Jednym z głównych czynników decydujących o plonowaniu i jakości technologicznej korzeni buraków cukrowych jest właściwe nawożenie makro- i mikroelementami. Najważniejsze jest umiejętne nawożenie azotem i dobre zaopatrzenie w potas i w magnez oraz w bor.
Wyróżnia się dwa rodzaju plonu cukru: plon biologiczny i technologiczny. Plon biologiczny cukru nazywany inaczej „cukrem na polu”, to iloczyn plonu korzeni i zawartości w nich cukru (sacharozy). Plon technologiczny cukru („cukier w worku”) to plon biologiczny pomniejszony o straty powodowane zawartością składników melasotwórczych w korzeniach. Składniki te utrudniają krystalizację cukru i powodują jego przechodzenie do melasy. Najważniejszym składnikiem melastwórczym jest azot-alfa-aminowy, nazywany azotem szkodliwym, mniej ważne to jony potasu (K) i sodu (Na). Obecnie cukrownie rozliczają się z rolnikami za dostarczony surowiec na podstawie zawartości cukru. Niektórzy producenci cukru oznaczają także zawartość azotu-alfa-aminowego. Rolnicy, którzy dostarczają surowiec zawierający mniej tego składnika melastwórczego w stosunku do średniej w danym okresie dostaw otrzymują premie, a produkujący korzenie o większe zawartości – potrącenia. Dwa pozostałe składniki melasotwórcze, potas i sód, obecnie w praktyce nie mają znaczenia.
Wymagania pokarmowe
Buraki cukrowe mają bardzo duże potrzeby pokarmowe. Na wytworzenie 10 ton korzeni wraz z odpowiednim plonem liści pobierają wg Czuby (1996) 60 kg azotu (N), 24 kg fosforu (P2O5), 65 kg potasu (K2O), 24 kg magnezu (MgO), 33 kg wapnia (CaO), 28 kg sodu (Na2O), 10 kg siarki (S), 106 g boru (B), 325 g manganu (Mn), 25 g miedzi (Cu) i 125 g cynku (Zn). Oznacza to, że na wytworzenie 70 ton korzeni, a co najmniej takie plony powinno się uzyskiwać, buraki potrzebują pobrać 420 kg N, 168 kg P2O5, 455 kg K2O, 168 kg MgO, 231 kg CaO, 196 kg Na2O, 70 kg S, 742 g B, 2275 g Mn, 175 g Cu oraz 875 g Zn. Z mikroelementów najbardziej są wrażliwie na niedobór boru i manganu.
Najczęstsze błędy w nawożeniu buraków
Najczęściej popełniane w praktyce błędy w nawożeniu buraków cukrowych dotyczą przede wszystkim azotu i potasu, rzadziej magnezu i boru. Buraki cukrowe są jedną z niewielu roślin, których nie powinno się nawozić zbyt wysokimi dawkami azotu. Tymczasem wciąż wielu rolników stosuje zbyt duże dawki tego makroelementu. Wraz ze wzrostem dawek azotu rośnie plon korzeni, ale obniża się w nich zawartość cukru. Ponieważ plon korzeni ma decydujący wpływ na plon cukru, więc ten także wzrasta. Jednak przy pewnej wielkości dawki azotu plon korzeni także zaczyna maleć i w efekcie maleje plon cukru, a wzrasta plon liści. Rolnik wydając więc więcej na nawozy, uzyskuje mniejszy plon cukru, co pogarsza opłacalność produkcji buraków. Szczególnie umiejętne podejście do kwestii optymalizacji nawożenia buraków będzie konieczne już wkrótce, gdy w 2017 roku zostaną zniesione limity produkcji cukru a ceny skupu buraków najprawdopodobniej zostaną obniżone. Podobnie jak stosowanie zbyt dużych dawek azotu, także zbyt późny termin ich użycia ma niekorzystny wpływ na plon cukru. Przedsiewnie powinno się zastosować do 100 kg N/ha, a pozostałą część azotu rozsiać w fazie 6-8 liści buraków (BBCH 16-18). Jeśli azot stosuje się pogłównie później, to najczęściej zwiększa on jedynie plon liści. Nie można także popaść w drugą skrajność, to znaczy nadmiernie ograniczyć nawożenie azotem. Powoduje to niedożywienie roślin i gwałtowne obniżenie plonu korzeni, a tym samym plonu cukru. Jak w przypadku azotu stosuje się często zbyt duże dawki tego składnika, tak w nawożeniu potasem sytuacja jest dokładnie odwrotna – na wielu plantacjach buraki są niedożywione potasem, bo ich właściciele nie doceniają znaczenia tego makroelementu. Jest to chyba częściej spotykany błąd niż nadmierne nawożenie azotem. Tymczasem rola potasu jest nie do przecenienia. Podam tylko przykłady dwóch procesów życiowych, w których potas bierze udział – wraz z sodem w regulacji gospodarki wodnej roślin, przez co zwiększa odporność na suszę, oraz w tworzeniu i przekształcaniu węglowodanów. Bez optymalnego nawożenia potasem nie da się uzyskać wysokich plonów cukru. Sytuację pogarsza fakt, że jak wynika z analiz stacji chemiczno-rolniczych aż 41% próbek gleby badanych w latach 200-2012 odznaczało się bardzo niską lub niską zawartością potasu przyswajalnego. Rzadziej niż skutki niedoboru potasu można zaobserwować efekty niedoboru magnezu. Ten makroelement jest składnikiem chlorofilu i aktywizuje proces asymilacji dwutlenku węgla. W ostatnich latach poprawiła się sytuacja, jeśli chodzi o nawożenie buraków borem. Jest to przede wszystkim zasługa potężnej pracy służb surowcowych cukrowni z plantatorami. Duży wpływ miał także prężny marketing firm oferujących nawozy dolistne zawierające bor. Jedną z najważniejszych funkcji boru w roślinie jest jego wpływ na przemiany i transport węglowodanów.
Dobór nawozów
Fosfor i potas powinno stosować się przede wszystkim jesienią, a azot przedsiewnie wiosną. Takie postępowanie zmniejsza spiętrzenie wiosennych prac polowych i umożliwia przeprowadzenie wczesnego siewu. Pozwala także na zastosowanie większych dawek nawozów pod buraki bez szkodliwego wpływu na ich wschody. Stosowanie dużych dawek nawozów wiosną nie pozwala na dobre ich wymieszanie z glebą agregatem uprawowym, tak, jak to ma miejsce jesienią za pomocą orki, i nadmiernie zwiększa ich koncentrację w górnej warstwie gleby.
Najwygodniejsze do stosowania są nawozy wieloskładnikowe o składzie dostosowanym do potrzeb pokarmowych buraków cukrowych. Takim składem charakteryzują się następujące nawozy: Amofoska® 4-10-28, Amofoska® 4-16-18, Amofoska® 4-10-28 z borem, POLIFOSKA® 4, POLIFOSKA® 5, POLIFOSKA® 6, POLIFOSKA® Pertroplon oraz POLIFOSKA® Plus.
Dawki nawozów pod buraki cukrowe muszą być dostosowane do zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe i realnych do uzyskania na danym polu plonów.
