Chwasty jednoliścienne, jak miotła zbożowa i wyczyniec polny, stanowią nie lada problem dla plantatorów. Nie dość, że silnie konkurują z rośliną uprawną obniżając wysokość i pogarszając jakość plonu ziarna, są żywicielami pośrednimi sprawców chorób, przyczyniając się do ich rozprzestrzeniania. Oba gatunki to chwasty piętra wysokiego, więc gdy występują w dużym nasileniu i pozostają niezwalczone, mogą być jedną z przyczyn wylegania roślin. W wielu opracowaniach próg ekonomicznej szkodliwości miotły zbożowej w pszenicy ozimej podawany jest na poziomie 10-15 szt./m². Oszacowany na podstawie badań IUNG-PIB próg szkodliwości wyczyńca w tejże uprawie wynosi 25 szt./m². Z kolei doświadczenia z terenu Niemiec pozwoliły skalkulować tę wartość na poziomie 20–30 szt./m², zaś z Wielkiej Brytanii 30–50 szt./m². 

Co należy wiedzieć o miotle i wyczyńcu? 

Miotła zbożowa to gatunek szeroko rozpowszechniony na terenie całej Polski, zachwaszczający głównie zboża ozime, rzadziej rzepak. Jest rośliną jednoroczną, wschodzącą głównie jesienią, rzadziej wiosną. Miotła nie ma dużych wymagań odnośnie warunków glebowych, jakkolwiek preferuje gleby lżejsze (gliny piaszczyste, piaski), umiarkowanie zasobne. Źdźbła mogą dorastać do 100 cm wysokości. Pojedyncza roślina wschodząca jesienią wytwarza 10-12 pędów, zaś osobniki wschodzące wiosną 3-5 pędów. Kwiatostanem jest luźna, rozpierzchła wiecha. Miotła należy do gatunków wysoce produktywnych, wydając od 1000 do 15000 ziarniaków z 1 rośliny. Kiełkowanie nasion może odbywać się natychmiast po opadnięciu do gleby. Nasiona mogą kiełkować wprost z powierzchni gleby lub z bardzo małej głębokości, nie większej niż 1 cm. Do kiełkowania wymagana jest obecność światła.

Wyczyniec polny to drugi obok miotły wysoce szkodliwy chwast jednoliścienny w zbożach ozimych. Przybył do nas z Europy Zachodniej, gdzie od lat jest numerem jeden wśród chwastów jednoliściennych upraw ozimych. W Polsce występuje lokalnie, przy czym najbardziej popularny jest na Żuławach Wiślanych. W ostatnich latach coraz więcej wyczyńca pojawia się na Dolnym Śląsku, Opolszczyźnie, Podlasiu, Mazurach, Pomorzu Zachodnim, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Wielkopolsce.

Wyczyniec kiełkuje od września do maja, jednak większość jego wschodów przypada na okres jesienny. Gatunek ten dobrze rośnie na glebach średnich do ciężkich, gliniastych, dobrze uwilgotnionych (nawet podmokłych), bogatych w wapń i żyznych. Rośliny wyczyńca rosną w kępkach, osiągając przeciętną wysokość 60-80 cm. Blaszki liściowe posiadają kształt lancetowaty i są pozbawione ostróg. Kwiatostan stanowi walcowata, czerwono nakrapiana wiecha (kłos pozorny) o długości ok. 8 cm. Dojrzewające kwiatostany są ciemno zabarwione, przez co wyraźnie odcinają się od łanu zbóż. Od ich ciemnej barwy pochodzi nazwa angielska „czarna trawa”. Pojedynczy osobnik wytwarza 3-4 kwiatostany, które pojedynczo wydają ok. 100-400 nasion. Nasiona mogą kiełkować z głębokości 0-2,5 cm, zaś światło przyspiesza ich kiełkowanie. 

Jak zapobiegać nadmiernemu występowaniu miotły i wyczyńca w uprawach? 

