Jednym z najważniejszych czynników decydujących o efektywności zabiegu wapnowania oprócz rodzaju nawozu wapniowego (tlenkowy, węglanowy) jest termin jego stosowania. Za najlepszą porę na wapnowanie gleb uznaje się okres pożniwny po sprzęcie zbóż. W tym okresie wykonuje się szereg uprawek (głęboszowanie, talerzowanie), w wyniku których wapno jest lepiej przemieszane z warstwą orną, co przyspiesza odkwaszanie i wyrównanie pH gleby.

Poprzez wapnowanie rozumie się podnoszenie odczynu gleby pH do wartości optymalnej dla danej kategorii agronomicznej czy gatunku uprawianej rośliny. Wapnowanie jest podstawowym zabiegiem agrotechnicznym, który korzystnie wpływa na szereg właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby. Optymalny odczyn dla gleb bardzo lekkich wynosi 5,1-5,6, lekkich 5,6-6,1, średnich 6,1-6,6, ciężkich 6,6,-7,1.

Dlaczego powinniśmy wapnować?

Wzrost zakwaszenia gleb ogranicza m.in. pobieranie składników pokarmowych przez rośliny; z jednej strony przechodzą one w formy trudnodostępne, z drugiej rośliny wrażliwe na kwaśny odczyn wytwarzają słabszy system korzeniowy, który nie jest w stanie pobierać składników pokarmowych z roztworu glebowego. W kwaśnych glebach zmniejsza się przyswajalność fosforu, magnezu, wapnia, molibdenu. Wapń i magnez są wymywane do głębszych warstw a pobieranie tych jonów przez rośliny jest utrudnione przez dużą koncentrację glinu. Większość gatunków roślin uprawianych w naszym kraju wymaga odczynu w granicach pH 5,5-6,5, czyli obejmuje gleby słabo kwaśne i obojętne.

Gleba jest naturalnym środowiskiem życia różnych grup fizjologicznych drobnoustrojów. Optymalny odczyn dla bakterii glebowych znajduje się w zakresie od lekko kwaśnego do lekko zasadowego. Dostarczanie wapnia do gleby powoduje wzrost intensywności rozkładu resztek roślinnych. Wapń sprzyja zachowaniu substancji próchnicowych w glebie. W glebach o odczynie obojętnym stwierdza się największą bioróżnorodność bakterii.

Jak już wcześniej wspomniano, najlepiej wapnować gleby w okresie letnim po żniwach, ze względu na możliwość dobrego wymieszania nawozu z glebą. Jeżeli nie stosuje się obornika lub gnojowicy, można wapnować pole w zespole jesiennych uprawek przedsiewnych przed orką siewną lub przed orką przedzimową. Nie wolno łączyć wysiewu wapna z aplikacją nawozów mineralnych i naturalnych ze względu na uwstecznianie się fosforu i utlenianie azotu. Przerwa pomiędzy tymi zabiegami powinna wynieść co najmniej 4 tygodnie, im dłużej tym lepiej. Planując zabieg wapnowania należy wziąć pod uwagę jeszcze jeden aspekt. Nie powinniśmy wapnować bezpośrednio pod rośliny nietolerujące niskiego odczynu gleby: burak cukrowy, jęczmień, rzepak, lucerna – taki zabieg przeprowadzamy pod przedplon rośliny wrażliwej (rok wcześniej). Również w płodozmianach, gdzie uprawiamy rośliny tolerujące niski odczyn, zabieg wapnowania powinien być wykonany po sprzęcie roślin wrażliwych na wapnowanie, a więc po sprzęcie ziemniaka czy łubinu żółtego.

Wraz z zabiegiem wapnowania wprowadzany jest do gleby wapń. Jest on niezbędnym składnikiem pokarmowym dla roślin. Spełnia ważną rolę w ich prawidłowym wzroście i rozwoju, między innymi wpływa na gospodarkę wodną, węglowodanową i białkową. Wapń jest pierwiastkiem słabo przemieszczającym się w roślinie z liści starszych do stożków wzrostu, dlatego też niektóre gatunki wymagają dodatkowo dokarmienia wapniem. Przede wszystkim są to odmiany jabłoni, w których na owocach występuje gorzka plamistość podskórna.

Dawki wapna

Dawki wapna stosowane na grunty orne zależą od kategorii agronomicznej gleby i aktualnej wartości pH. Znajomość tych dwóch parametrów jest niezwykle istotna, gdyż decyduje ona o efektywności przeprowadzonego zabiegu. W związku z tym, jeżeli nie znamy kategorii agronomicznej (składu granulometrycznego), koniecznie trzeba to zbadać np. w okręgowej stacji chemiczno-rolniczej. Parametr ten decyduje o formie wapna, jak również o wielkości jego dawki. W naszym systemie doradztwa nawozowego przyjęte jest, że na gleby lekkie i średnie stosujemy wapna węglanowe, kredę, natomiast na gleby średnie i ciężkie wapna tlenkowe.

Dawkę wapna oblicza się na podstawie ustalonych dla danej gleby przedziałów potrzeb wapnowania, które wynikają z aktualnej wartości pHKCl i kategorii agronomicznej gleby (tabela 1.). Za optymalną dawkę wapna uznajemy taką, która umożliwi doprowadzenie pH gleby przynajmniej do dolnej granicy jego optymalnego przedziału. Zalecane dawki wapna w tonach CaO/ha podano w tabeli 2. W przypadku stwierdzenia bardzo kwaśnego odczynu na glebach ciężki przy stosowaniu wapna tlenkowego dawkę wapna CaO należy obniżyć o 1/3 lub 1/2 aby nie spowodować niekorzystnego zjawiska jakim jest przewapnowanie. Następnie w drugim roku sprawdzamy jeszcze raz pH gleby i w razie potrzeby powtarzamy zabieg. Jeżeli w wyniku badań próbki gleby okazało się, że zasobność w Mg jest bardzo niska lub niska, połowę dawki nawozu wapniowego można wnieść w postaci dolomitu lub wapna tlenkowego zawierającego magnez. Decydując się na naturalne dolomity warto poszukać tych lepiej zmielonych (bardziej pylistych).

Tabela 1. Przedziały potrzeb wapnowania

 

Tabela 2. Optymalne dawki nawozów wapniowych w t CaO/ha

Po uregulowaniu odczynu gleby, gdy potrzeby wapnowania znajdą się w klasie wskazane czy ograniczone, warto zastanowić się na corocznym lub w odstępie 2 lat stosowaniem wapnowania zachowawczego. Celem takiego zabiegu jest utrzymywanie optymalnego odczynu i uzupełnianie strat kationów wapnia w wyniku wymywania w głąb profilu glebowego, wynoszenia wraz z plonami oraz neutralizowanie kationów wodoru H⁺, które powstają w wyniku naturalnych procesów zachodzących w glebie czy wnoszonych wraz z nawozami mineralnymi zakwaszającymi glebę. W takim przypadku stosujemy wapno w ilości 0,5 – 1,5 t CaO/ha.

Odczyn gleby należy systematycznie monitorować średnio co 4 lata, aby nie dopuścić do nadmiernego zakwaszenia. Sygnałem ostrzegawczym dla nas powinien być spadek odczynu o 0,5jednostki pH poniżej optymalnego dla danej kategorii agronomicznej. Wtedy niezwłocznie należy podjąć decyzję o wapnowaniu. Optymalny odczyn gleby, utrzymywany poprzez regularne wapnowanie, zapewnia wysoką efektywność plonotwórczą składników pokarmowych stosowanych w nawozach mineralnych czy naturalnych.