Każdy producent rolny zdaje sobie sprawę z tego, że podstawę produktywności roślin stanowi ich odpowiednie zaopatrzenie w składniki pokarmowe, a w szczególności w azot. Stosowanie innych składników powinno być prowadzone w taki sposób, aby zapewnić roślinie możliwość optymalnego wykorzystania wspomnianego biogenu. Azot jest głównym czynnikiem plonotwórczym. Wchodzi w skład związków o podstawowym znaczeniu dla rośliny, uczestniczących w niemal wszystkich reakcjach biochemicznych. Przy czym paradoksalnie, jego stosowanie w zbyt dużych dawkach powoduje obniżenie zarówno wielkości, jak i jakości uzyskiwanego plonu roślin. A dodatkowo, stanowi zagrożenie dla środowiska (zanieczyszczenie wskutek przenikania do wód czy ulatnianie do atmosfery) i niepotrzebny koszt dla rolnika.
Pierwsza dawka azotu, od czego zacząć?
Azot występuje w glebie w formie organicznej i mineralnej, a także pochodzi z różnych źródeł – nie tylko z zastosowanego nawozu, ale również m.in. z zapasów zgromadzonych w próchnicy, czy z resztek pożniwnych. Określając potrzeby nawozowe danej rośliny względem azotu należy określić jej wymagania pokarmowe i ustalić ilość składnika jaką może ona pobrać z zasobów glebowych. Azot bezpośrednio dostępny dla roślin występuje w formie mineralnej, jako jon amonowy lub azotanowy. Dodatkowo, rośliny bobowate mają zdolność do wykorzystywania azotu atmosferycznego, dzięki bakteriom brodawkowym zasiedlających ich korzenie. Planując wiosenne nawożenie warto zbadać zasobność gleby w mineralną formę azotu. Przeprowadzenie testu glebowego pozwali na ustalenie odpowiedniej wielkości dawki nawozu mineralnego i optymalizację produkcji przy wyeliminowaniu ryzyka związanego z wprowadzeniem nieodpowiedniej ilości składnika, a co za tym idzie poniesienia kosztów ekonomicznych, bądź środowiskowych.
Badanie zawartości azotu mineralnego w glebie można wykonać w okręgowej stacji chemiczno-rolniczej, w świeżej próbce pobranej na przedwiośniu, przed wysianiem nawozów. Analiza obejmuje glebę pobraną z warstwy do 60 cm – czyli tej, w której rozwija się główna masa korzeni roślin uprawnych. Glebę można pobrać samodzielnie (przy stosowaniu się do zasad poboru próby do badań laboratoryjnych) lub skorzystać z usługi oferowanej przez stację. Koszt poboru materiału, a następnie przeprowadzenia analizy udostępniany jest na stronie internetowej wspomnianej instytucji. Gleba musi zostać pobrana odpowiednio wcześnie (i jak najszybciej przekazana do analizy), z uwzględnieniem czasu oczekiwania na informację zwrotną.
Na podstawie uzyskanego wyniku, zalecaną dawkę nawozu można zmniejszyć lub zwiększyć, gdy oznaczona zawartość azotu mineralnego odbiega od wartości wskazującej na zasobność średnią. Wprowadzenie odpowiednio dobranej dawki nawozu pozwala na uniknięcie zastosowania zbyt dużej lub niewystarczającej ilości składnika, a także na zaoszczędzenie na tym środku produkcji – co ma szczególne znaczenie zwłaszcza w produkcji wielohektarowej.
Cennym źródłem azotu w okresie wiosennym, stosowanym przedsiewnie pod rośliny jare oraz pogłównie w przypadku ozimin, może być m.in. Pulan czy ZAKsan. Dobrym pomysłem jest stosowanie nawozów dostarczających obok azotu również inne makroskładniki zwiększające efektywność jego wykorzystania przez rośliny, jak np. Saletrosan 26 (zawierający dodatkowo siarkę), Saletromag (zawierający dodatkowo siarkę i magnez) lub Holist agro NK (zawierający dodatkowo siarkę i potas).
Chroń swój portfel i środowisko przed niedopasowanymi dawkami azotu…
Nawóz azotowy należy zastosować w momencie, kiedy możliwy będzie szybki pobór składnika przez rośliny. Generalnie, za optymalną dawkę uważa się taką, która pozwoli na wykorzystanie pełnego potencjału plonotwórczego rośliny w określonych warunkach uprawy. Należy pamiętać o tym, że wprowadzona ilość nie jest w pełni wykorzystywana (zwłaszcza przez młode rośliny na początku ich wegetacji), a straty składnika mogą przekroczyć nawet 50%. Dlatego dobrą praktyką jest dzielenie całkowitej dawki azotu na mniejsze, zwykle dwie lub trzy. Składnik dostarczony w mniejszych dawkach, z reguły jest wykorzystany w większym stopniu. Taka praktyka pozwala na zabezpieczenie potrzeb roślin podczas kluczowych etapów jej rozwoju, a także na ograniczenie migracji biogenu poza agrosystem. Intensywność pobierania azotu przez rośliny jest zróżnicowana i kształtowana przez rytm wegetacji poszczególnych gatunków. W przypadku wprowadzenia całej dawki azotu podczas jednego zabiegu istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo przeniknięcia niepobranej ilości składnika do środowiska przyrodniczego.
Dodatkowo, taka praktyka oddziałuje w sposób negatywny na cechy ilościowe i jakościowe plonu uprawianej rośliny. Azot cechuje się dużą mobilnością w profilu glebowym, a największy ubytek jonów azotanowych wskutek wymywania ma miejsce w okresie jesienno-zimowym, kiedy opady atmosferyczne przeważają nad transpiracją. W miarę zwiększania się temperatury powietrza, zwiększa się intensywność procesu parowania (zarówno z gleby, jak i roślin), wskutek czego jony azotanowe migrują w górę profilu glebowego. W okresie letnim ich wymywanie występuje w sytuacji obfitych (nawalnych bądź długotrwałych) opadów atmosferycznych. Jon amonowy jest zatrzymywany w kompleksie sorpcyjnym i stopniowo uwalniany do roztworu glebowego. Ulega wymyciu dopiero po przekształceniu do formy azotanowej. Najbardziej narażone na straty składników pokarmowych wskutek wymywania są gleby lekkie wytworzone z utworów piaszczystych, a te – dominują w Polsce. Ubytek azotu z pól uprawnych następuje również w wyniku jego przekształcania w formy gazowe, a następnie ich ulatnianie do atmosfery. Jon amonowy, jeżeli nie zostanie przekształcony do formy azotanowej, może ulotnić się w formie amoniaku (stosowanie nawozu na glebie o wartości pH > 7 lub świeżo zwapnowanej, nie wymieszanie nawozu z glebą). Natomiast forma azotanowa podlega procesowi denitryfikacji. Podczas tego procesu, w zależności od wartości pH gleby, powstają różne lotne produkty azotowe (gleba o nieuregulowanych stosunkach powietrzno-wodnych, zagęszczona lub z zastoiskami wody).
Literatura:
Grzebisz W. 2015. Nawożenie roślin uprawnych. Cz. 2. Nawozy i systemy nawożenia. PWRiL, Poznań, ss. 376.
Jadczyszyn T. i in. 2014. Dobre praktyki w nawożeniu. Studia i Raporty IUNG-PIB, 37(11), Puławy, ss. 174.
Jadczyszyn T. i in. 2010. Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych. Materiały szkoleniowe
nr 95, IUNG-PIB, Puławy, ss. 24.
