Wymycie składników z gleb w ujęciu rocznym wynosi Gorlach (2009, wg Vömel 1965):
- dla piasku: 12-52 kg N, 7-17 kg K, 9-52 kg Na, 110-300 kg Ca i 17-34 kg Mg/ha,
- dla gliny: 9-44 kg N, 3-8 kg K, 11-45 kg Na, 21-176 kg Ca i 9-61 kg Mg/ha,
- dla iłu: 5-44 kg N, 3-8 kg K, 9-42 kg Na, 72-341 kg Ca i 10-54 kg Mg/ha.
Gorlach i Mazur (2002, wg Mazura 1993) podają, że w ramach przybliżonego rocznego bilansu składników w zmianowaniu po stronie strat należy uwzględnić 15 kg N/ha, 10 kg K/ha i 0,2 kg P/ha. Wymyciu z gleb ulegają także mikroelementy, ale wyniki badań wskazują, że straty te są rekompensowane dopływem składników z opadami atmosferycznymi (Sykut i Ruszkowska 2000).
Właściwości gleby
Intensywność wymywania składników pokarmowych w dużym stopniu zależy od składu granulometrycznego oraz pojemności kompleksu sorpcyjnego gleby. Im lżejsza gleba, tym szybciej nasyca się wodą, czyli tym wcześniej zaczyna się proces przesiąkania wody w głąb profilu. I odwrotnie – im więcej części ilastych w glebie, tym wolniej woda przez nią przesiąka, a jednocześnie tym silniej taka gleba sorbuje składniki pokarmowe. Oznacza to, że ryzyko wymycia składników pokarmowych z gleby lekkiej jest znacznie większe niż z gliniastej. Nadmiar azotanów w glebie piaszczystej jesienią może zostać wymyty w całości, a w glebie gliniastej – w ok. 50% (Grzebisz 2009). Warto pamiętać o tym, że większe straty składników z gleb lekkich nie muszą zawsze oznaczać większych bezwzględnych wartości tych strat (np. bezwzględne wartości strat wapnia i magnezu z gleb średnich czy ciężkich mogą być duże, ponieważ zasobność tych gleb jest większa).
Jednym z czynników wpływających na intensywność wymywania składników pokarmowych z gleby jest także jej odczyn. Im niższa wartość pH gleby, tym większe straty wapnia i magnezu (na skutek ich uwalniania z kompleksu sorpcyjnego). Jednocześnie w glebach o niskim pH występuje większy wypadkowy ładunek dodatni zdolny do wiązania siarczanów.
Oczywiście, jeśli przyjmiemy, że rozwój roślin zależy od właściwości gleby (np. wpływ odczynu na rozwój systemu korzeniowego), to wszystkie właściwości wpływające na tempo rozwoju roślin będą też wpływać na intensywność pobierania składników pokarmowych przez rośliny (a więc pośrednio także na intensywność wymywania składników).
Inne czynniki
Intensywność wymywania składników pokarmowych zależy oczywiście od warunków klimatycznych. 25-50% wody opadowej przemieszcza się w głąb gleb, do około 1 metra głębokości (Gorlach i Mazur 2002). Na przeważającym obszarze Polski suma opadów w ciągu roku nie przekracza 600-700 mm (na podstawie danych IMGW-PIB dla wielolecia 1971-2000). Najniższe sumy opadów stwierdza się w centralnej części kraju.
Im intensywniejsze opady, tym wymywanie składników pokarmowych do głębszych warstw profilu, a następnie do wód gruntowych, jest większe. Oczywiście pewne straty składników pokarmowych będą zachodzić również na drodze spływu powierzchniowego (obfite opady).
Na intensywność wymywania wpływ ma także rodzaj i intensywność nawożenia oraz pokrycie gleby szatą roślinną (tu ważna jest m.in. transpiracja). Procesy parowania z powierzchni gleby i transpiracji będą sprzyjały zatrzymywaniu składników w glebie, a nawet przemieszczaniu ich w górę profilu (np. azotany). W okresie wegetacji roślin wymywane są mniejsze ilości składników pokarmowych niż zimą (pomimo dużych sum opadów w okresie letnim, w porównaniu do jesieni i zimy). Co również ważne, największe straty dotyczą upraw warzyw i roślin okopowych, a mniejsze zbóż. Ograniczaniu wymywania sprzyja uprawa międzyplonów.
| Czynniki sprzyjające wymywaniu składników pokarmowych z gleb |
|---|
| Intensywne opady |
| Mała zawartość frakcji ilastej w glebie |
| Brak roślinności |
| Nawożenie jednostronne, nawożenie niedostosowane do właściwości gleby i fazy rozwojowej roślin. |
Naukowo o wymywaniu
Skąd wiadomo, ile składników tracimy? Aby określić wielkość strat składników pokarmowych na drodze ich wymycia, prowadzi się różnego rodzaju badania naukowe. Mogą to być pomiary prowadzone w doświadczeniach lizymetrycznych. Lizymetr to urządzenie, którego zadaniem jest gromadzenie wody przesączającej się przez glebę. Takie urządzenie można wykorzystywać w warunkach laboratoryjnych i polowych. Jeśli połączymy dane z lizymetru polowego (zwłaszcza umożliwiającego stały monitoring ilości i składu chemicznego odcieku) z informacjami o warunkach pogodowych, kondycji roślin, wielkości transpiracji, możemy ustalić warunki zabiegów agrotechnicznych (dawki i terminy nawożenia i nawadniania).
W określaniu wielkości strat składników pokarmowych pomaga także analiza wody pochodzącej z drenów i rowów melioracyjnych czy rzek.
Literatura:
1.Gorlach E., Mazur T. 2002. Chemia Rolna. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
2.Grzebisz W. 2009. Nawożenie roślin uprawnych. Tom 2. Nawożenie i systemy nawożenia. PWRiL, Poznań.
3.Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy Mapy klimatyczne dla Polski. http://www.imgw.pl/klimat/#
4.Sykut S., Ruszkowska M. 2000. Wymywanie mikroelementów i niektórych pierwiastków śladowych z gleb w lizymetrach. Nawozy i Nawożenie – Fertilizers and Fertilization, 4(5), 26-34.
