Burak cukrowy jest jedną z najbardziej wymagających roślin i to zarówno co do stanowiska na jakich jest uprawiany, jak również zapotrzebowania na składniki pokarmowe. Właściwe, zrównoważone nawożenie azotem, który jest najbardziej plonotwórczym pierwiastkiem warunkuje nie tylko ilość, ale również jakość uzyskiwanego plonu. Zbyt duże dawki azotu oraz niewłaściwe proporcje pomiędzy N, a pozostałymi elementami prowadzą do zmniejszenia zawartości cukru w korzeniach oraz podwyższają zawartość związków melasotwórczych.
Na plon buraka cukrowego wpływa wiele czynników, m.in. gleba (prawidłowy wzrost buraka wymaga gleby strukturalnej, o dużej miąższości warstwy próchnicznej), termin siewu, obsada roślin, ochrona roślin, warunki atmosferyczne, a także nawożenie.
Ze względu na duży potencjał plonowania burak cukrowy wymaga intensywnego, ale również zrównoważonego żywienia roślin.
Efektywne nawożenie ma miejsce jedynie wówczas, gdy niezbędne do prawidłowego wzrostu pierwiastki są dostarczone w pierwszych fazach rozwoju, w przyswajalnej dla roślin formie.
Należy również pamiętać, że przy ustaleniu wysokości dawek nawozów należy uwzględniać:
- zapotrzebowanie buraka cukrowego na składniki pokarmowe w zależności od szacowanego plonu (tab. 1),
- aktualną zasobność gleby w składniki pokarmowe (odczyn gleby, fosfor, potas, magnez),
- wartość nawozową resztek pożniwnych, obornika i innych nawozów organicznych.
N - 200 kg/ha*
P2O5 - 90 kg/ha*
K2O - 325 kg/ha*
Ca - 50 kg/ha*
Mg - 45 kg/ha*
Na - 70 kg/ha*
S - 40 kg/ha*
B - 400 g/ha*
Cu - 120 g/ha*
Mn - 1400 g/ha*
Zn - 700 g/ha*
Źródło: Grzebisz W., Kopeć G. 2003
Ważny jest azot
Wśród wszystkich pierwiastków, największy wpływ na wysokość i jakość plonów wywiera azot. Optymalne odżywianie buraka cukrowego tym pierwiastkiem należy rozpatrywać, uwzględniając jakość gleby, nawożenie organiczne, lub jego brak, wysokość zakładanego plonu (powyżej 50 dt/ha), polaryzacji powyżej 16% oraz zawartości melasotworów poniżej norm technologicznych.
Niski współczynnik alkaliczności i obecność w niedojrzałych burakach dużych ilości melasotworów utrudnia wydobycie cukru z buraków i powoduje przechodzenie większych ilości cukru do melasu.
Mając powyższe na uwadze optymalna dawka azotu powinna się mieścić w zakresie 70-130 kg/ha. Brak nawożenia organicznego oznacza konieczność zwiększenia dawki azotu o ok. 30-60 kg/ha, np. uprawia na glebach lekkich, bez stosowania obornika, zalecana dawka to 130 kg N/ha, a po wniesieniu obornika (30 t/ha) – dawkę należy ograniczyć do 70-80 kg N/ha. Uprawa na glebach średnich i ciężkich to stosowanie niższych o ok. 30 kg N/ha dawek azotu.
Racjonalna gospodarka azotem z zachowaniem optymalnej obsady tj. obsada buraków przy zbiorze, (równomiernie rozmieszczona w rzędzie), powinna wynosić w granicach 75 - 95 tys. szt. na 1 ha, pozwala uzyskać zadowalające plony korzeni i najlepszą ich jakość technologiczną.
