Żyzność gleb w dużym stopniu kształtowana jest przez ich odczyn, który warunkuje właściwe gospodarowanie glebowymi zasobami składników pokarmowych. Przyjmuje się, że uregulowanie odczynu gleb w Polsce doprowadziłoby do kilkunastoprocentowego wzrostu plonów roślin uprawnych, przy zachowaniu istniejącej struktury zasiewów. Dodatkowo uzyskane na takich glebach płody rolne charakteryzowałyby się lepszymi parametrami jakościowymi.
Wapnowanie ma wiele zadań, m.in.:
- wpływa na poprawę właściwości chemicznych, biologicznych i fizycznych gleb,
- zwiększa dostępność wielu składników pokarmowych dla roślin,
- korzystnie wpływa na rozwój mikroflory glebowej,
- poprawia efektywność pobierania przez rośliny azotu w formie amonowej,
- wpływa na uruchomienie fosforu.
Mikroorganizmy glebowe różnią się między sobą preferencjami w stosunku do wartości pH, jednak zdecydowana większość z nich dobrze rozwija się w glebach o odczynie zbliżonym do obojętnego. Na glebie zwapnowanej zdecydowanie lepiej rozwijają się bakterie przyspieszające procesy rozkładu substancji organicznej.
Kiedy wykonać zabieg wapnowania?
Najkorzystniejszym terminem do wykonania zabiegu wapnowania gleb jest okres po żniwach. Zastosowane na ściernisko wapno w czasie podorywki przedostaje się do środka warstwy ornej, a zabiegi mające na celu walkę z chwastami w krótkim czasie prowadzą do starannego wymieszania wapna z glebą. Po zbiorze roślin okopowych również można wnieść nawozy do odkwaszania gleb, a następnie przykryć je glebą za pomocą orki zimowej. W okresie jesiennym zaleca się również przeprowadzenie zabiegu wapnowania użytków zielonych. Niekiedy zabieg wapnowania można wykonać także w okresie wczesnowiosennym.
Przy ustalaniu terminu wapnowania należy brać pod uwagę reakcje nawozów wapniowych z innymi stosowanymi w produkcji roślinnej nawozami, bowiem w niektórych przypadkach może dojść do strat składników nawozowych. Nie należy stosować superfosfatów, mocznika oraz nawozów azotowych amonowych, jak również nawozów wieloskładnikowych, zawierających fosforan amonu, bezpośrednio przed wapnowaniem, względnie po aplikacji nawozów do odkwaszania gleb. Nie jest również wskazane stosowanie nawozów wapniowych po aplikacji obornika czy gnojówki. Nie ma natomiast przeciwskazań do łącznego stosowania nawozów do odkwaszania gleb w małych ilościach z saletrą sodową, wapniową, czy też solami potasowymi.
Jak wykonać zabieg wapnowania gleb?
Aplikacja wapna zależy głównie od jego dawki. Duże ilości nawozów do odkwaszania gleb powinno się wnosić jak najwcześniej przed uprawą roślin i dbać o dokładne wymieszanie ich z glebą. Nie zaleca się stosowania wapna na glebę bardzo wilgotną, jak również podczas deszczowej pogody. Przy stosowaniu większych dawek nawozów do odkwaszania zalecana jest aplikacja 3/4 dawki jesienią pod orkę na glebach silnie kwaśnych i 1/4 dawki wczesną wiosną po zimowej orce, przed zabiegiem bronowania i kultywatorowaniem. Niewielkie ilości wapna można również aplikować przed siewem roślin.
Wapnowanie w płodozmianie
Wapnowanie powinno być traktowane, jako zabieg dla rotacji zmianowania, a nie jako zabieg wykonywany pod konkretne gatunki roślin uprawnych. Pierwsze wapnowanie to wapnowanie melioracyjne, charakteryzujące się stosunkowo dużymi dawkami nawozów do odkwaszania gleb. Przy przeprowadzeniu kolejnego zabiegu wapnowania, przy wyższym wyjściowym pH gleby, zalecana jest aplikacja niższych dawek nawozów do odkwaszania gleb. Wapnowanie zachowawcze ma na celu niedopuszczenie do ponownego obniżenia wartości pH gleby.
