Sukces w uprawie buraków cukrowych to składowa wielu czynników. Aby wykorzystać potencjał plonotwórczy i jakościowy korzeni, plantator musi zadbać o właściwą agrotechnikę w tym racjonalne nawożenie uwzględniające azot oraz potas.

Bilansowanie potrzeb pokarmowych

W uprawie buraka cukrowego, niezwykle ważne jest bilansowanie składników pokarmowych. Nawożenie tylko wówczas będzie skuteczne, gdy przy ustalaniu dawek nawozów mineralnych zostaną uwzględnione rzeczywiste potrzeby pokarmowe roślin. Ponadto składniki pokarmowe powinny być dostarczone w taki sposób, aby zapewnić maksymalne wykorzystanie pierwiastków z nawozów, a straty ograniczyć do minimum.

Do podstawowych czynników „minimum”, które należy wyeliminować należy:

• regulacja odczynu gleby,
• ustalenie optymalnego systemu nawożenia P i K
• optymalizacja nawożenia azotem.

Zapotrzebowania buraków cukrowych na składniki pokarmowe:

• początek wegetacji – N, P i K – od nich zależy m.in. efektywna fotosynteza;
• zakrywanie rzędów (ok. I połowa czerwca) – N i K, a także duże zapotrzebowanie na magnez, bor i mangan. W okresie maksymalnej akumulacji tempo pobierania potasu przekracza 10 kg/ha/dzień K₂O;
• dojrzewanie, tj. od sierpnia - roślina zmienia strukturę kumulacji składników (konieczny jest fosfor i potas). Zbyt duża podaż azotu stymuluje wzrost liści, kosztem masy korzeni i ich jakości.

Od pH zależy dostępność składników pokarmowych

Tylko w warunkach optymalnego odczynu burak może prawidłowo i efektywnie gospodarować składnikami pokarmowymi. Brak uregulowanego odczynu gleby prowadzi do uwalniania się toksycznych związków glinu i manganu, zmniejszenia zawartości wapnia i magnezu, uwstecznienie fosforu, a także spowolnienie procesów mineralizacji glebowej materii organicznej. Z tego względu burak cukrowy powinien być uprawiany na glebach o pH minimum 6,0 (optymalny zakres pH 6,0-7,0, natomiast odczyn tolerowany przez roślinę to pH 5,5-7,2). Dobrze plonująca plantacja w 1 tonie korzeni (+ liście) powinna zawierać 1,5-2,0 kg wapnia i 0,75-1,0 kg magnezu. Na stanowiskach kwaśnych zawartość magnezu i wapnia jest zbyt niska, aby spełnić powyższy warunek. Ponadto w warunkach niskiego pH fosfor wiązany jest przez związki glinu. Wybór terminu wapnowania uzależniony jest od kilku czynników, m.in. wiedzy rolnika – aktualny wynik badania gleby, warunków agrotechnicznych, ekonomicznych.

Wapnowanie w trakcie wegetacji

Obecnie, gdy buraki cukrowe znajdują się już na polach, mamy ograniczone możliwości wapnowania gleby. Gdyby jednak zaistniała konieczność „ratowania” plonu (krytyczny odczyn pH < 5,0-5,5), dopuszczalne jest zastosowanie wapna w trakcie wegetacji. Należy wówczas wysiać nawóz granulowany, który ma zdolność do tworzenia trwałej zawiesiny w wodzie. Jest to podstawowy warunek przemieszczania się wapna (podczas opadów) w głąb profilu glebowego. Nawóz, np. kredę nawozową w dawce 0,3-0,5 t/ha CaO powinno się stosować na suche rośliny.

Wielkość plonów zależy od potasu

Na wartość użytkową korzeni bardzo duży wpływ ma potas, który pobierany jest przez buraki w największych ilościach (Tabela 1). Buraki korzystają przede wszystkim z zasobów tego pierwiastka, które znajdują się w strefie ukorzeniania się roślin i głębiej. Z tego też względu buraki cukrowe należy uprawiać na glebach zasobnych w potas. Bieżące dostarczanie potasu w nawozach mineralnych jest możliwe i racjonalne tylko na stanowiskach z minimum średnia zasobnością. Niestety często z uwagi na złą koniunkturę w rolnictwie, rolnicy rezygnują z nawożenia potasem lub nawożą rośliny w niewystarczającym stopniu, czego konsekwencją jest spadek zawartości potasu w glebie. Jest to duży błąd… Gospodarka potasem powinna uwzględniać całe zmianowanie, bo tylko wówczas możemy odpowiednio przygotować stanowisko pod buraki cukrowe, a także inne rośliny uprawne.