Tę regułę potwierdziły również wyniki doświadczenia ścisłego, które założone zostało wiosną 2012 roku na polach doświadczalnych w Łosiowie. Celem doświadczenia była ocena plonowania buraka cukrowego przy różnych wariantach nawożenia azotowego. Buraki zostały zasiane w dobrze przygotowaną glebę (klasa II)), o uregulowanym odczynie, zasobną w fosfor i potas. W doświadczeniu wykorzystano nawozy Grupy Azoty. Zawartość azotu mineralnego w glebie na przedwiośniu była bardzo wysoka (115 kg N/ha). Przedplonem była pszenica ozima + poplon facelii błękitnej po rzepaku ozimym Eksperyment został przeprowadzony na odmianie Luzon w 5 wariantach nawożenia:
Tabela 2. Schemat nawożenia buraków cukrowych.
| Nawóz mineralny | Wariant | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | ||
| Nawożenie w kgN/ha | ||||||
| Salmag z borem(R)* | 27% N | 50 | 50 | 50 | 50 | 50 |
| Saletrosan(R) 26 Makro** | 26% N, 13% S | - | 110 | - | - | - |
| - | - | 150 | - | - | ||
| Kędzierzyńska Saletra Amonowa** | 32% N | - | - | - | 110 | - |
| - | - | - | - | 150 | ||
*10.04.2012r. - przedsiewnie 50 kgN/ha - Salmag z borem®
**31.05.2012r. – pogłównie wg schematu
Warunki pogodowe w trakcie wegetacji roślin były przeciętne, a wschody roślin pomimo optymalnych warunków siewu były powolne. Zwalczanie chwastów, chorób i szkodników przeprowadzono w oparciu o standardowe technologię stosowane w uprawie buraka cukrowego. Wyniki uzyskane w doświadczeniu przedstawiono w tabeli 3.
- Najniższy plon uzyskano nawożąc buraki tylko przedsiewnie stosując Salmag z borem®.
- Dodatkowe nawożenie azotowe dało znaczny przyrost plonu (najlepszy efekt – przyrost plonu i % zawartości cukru - uzyskano stosując 160 kgN/ha
- Najwyższe plony buraków osiągnięto nawożąc Kędzierzyńską Saletrą Amonową w dawce 200 kg N/ha. Plon ten wyniósł 782,8 dt/ha, przy zachowaniu końcowej obsady roślin w granicach 88 tys. szt/ha. Polaryzacja cukru obniżyła się o ok. 1-1,3 % (w porównaniu do innych wariantów doświadczenia).
- Zawartość siarki w wariantach ze stosowaniem Saletrosan® 26 Makro miało wpływ na wyższe plonowanie buraków.
- Wysokie nawożenie azotem spowodowało spadek polaryzacji cukru, średnio o 1 %
- Wysokie dawki azotu w glebie przyczyniły się do wzrostu zawartości tego pierwiastka w korzeniach buraka.
Tabela 3. Wyniki doświadczenia (Łosiów, 2012)Wariant Nawóz mineralny Nawożenie Plon korzeni Wyniki analiz próbek 10 korzeni Obsada roślin Waga 1 korzenia Polaryzacja cukru Zawartość składników po 3 dniach końcowa K Na a-N kg N/ha dt/ha kg % mmol/1000g tys. szt/ha 1 Salmag z borem 50 554,2 0,80 18,86 38,7 2,7 12,0 85 93 2 Salmag z borem + Saletrosan 26 (50 + 110)
160611,1 1,02 19,06 52,0 2,9 26,7 68 80 3 Salmag z borem + Saletrosan 26 (50 + 150)
200668,5 0,93 18,37 50,4 1,8 41,9 62 86 4 Salmag z borem + Saletra amonowa (50 + 110)
160774,5 0,90 17,41 46,0 2,3 36,5 82 94 5 Salmag z borem + Saletra amonowa (50 + 150)
200782,8 1,25 17,57 49,2 2,9 38,1 87 88
W korzystnych warunkach glebowo - pogodowych, dostosowując dawkę azotu do wymagań rośliny, można uzyskać dobre wyniki produkcyjne buraków, których wskaźnikiem jest wartości przetwórcza korzeni tj. zawartość cukru oraz jego plon technologiczny. Przy czym należy pamiętać, że na plon cukru wpływają również takie czynniki jak termin siewu i zbioru buraków cukrowych (im późniejszy tym wielkość i jakość przetwórcza plonu jest wyższa) oraz zagęszczenie roślin (przekroczenie 100 tys. roślin na 1 ha to udziału buraków małych oraz wyższy procent zanieczyszczeń).