W zmianowaniu z roślinami bardzo wrażliwymi i wrażliwymi na kwaśny odczyn zabieg wapnowania może być wykonany pod każdą roślinę uprawną. Najlepiej jest stosować nawozy do odkwaszania gleb pod przedplony roślin najbardziej wrażliwych, takich jak chociażby lucerna czy też burak cukrowy.
Zabieg wapnowania gleb odgrywa zasadnicze znaczenie w płodozmianie, gdyż umożliwia przygotowanie odpowiedniego odczynu gleby pod rośliny, co w znacznym stopniu zwiększa efektywność wykorzystania składników pokarmowych z nawozów mineralnych. Ustalając termin zabiegu wapnowania w płodozmianie ważne jest uwzględnienie wymagań roślin w odniesieniu do odczynu gleby oraz czas przyorywania. Wapnowanie powinno być uwzględnione w płodozmianie wieloletnich roślin bobowatych, w tym lucerny i koniczyny. Ważną rolę odgrywa również aplikacja nawozów do odkwaszania gleb pod roślinę ochronną, jak również uzupełnienie dodatkowym wapnowaniem lucerny w drugim roku jej użytkowania.
Nie zaleca się aplikacji wysokich dawek nawozów do odkwaszania gleb pod rośliny, które preferują odczyn lekko kwaśny i kwaśny, takie jak łubin żółty, seradela i ziemniak. Zabieg wapnowania nie powinien być również stosowany bezpośrednio pod uprawę lnu, gdyż może przyczynić się to do obniżenia jakości włókna.
Wapnowanie w uprawie rzepaku
Na stanowiskach kwaśnych w uprawie rzepaku konieczne jest wykonanie wapnowania pod jego przedplon. Na glebach średnich i ciężkich zalecana jest aplikacja wapna tlenkowego, a w przypadku gleb lekkich 2/3 zalecanej dawki powinno się zastosować w formie szybko działającej, a pozostałą część w postaci nawozów wolniej działających. W przypadku nie wniesienia nawozów do odkwaszania gleb pod przedplon rzepaku, zaleca się wykonanie zabiegu wapnowania bezpośrednio po zbiorze przedplonu na ściernisko. Nawozy do odkwaszania należy dobrze wymieszać z glebą, co najmniej do głębokości 15 – 20 cm. W tym przypadku należy zadbać o jak najdłuższy okres pomiędzy wapnowaniem, a terminem siewu rzepaku. Dodatkowo dawka wniesionych w tym terminie nawozów tlenkowych powinna być mniejsza o 1/3 od zalecanej na tego typu glebach.
Na jakie gleby jaki zastosować nawóz?
Dokonując wyboru nawozu wapniowego należy brać pod uwagę rodzaj gleby. Na gleby ciężkie zalecana jest aplikacja szybko działających nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych (tlenki wapnia i magnezu). W przypadku tego typu gleb nie istnieje bowiem niebezpieczeństwo nagłej zmiany odczynu, ponieważ charakteryzują się one dużą zdolnością buforową. Zastosowanie nawozów szybko działających umożliwia szybsze osiągnięcie zakładanego odczynu niż przy aplikacji nawozów węglanowych. W przypadku gleb lekkich, szczególnie piaszczystych, zalecane jest stosowanie wolniej działających form węglanowych i krzemianowych. Wynika to z faktu, iż na glebach lekkich, ze względu na ich małą zdolność buforową, istnieje niebezpieczeństwo wywołania okresowo zbyt zasadowego odczynu przy zastosowaniu wapna tlenkowego, zwłaszcza przy wyższych dawkach, co wpływa niekorzystnie na wzrost i rozwój uprawianych roślin.
Literatura:
Brodowska M. S., Jackowska I., Brodowski R., Kurzyna-Szklarek M., Bojanowska M., Lipińska H. 2018. Problemy zmian środowiska glebowego. Towarzystwo Wydawnictw Naukowych LIBROPOLIS, Lublin.
Gorlach E., Mazur T. 2001. Chemia rolna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Grzebisz W. 2009. Nawożenie roślin uprawnych. PWRiL, Poznań.
Mercik S. [Red.] 2002. Chemia rolna. Podstawy teoretyczne i praktyczne. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
