Systematyczna, intensywna uprawa roślin prowadzi w okresie wegetacji do wyczerpywania z gleby podstawowych składników pokarmowych niezbędnych roślinie do wydania plonu końcowego. Celem nawożenia jest osiąganie wysokich, dobrych jakościowo plonów. Dawka składnika pokarmowego wynika z potrzeb pokarmowych rośliny i aktualnej zasobności gleby.

Rośliny charakteryzują się zróżnicowanym zapotrzebowaniem na poszczególne składniki pokarmowe. Związane jest to z wieloma czynnikami ich wzrostu i rozwoju takimi jak np. długość okresu wegetacji, budowa systemu korzeniowego. W związku z tym konieczne jest poznanie ich wymagań pokarmowych i jak najbardziej precyzyjne określenie dawek nawozów.

Trudności związane z ustaleniem optymalnej dawki wiążą się z koniecznością kompleksowej interpretacji czynników wzrostu. Nie zawsze wzrost dawki nawozu będzie oznaczał automatycznie wyższy plon. Mają na to wpływ również warunki glebowo-klimatyczne, zasobność gleby w przyswajalne składniki pokarmowe, zmianowanie uprawianych roślin. W celu ustalenia dawki poszczególnych nawozów koniecznie trzeba wziąć pod uwagę wymagania pokarmowe tzn. ilość składników, które muszą pobrać rośliny aby prawidłowo rosnąć i wydać odpowiedni plon. Następnie określamy potrzeby nawozowe tzn. ilość składników pokarmowych, jaką należy wnieść do gleby w postaci nawozów dla zaspokojenia ich wymagań. Potrzeby te mogą być mniejsze lub większe od wymagań pokarmowych a wpływ na to ma aktualna zasobność gleby. W Tabeli 1 przedstawiono przykładowe zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe.

Tab.1. Pobranie składników pokarmowych w kg na 1 t plonu głównego z odpowiednią ilością plonu ubocznego.

* pobranie na 1 t plonu zielonej masy; Źródło: Fotyma M., Jadczyszyn T., Pietruch Cz., 2001

Ustalenie potrzeb nawozowych musi uwzględniać aktualną jakość gleby (zasobność w składniki pokarmowe). W przypadku fosforu wyróżniamy 5 klas zasobności od bardzo niskiej do niskiej (Tab. 2). Natomiast przy wycenie zasobności gleb w potas (Tab. 2), magnez (Tab. 3) czy azot mineralny (Tab. 4) dodatkowym parametrem jest kategoria agronomiczna. Znając zasobność możemy zastosować współczynnik korekcyjny. Wartość współczynnika dla wyznaczonych potrzeb pokarmowych P i K wynosi 0,75 lub 0,50 odpowiednio dla gleb o wysokiej i bardzo wysokiej zawartości składników, a dla gleb o zawartości niskiej i bardzo niskiej – odpowiednio 1,25 i 1,50 (dawka nawozu = współczynnik korekcyjny * potrzeby pokarmowe).

Dobór roślin zależy od jakości gleby

Ustalenie potrzeb pokarmowych to jedno, ale koniecznie trzeba mieć na uwadze gatunek rośliny oraz jego wymagania środowiskowe (gleba, klimat), których spełnienie będzie gwarantem optymalnego wzrostu i rozwoju.

Większość gleb użytkowanych rolniczo w naszym kraju stanowią gleby bielicoziemne i brunatnoziemne, należące do typu gleb bielicowych i rdzawych, brunatnych kwaśnych i właściwych oraz gleb płowych. Gleby bielicoziemne są z natury glebami kwaśnymi i bardzo kwaśnymi, ubogie w próchnicę i składniki mineralne oraz o słabych właściwościach buforowych. Mimo ewentualnej poprawy właściwości pod wpływem działalności człowieka gleby te w dalszym ciągu stanowią grunty słabej jakości.

Dużą powierzchnię w kraju zajmują także gleby brunatnoziemne. Gleby te charakteryzują się dużym przemieszczaniem składników mineralnych z wierzchnich do głębszych poziomów profilu glebowego (jednak znacznie mniejszym niż w glebach bielicoziemnych). W uprawie polowej gleby te poprawiają swoje właściwości stając się gruntami średniej, a niekiedy nawet dobrej jakości. Gleby dobre i bardzo dobre, tj. czarnoziemy, czarne ziemie, rędziny i mady, zajmują w kraju stosunkowo niewielką powierzchnię. Przeciętna jakość gleb Polski spowodowana jest w głównej mierze rodzajem skał macierzystych. Ponad 70% gleb wytworzyło się głównie z plejstoceńskich glin i piasków zwałowych, silnie rozmytych i przesortowanych przez wody lodowcowe.

Jak wynika z powyższego opisu, podstawową rzeczą, na którą powinniśmy zwrócić uwagę jest odczyn gleby. Bez optymalnego pH nie uzyskamy wysokiej efektywności plonotwórczej składników pokarmowych wnoszonych w nawozach, a także nie stworzymy w glebie optymalnych warunków do ich pobierania przez system korzeniowy rośliny. Poprawa odczynu gleb kwaśnych jest istotnym czynnikiem zmiany sposobu ich użytkowania oraz korzystnego wpływu na plonowanie roślin.Jeżeli mamy wątpliwości czy dobór roślin jest odpowiedni, zawsze możemy posiłkować się kompleksami przydatności rolniczej gleb, z którymi powiązane są odpowiednie rośliny uprawne. W sumie wyznaczono 14 takich kompleksów. Każdy z nich charakteryzuje odpowiedni dobór roślin, których udawanie się jest uwarunkowane właściwościami przyrodniczymi gleb, a celowość uprawy względami ekonomicznymi.

Uzyskiwanie wysokich dobrych jakościowo plonów możliwe jest tylko wtedy, gdy dobór stanowiska będzie odpowiadał wymaganiom konkretnego gatunku. Na przykład uprawa buraków cukrowych na kompleksie glebowym 3, pszennym wadliwym (są to gleby zwięzłe i średnio zwięzłe, niezdolne do gromadzenia większych ilości wody w pewnych okresach wegetacji) jest ryzykowna pod względem przyrodniczym i ekonomicznym. Tak więc pomimo zapewnienia dobrej agrotechniki i nawożenia dopasowanego pod konkretny gatunek, niesprzyjający przebieg pogody (okresowe susze) wpłynie negatywnie na plon końcowy. Bez regularnych analiz próbek glebowych trudno ustalić potrzeby nawozowe roślin.

Tab. 2. Ocena zawartości fosforu i potasu w glebach mineralnych, na podstawie ekstrakcji metodą Egnera-Riehma.

 

 

Tab.3. Ocena zawartości magnezu w glebach mineralnych, na podstawie ekstrakcji metodą Schachtschabela.

 

Tab.4. Ocena zawartości N_min w glebie do głębokości 60 cm wczesną wiosną.