Wpływ suszy na plonowanie buraków cukrowych
Nie należy również zapominać, że obok stosowanych nawozów, warunkiem efektywnego pobierania składników pokarmowych przez buraki cukrowe jest optymalne uwilgotnienie gleby, które zapewnia ciągłą dostępność składników pokarmowych (np. susze atmosferyczne – potęgują niedobór boru). Niestety w warunkach Polski często ilość opadów i ich rozkład w ciągu roku nie jest wystarczający.
W doświadczeniach prowadzonych na polach OODR w Łosiowie, wynika, że w latach suchych i upalnych pogoda była jednym z najważniejszych czynników wpływających na wielkość i jakość uzyskiwanego plonu. Znaczne obniżenie zapasów wody gruntowej, występujące na naszych polach powoduje, że rośliny mogą korzystać głównie z wody z opadów, a ich ilość w okresie kwiecień-wrzesień często jest niższa niż przeciętne polowe zużycie wody, które wynosi ok. 35-120 mm na miesiąc. (400 mm w okresie IV-IX). Niedobór wody na polach w Łosiowie występuje najczęściej w lipcu i sierpniu tj. w okresie intensywnego przyrostu korzeni. Utrata turgoru liści trwająca niekiedy przez wiele dni, prowadzi do zahamowania przyrostu korzenia, usychania liści i strat cukru w korzeniach, a w konsekwencji do spadku plonu korzeni.
Z naszych doświadczeń wynika, że:
- W latach suchych i upalnych z długimi okresami niedoboru wody w glebie, spadek plonów buraka jest bardzo duży.
- W latach z dużym nasłonecznieniem wzrasta w burakach zawartość cukru oraz wydajność cukru technologicznego.
- Zwalczanie chorób liści buraków przynosi wymierne korzyści w postaci przyrostu plonu buraków cukrowych i zawartości cukru w korzeniach.
Jaki nawóz do buraka cukrowego?
Oczywiście najlepiej jeśli burak cukrowy uprawiany jest na oborniku (35 t/ha). Brak obornika można zrekompensować stosując nawozy wieloskładnikowe zawierające w swoim składzie dodatkowo magnez, siarkę i mikroskładniki, np. Polifoska® PLUS, Polifoska® Petroplon. Przedsiewnie azot może być stosowany z wykorzystaniem wielu nawozów dostępnych na rynku, np.: Saletrzaku 27 Standard, Saletrzaku z borem 27+B Standard, Kędzierzyńskiej Saletrze Amonowej, Saletrze Amonowej 30 Makro. Nie zaleca się natomiast pogłównej aplikacji Siarczanu Amonu AS 21.
Podstawowe zadanie każdego plantatora to uzyskanie wysokiego i dobrego jakościowo plonu, aby to spełnić należy przede wszystkim zadbać o dobre, tj. optymalne odżywienie roślin i strukturę gruzełkowatą gleby.
Literatura:
1. Czuba R. 1996. Zasady stosowania nawozów mineralnych na gruntach ornych. Nawożenie mineralne roślin uprawnych, red. Czuba R., Police, 106-108.
2. Gutmański I. 2002/2003. Uprawa buraka cukrowego. Inst. Upow. 89/02, IUNG Puławy.
3. Grzebisz W. 1996. Efektywność i optymalizacja nawożenia. Nawożenie mineralne roślin uprawnych, red. Czuba R., Police, 201-244.
4. Grzebisz W., Kopeć G. 2003. Wysokoprodukcyjne nawożenie buraka cukrowego. Doskonalenie uprawy buraka cukrowego. Dzień Buraka Cukrowego, Więcławice, 15-22.
5. Nowakowski M. 2003. Uprawa roli i nawożenie pod buraki cukrowe. Buraki cukrowe, Poradnik dla producentów. Agro Serwis, W-wa. 14-19.
6. Nowakowski M. 2012. Uprawa roli i nawożenie- najważniejsze elementy technologii. Buraki – nowe perspektywy, Poradnik dla producentów. Agro Serwis, W-wa. 22-31.
7. Wyniki doświadczeń terenowych z lat 2002-2012, OODR Łosiów