Liczebność tych chwastów znacznie wzrasta w warunkach stosowania uproszczeń w technologii produkcji. W zdominowanych przez zboża płodozmianach obserwuje się wzrost zachwaszczenia gatunkami jednoliściennymi. Należą one do tej samej rodziny botanicznej co zboża, więc z łatwością dostosowują do nich swój cykl życiowy. Urozmaicony płodozmian jest w stanie przerwać cykl życiowy miotły i wyczyńca, co w efekcie prowadzi do ograniczenia ich występowania. W związku z tym, że szczyt ich kiełkowania przypada na okres jesienny, zaleca się zwiększyć udział roślin jarych w płodozmianie.

Zarówno miotła, jak i wyczyniec licznie występują na stanowiskach, na których stosuje się uproszczenia w uprawie roli. Badania prowadzone w różnych częściach Europy wykazały zwiększone nasilenie występowania chwastów jednoliściennych w bezorkowym systemie uprawy roli w porównaniu z uprawą konwencjonalną. Na skutek braku odwrócenia gleby jakie ma miejsce w czasie orki, nasiona chwastów gromadzą w górnej warstwie lub na powierzchni gleby, co ułatwia im kiełkowanie.

Dbałość o konkurencyjność rośliny uprawnej jest kolejnym elementem agrotechniki wpływającym na ograniczenie występowania miotły i wyczyńca. W bardziej konkurencyjnym łanie, chwasty słabiej się krzewią i wolniej rosną z powodu niedostatecznej ilości światła jaka dociera do powierzchni gleby. Ograniczenie liczby rozkrzewień oznacza mniejszą liczbę źdźbeł produkcyjnych, a tym samym produkowanych przez pojedyncze rośliny nasion. Zmniejszamy w ten sposób powrót nasion do glebowego banku w kolejnych sezonach wegetacyjnych. Konkurencyjność możemy regulować poprzez gęstość siewu i zbilansowane nawożenie, zwłaszcza azotowe. 

Wzrostowi liczebności chwastów jednoliściennych sprzyjają uproszczenia w uprawie roli

Jakie substancje czynne herbicydów nadają się do zwalczania miotły i wyczyńca? 

Stosowanie herbicydów jest od dawna najbardziej skutecznym i dającym szybkie efekty środkiem zaradczym na występowanie chwastów w uprawach. Herbicydy należy stosować jak najwcześniej, najlepiej jeszcze jesienią. O ile to możliwe, zabieg powinno się wykonać na jak najmłodsze osobniki. Decydując się na oprysk wiosenny należy liczyć się z tym, że chwasty, które wzeszły jesienią będą zahartowane i dobrze ukorzenione, a tym samym trudniejsze w zwalczaniu niż te, które wzeszły wiosną. Taki zabieg będzie wymagał użycia wyższych dawek herbicydów.

Najwięcej substancji herbicydowych do zwalczania miotły i wyczyńca zarejestrowanych jest do stosowania w pszenicy ozimej. Nie wszystkie zwalczają oba gatunki chwastów, większy jest wybór substancji do niszczenia miotły. Przykłady pojedynczych substancji oraz ich fabrycznych mieszanin przedstawiono w tabeli 1, wraz z możliwością aplikacji jesienią lub wiosną. Wiele z nich niszczy również chwasty dwuliścienne, co pozwala w jednym zabiegu rozprawić się z zachwaszczeniem. W uprawach rzepaku ozimego do eliminacji miotły i wyczyńca można zastosować graminicydy takie jak: cykloksydym, chizalofop-P-etylu, fluazifop-P-butylu, kletodym.

Oba gatunki wykazują tendencję do uodparniania się na niektóre substancje czynne herbicydów, w związku z czym należy położyć szczególny nacisk na to, aby ochrona chemiczna prowadzona była zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Rolniczej. Do najważniejszych z nich należy aplikacja środka zgodnie z wytycznymi zawartymi w etykiecie oraz stosowanie na danym polu rotacji herbicydów o różnych mechanizmach działania i w miarę możliwości mieszanin fabrycznych lub zbiornikowych.

Tabela 1. Substancje czynne herbicydów stosowane do zwalczania miotły zbożowej i wyczyńca polnego w pszenicy ozimej

+ możliwość zwalczania miotły i/lub wyczyńca w danym terminie
* większość środków zawierających jedynie diflufenikan zwalcza miotłę jedynie w zabiegu przedwschodowym