Wysokie plony są możliwe, czyli co wpływa na plon nasion?

Rzepak jest rośliną, której potencjał plonowania jest znacznie wyższy, niż plony uzyskiwane na polach. Uprawiając rzepak wciąż się uczymy, ale od rolnika w 70% zależy: czy potrafi wykorzystać możliwości plonotwórcze rzepaku, ponieważ plony roślin uprawnych w 30% zależą od przebiegu pogody.

Czynniki niezależne od rolnika, a mające wpływ na plon nasion

Czynniki przyrodnicze, a w szczególności ilość i rozkład opadów w ciągu sezonu wegetacyjnego, a także suma temperatur i nasłonecznienie to czynniki które mają istotny wpływ na stan i kondycje rzepaku.

Roślina ta wymaga dużej ilości opadów w sezonie wegetacyjnym. Okresy suszy podczas siewu roślin, wiosną, czy w czasie kwitnienia i zawiązywania łuszczyn znacznie ograniczają plon. Niekorzystny jest również nadmiar deszczu, który sprzyja rozwojowi chorób grzybowych oraz wyleganiu roślin. W okresie nalewania i dojrzewania nasion rzepak wymaga niezbyt upalnej, ale słonecznej pogody (dobre nasłonecznienie). Ponadto brak okrywy śnieżnej i mrozy potęgowane wysmalającym wiatrem, wpływają negatywnie na przezimowanie roślin. W konsekwencji raz na kilka lat mamy problemy z przemarzaniem rzepaku. Te wszystkie czynniki, choć nie mamy na nie bezpośredniego wpływu mogą być w jakiś sposób łagodzone, jeśli będziemy zachowywać właściwy płodozmian, odpowiednie terminy i ilości wysiewu nasion, odpowiednie nawożenie, itp.

Błędy agrotechniczne – drogo kosztują!!!

Błędy uprawowe, takie jak źle przygotowana gleba, siew w zbryloną lub nadmiernie rozpyloną glebę, to błędy których nie da się już później naprawić. Podobnie jest z wyborem odmiany, ważne aby odpowiadała warunkom glebowo-klimatycznym panującym w rejonie uprawy. Ważne jest także aby wysiewać tylko kwalifikowany materiał siewny. Są to podstawowe błędy, które możemy ograniczać, nie ponosząc większych nakładów. Siew kwalifikowanego materiału siewnego należy traktować w kategorii inwestycji, a nie niepotrzebnego kosztu!

Optymalna ilość wysiewu nasion. Wysoką wydajność nasion z hektara można uzyskać przy obsadzie 20-40 roślin/m², czyli wysiewając 25-45 nasion/m². Na polach doświadczalnych w Łosiowe prowadzone były doświadczenia z wysiewem 20 nasion/m². Wyniki uzyskane w sezonie 2009/2010 przedstawiono w tabeli 1, podobne wyniki uzyskiwano również w innych latach badań..

Tab.1. Plonowanie rzepaku ozimego w obniżonej ilości wysiewu 20 szt./m² Doświadczenie prowadzone w OODR Łosiów w sezonie 2009/2010.* termin siewu, nawożenie i ochrona roślin były identyczne jak w doświadczeniu PDOiR

W okresie wegetacji odmiany zasiane bardzo rzadko zachowywały się i wyglądały podobnie jak w doświadczeniu PDOiR. Zmniejszona do 20 szt/m² obsada roślin w demonstracji nie wpłynęła na obniżenie plonu badanych odmian. Populacyjne odmiany Castille i Chagall w demonstracji plonowały wyżej niż w doświadczeniu PDOiR. Im więcej miejsca ma pojedyncza roślina, tym więcej może wytworzyć rozgałęzień i łuszczyn, tworząc tym samym zadowalający plon. Obecne normy wysiewu zalecane w Polsce to 50 nasion/m² dla odmian mieszańcowych i 60, a nawet 70 nasion/m² dla odmian populacyjnych.

Nie bez znaczenia pozostaje również termin siewu. W celu uzyskania dobrego plonu, rzepak przed zimą powinien rosnąć 80-90 dni, wykształcając w tym czasie rozetę złożoną z 8-10 liści i długi dobrze rozbudowany korzeń palowy (szer. szyjki korzeniowej 10-15mm). Wiosną w celu osiągnięcia dojrzałości pełnej roślina potrzebuje kolejne 100 dni wegetacji. Jeśli rzepak zostanie zbyt późno wysiany (nie należy liczyć na długą ciepłą jesień i łagodną zimę) lub zbyt wcześnie dojrzeje wówczas nie ma mowy o satysfakcji z uprawy.

Rzepak ma bardzo duże wymagania zarówno względem jakości gleby, jej kultury, jak również zachowania właściwego płodozmianu. Zbyt częsta uprawa rzepaku po sobie powoduje, że na polach masowo wschodzą samosiewy rzepaku, powodując nadmierne zagęszczenie łanu. Zachowując nawet 2-3 letnią przerwę w uprawie rzepaku nie pozbędziemy się samosiewów, ponieważ zachowują one zdolność kiełkowania nawet przez 10 lat. Samosiewy rzepaku, w rzepaku są praktycznie największym problemem w uprawie tej rośliny, ponieważ ich eliminacja jest praktycznie niemożliwa. Jak je ograniczać? Oczywiście zachowując właściwy płodozmian, czyli przynajmniej 4 letnią przerwę w uprawie rzepaku na tym samym polu oraz ograniczać straty w czasie zbioru rzepaku.

Nawożenie mineralne rzepaku ozimego – najczęściej popełniane błędy!!!

Rzepak jest rośliną o dużych wymaganiach pokarmowych, aby racjonalnie wydawać pieniądze na nawozy mineralne, należy przede wszystkim wykonać podstawową analizę gleby w celu określenia jej wartości pH i przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu. Nawożenie „na oko” jest nieopłacalne.

