Dostępność azotu w glebie kształtują procesy biochemiczne zachodzące w tym środowisku. Źródłem nagromadzenia tego pierwiastka mogą być m.in. nawozy: mineralne, naturalne czy organiczne, resztki pożniwne oraz jego cząsteczkowa forma obecna w atmosferze.

Mnogość procesów jakim podlega azot

Azot wprowadzony w nawozach, zarówno w formie organicznej jak i mineralnej, zostaje natychmiast włączony w cykl procesów, którym podlegają połączenia tego pierwiastka już obecne w glebie. Generalnie, ponad 90% azotu w tym środowisku występuje w różnorodnych związkach organicznych, a pozostałą część stanowią jego formy nieorganiczne – jony amonowe NH₄⁺ i azotanowe NO₃^-.

W zależności od warunków siedliskowych i aktywności drobnoustrojów glebowych obserwuje się następujące procesy, którym podlega ten pierwiastek:

• mikrobiologiczne wiązanie cząsteczkowej formy azotu z atmosfery, a następnie jej wbudowanie w tkanki roślinne;
• wiązanie organicznych form tego pierwiastka w związkach próchnicznych;
• unieruchomienie jego mineralnych form przez drobnoustroje glebowe;
• nitryfikacja (utlenianie jonów amonowych NH₄⁺ do formy azotanowej NO₃^-);
• mineralizacja połączeń organicznych do amoniaku;
• denitryfikacja (redukcja utlenionych form azotu do azotu cząsteczkowego i tlenków azotu);
• ulatnianie amoniaku czy wymywanie azotanów.

Azot podlega różnym przemianom w glebie, co jest uzależnione m.in. od warunków środowiska i aktywności drobnoustrojów.

Trzy ostatnie z wymienionych procesów stanowią źródła strat azotu ze stanowiska uprawy i sposoby jego migracji do przyległych obszarów wodnych, lądowych czy do atmosfery.

Pula azotu bezpośrednio dostępnego dla roślin nie jest przez nie w całości wykorzystywana. Pewna część składnika, zwłaszcza ta znajdująca się w warstwie poniżej 60 cm, ulega stratom na skutek wymycia przez wody drenujące (mineralna forma tego składnika obecna w warstwie ornej i podornej jest w dużej mierze wykorzystywana przez rośliny). Ocena zawartości mineralnej formy azotu w glebie po zbiorach roślin (w okresie jesiennym) pozwala na uzyskanie informacji o potencjalnym zagrożeniu przedostania się tego składnika do wód gruntowych.

Informacja o zawartości azotu w glebie pozwala nam też lepiej zaplanować nawożenie. Dlatego warto zbadać glebę na zawartość azotu mineralnego przed planowanym nawożeniem wiosennym.