Rośliny pobierają fosfor (P) z roztworu glebowego głównie w postaci anionów H₂PO₄^- i HPO₄^2-, przy czym w granicach pH fizjologicznego dominuje absorpcja tego pierwszego jonu. Rozpuszczalność i stężenie w fazie ciekłej gleby bioprzyswajalnych fosforanów, których głównym źródłem są zasoby glebowe i nawozy, zależą od procesów adsorpcji-desorpcji oraz rozpuszczania-strącania i odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu optymalnego zaopatrzenia roślin w fosfor.

Należy pamiętać, że z uwagi na wyżej wymienione procesy tylko niewielki odsetek (2-10%) glebowej puli fosforu jest dostępny dla roślin, a wykorzystanie fosforu z nawozów mineralnych w pierwszym roku po ich zastosowaniu rzadko przekracza 20%. Pozostała część fosforu nawozowego jest zatrzymywana przez stałą fazę gleby i według ostatnich szacunków, średnio na świecie, może stanowić w ekosystemach rolniczych źródło tego makroelementu przez najbliższe 10 lat. Stąd też obecnie niewątpliwym wyzwaniem w gospodarowaniu składnikami pokarmowymi w glebach wielu agroekosystemów jest właściwe wykorzystanie nagromadzonego już tam fosforu, przy zapewnieniu optymalnej produkcji roślinnej i z jednoczesnym ograniczeniem strat fosforanów do wód, gdzie stanowią przyczynę eutrofizacji.

Wykorzystanie fosfory przez rośliny z nawozów mineralnych może ulec zwiększeniu, dzięki stosowaniu zasady zarządzania 4W:

• właściwy nawóz (w glebach o odczynie obojętnym i zasadowym jednoczesne stosowanie z nawozami fosforanowymi soli amonowych może zwiększyć ich rozpuszczalność i efektywność; nawozy o kontrolowanej szybkości uwalniania fosforu zaleca się stosować na glebach kwaśnych i bardzo kwaśnych; warto pamiętać, że nawozy granulowane są mniej podatne na uwstecznianie fosforu niż pyliste),
• właściwy czas (roślina powinna być dobrze zaopatrzona w fosfor od początku wegetacji; należy unikać nawożenia fosforem podczas suszy),
• właściwa dawka (nawożenie fosforem powinno być zbilansowane i dostosowane do potrzeb nawozowych agroekosystemów; w razie potrzeby należy dzielić dawki nawozów),
• właściwa metoda (sposób aplikacji nawozów, np. zlokalizowany, może ograniczać uwstecznianie i straty fosforu oraz zwiększać efektywność jego wykorzystania, szczególnie na glebach o niskiej zasobności w ten makroelement i w warunkach uprawy roślin o początkowym wolnym tempie wzrostu systemu korzeniowego).

Tab. 1. Czynniki kształtujące dostępność i wykorzystanie fosforu przez rośliny uprawne. 

Literatura:
1. Grzebisz W. 2008. Nawożenie roślin uprawnych, t. 1. Podstawy nawożenia, t. 2. Nawozy i systemy nawożenia, PWRiL.
2. Karamesouti M, Gasparatos D. 2017. Sustainable management of soil phosphorus in a changing world. W: A. Rakshit et al. (eds.), Adaptive Soil Management: From Theory to Practices, 189-214.
3. Roberts T.L., Johnston A.E. 2015. Phosphorus use efficiency and management in agriculture. Resources, Conservation and Recycling 105, 275-281.