Potas, podobnie jak fosfor powinno się stosować w kompleksie uprawek jesiennych. Wysokie jego dawki zwłaszcza stosowane na glebach lżejszych warto podzielić na dwie części: 2/3 planowanej dawki zastosować jesienią i 1/3 wiosną – na ok. 3 tygodnie przed siewem nasion. Dawka wiosenna nie powinna jednak przekraczać 100 kg K₂O/ha (raczej powinna oscylować w granicach 60 kg K₂O/ha), tak aby nie doprowadzić do zasolenia gleby (wzrost zasolenia wpływa negatywnie na wschody roślin). Taka aplikacja poprawia warunki startu roślin i przyspiesza tempo ich wzrostu.

Tabela 1. Pobranie składników pokarmowych przez buraki cukrowe - plon 60 t/ha

Źródło: Szczepaniak W. 2013

Potas w parze z azotem…

Podstawową funkcją potasu w uprawie buraka cukrowego jest obok kontroli gospodarki wodnej, regulacja pobierania azotu. Potas wpływa na pobieranie azotu w formie saletrzanej (N-NO₃), która odpowiedzialna jest za tempo wzrostu liści. Szybkie zakrycie międzyrzędzi ogranicza straty wody z gleby oraz ogranicza rozwój chwastów. Natomiast niedostateczna ilość azotu wpływa negatywnie na rozwój masy liściowej, które nie są w stanie w pełni korzystać z energii słonecznej

Azot – nie za dużo…, nie za mało…

W uprawie buraka ważny jest nie tylko plon, ale również zawartość cukru, od którego uzależniona jest ostateczna cena. Niewłaściwe stosowanie azotu w uprawie buraków cukrowych oznacza niższą polaryzację i wyższą zawartość związków melasotwórczych. Korzenie osiągają także później dojrzałość technologiczną. Niemniej azot to pierwiastek plonotwórczy i absolutnie nie można dopuścić, aby dawki pierwiastka były zbyt niskie.

Ustalenie wysokości nawożenia azotowego jest więc zagadnieniem złożonym w realizacji którego bezwzględnie należy bilansować ilości azotu pochodzącego z różnych źródeł. Tak więc, należy uwzględnić wielkość zakładanego plonu korzeni, rodzaj przedplonu, stosowanie obornika i innych nawozów organicznych. W praktyce rolniczej buraki najczęściej uprawiane są po zbożach, bez stosowania obornika. Optymalny zakres dawek azotu zalecany na stanowiskach słabszych to zastosowanie 110-140 kg N/ha. Po zastosowaniu np. 25 t/ha obornika, należy dawkę azotu obniżyć do 70- 90 kg N/ha. W wypadku uprawy na glebach średnich i ciężkich należy zastosować odpowiednio 100 i 50 kg N/ha.

Kiedy azot?

Niezwykle ważne jest odpowiednie zaopatrzenie buraków w azot na początku wegetacji (do zwarcia rzędów). Pierwszą dawkę azotu zaleca się stosować przedsiewnie lub bezpośrednio po siewie. Dawka ta wynosi zwykle ok. 50 – 60 % całkowitego zapotrzebowania, a druga – powinna być zastosowana, gdy buraki osiągną fazę 4-6 pary liści właściwych. Opóźnienie podania azotu lub przesunięcie w czasie jego pobierania na skutek suszy ujemnie wpływa na jakość plonu (np. zwiększa zawartości N-α-aminowego).

Ważna jest także forma nawozów

W uprawie buraków warto wykorzystywać nawozy zawierające azot w formie saletrzanej, który jest szybko pobierany przez rośliny. Do takich nawozów należą: Zaksan®, Saletra amonowa 32, PULAN®, Salmag®, Saletrzak 27 standard, a także w/w nawozy dodatkowo wzbogacone borem, jak: Salmag z borem®, Saletrzak 27 standard z borem. Dobre rezultaty można uzyskać stosując pogłównie RSM®.

Nawożenie doglebowe jest podstawowym sposobem dostarczania roślinom składników pokarmowych. Każdy z nas planując zasiewy powinien zadbać o to, aby gleba była zasobna w składniki pokarmowe, strukturalna, bogata w próchnicę, a planowane nawożenie odpowiednio zbilansowane… Nie jesteśmy w stanie przewidzieć, warunków pogodowych, które w wielu przypadkach mają decydujący wpływ na przyszły plon. Niemniej uzyskanie wysokiej efektywności, a tym samym opłacalność produkcji jest możliwe tylko wówczas gdy z góry mamy zaplanowaną strategię nawożenia, a na naszych polach nie rządzi przypadek.

Literatura:
1.Biernacki J. 2013. Burakom „smakuje” potas. TopAgrar; 3: 140-142;
2.Grzebisz W. 2009. Jak pod buraki przygotować stanowisko zasobne w potas? Poradnik Plantatora Buraka Cukrowego, 4 (46): 22-25;
3.Grzebisz W. 2009. Po co wapnować pole pod buraki? Poradnik Plantatora Buraka Cukrowego, 3 (45): 31-34;
4.Szczepaniak W. 2013, Racjonalne nawożenie buraków cukrowych - połączenie tradycji i „nowości”, wykład podczas konferencji "Postęp w uprawie buraków i w gospodarce surowcowej", 5 czerwca 2013 r., Toruń.