Siew rzepaku w glebę o nieuregulowanym odczynie to jedna z głównych przyczyn spadku plonu. Rzepak wymaga gleb niezakwaszonych. Jeżeli gleba, jest zbyt kwaśna (w granicach pH 5,5-6,0) to należy zastosować wapno. Generalnie obowiązuje zasada, że na gleby ciężkie należy stosować formy tlenkowe (CaO) – szybko działające, a na lżejsze węglanowe (CaCO₃) – działające dłużej. Jeżeli gleba dodatkowo jest uboga w magnez, zastosować wapno magnezowe.

Jednostronne nawożenie azotem, zwłaszcza w przypadku zbyt niskich dawek fosforu i potasu na glebach mało zasobnych w te składniki wpływa negatywnie na plon. W warunkach wysokiej podaży azotu, rzepak pobiera go za dużo i wytwarza w pierwszej kolejności masę liściową, kosztem tworzenia pędów nasiennych. Ponadto zbyt duże dawki azotu obniżają poziom zawartości tłuszczu w nasionach, zwiększają ryzyko wylegania oraz podatność roślin na choroby, wpływają na zwiększony rozwój mszyc. Natomiast zbyt niskie nawożenie azotem ogranicza plonowanie. W celu efektywnego wykorzystania wiosennego nawożenia rzepaku azotem należy stosować podział dawek.

Ograniczone nawożenie potasem oraz fosforem przyczynia się do zwiększenia wrażliwości roślin na choroby oraz wymarzanie. Dodatkowo zmniejsza się odporność rośliny na warunki stresowe, np. susza.

Brak nawożenia siarką, borem oraz innymi mikroskładnikami. Dobre zaopatrzenie roślin w siarkę jest warunkiem efektywnego wykorzystania wysokich dawek azotu. Niedobór boru natomiast to mniejsza liczba łuszczyn na roślinie, nasion w łuszczynie oraz zmniejszona odporność rzepaku na choroby, a także mniejsza zimotrwałość roślin. Do nawożenia przedsiewnego warto używać nawozów wieloskładnikowych zawierających obok azotu, także fosfor i potas oraz magnez i siarkę np. POLIFOSKA^® 4, POLIFOSKA^® 5, POLIFOSKA^® M, czy też POLIFOSKĘ^® PETROPLON, dodatkowo wzbogaconą w bor. Jeśli przed siewem nie zastosowano nawożenia fosforem i potasem, to mniejszym błędem będzie ich wysiew wiosną (najlepiej jeszcze przed ruszeniem wegetacji), np. w nawozach wieloskładnikowych POLIFOSKA^® 12, POLIMAG^® S, ale w niższych dawkach. Wysokość dawki nawozu wieloskładnikowego pod rzepak należy ustalać na podstawie składnika zawartego w nawozie w największej ilości.

Dokarmianie dolistne jest efektywne

Z praktyki wiadomo, że stosowanie pełnych dawek nawozów doglebowych nie zawsze pokrywa potrzeby pokarmowe roślin uprawnych (wiosenne chłody i okresowe susze). W celu uzupełnienia niedoborów, warto stosować dolistne nawożenie uzupełniające. Szczególnie dobre efekty daje równoczesne zastosowanie mocznika (Mocznik.pl^®, Mocznik Granulowany 46%, PULREA^®), łącznie z 5 kg siarczanu magnezu (siedmiowodny) i nawozami mikroelementowymi, przede wszystkim (100-150 g B/ha jednorazowo) bor, a na glebie o odczynie powyżej 6,0 także wczesną wiosną mangan.

W uprawie rzepaku nie należy zapominać o racjonalnym zwalczaniu chwastów, zwłaszcza samosiewów rzepaku i innych gatunków kapustowatych, tj. gorczyca, rzodkiew świrzepa, tasznik pospolity, tobołki polne i.in., należy również ograniczać choroby i szkodniki.

Wysoki plon nasion rzepaku to składowa wielu czynników. Zadawalający wynik, czyli plon nasion wymaga przede wszystkim wiedzy i obserwacji roślin. Bardzo istotne jest odpowiednie dopasowanie wszelkich zabiegów agrotechnicznych do warunków pogodowych. Wówczas możemy się cieszyć z opłacalności uprawy.

Literatura:
1. Grzebisz W., Szczepaniak W. 2007. Zapotrzebowanie rzepaku na siarkę, magnez i mikroelementy. Rzepak Extra, TopAgrar Polska, PWR; 74-78
2. Kościelniak W., Dreczka M., Panek J., Heimann. 2012. Nowoczesna uprawa rzepaku. Apra: ss.135
3. Podleśna A. 2003. Zrównoważone nawożenie roślin uwzględniające siarkę, magnez i mikroelementy. Upowszechnianie Zasad Dobrej Praktyki Rolniczej cz. 1. Mat. szkol. 87/03 IUNG, Puławy: 75-90
4. Schönberger H. 2007. Możliwe są wysokie plony. Rzepak Extra, TopAgrar Polska, PWR; 26-32
5. Szukalski H., Sikora H., Szukalska Gołąb W. 1985. Potrzeby uszlachetnionych odmian rzepaku w stosunku do składników mineralnych. Cz. I-III Rośliny oleiste (Wyniki badań nad rzepakiem ozimym Zeszt. Prob. IHAR) Poznań, 182–199.
6. Wałkowski T. i in. 2006. Rzepak ozimy. Proekologiczna technologia uprawy - Praca zbiorowa. IHAR Poznań. 33-57
7. Wyniki doświadczeń terenowych z lat 2009-2010, OODR Łosiów