Gdzie pobrać?
Pole, z którego pobieramy próbkę, musi być jak najbardziej jednorodne. Najlepiej, jeśli:
- gleba pola należy do jednej kategorii agronomicznej (wyraźne zmiany typu, rodzaju, gatunku gleby są niepożądane),
- różnice w ukształtowaniu terenu są małe,
- uprawiany był ten sam przedplon,
- historia nawozowa pola jest taka sama (na całej powierzchni stosowane było nawożenie zbliżone pod względem dawki, terminu i rodzaju nawozów),
- nie było znaczących różnic w przeprowadzeniu pozostałych zabiegów agrotechnicznych.
Im więcej różnic we właściwościach poszczególnych pól, tym więcej próbek należy pobrać. Zalecane jest, aby jedna próbka przekazywana do analizy odpowiadała powierzchni pola nie większej od 4 ha. Oznacza to, że nawet z pola o jednorodnych właściwościach, jeśli ma powierzchnię większą od 4 ha, nie powinniśmy pobierać jednej próbki, a kilka – odpowiednio do powierzchni tego pola. Dlaczego? Przy dużej powierzchni, nawet jeśli uważamy właściwości pola za niezmienne, bardzo często występują różnice w ukształtowaniu terenu czy budowie profilu glebowego.
Oczywiście, jeśli pól w gospodarstwie jest dużo i pobranie próbek z wszystkich jest niemożliwe, warto oznaczyć właściwości wybranych – na przykład typowych dla całego gospodarstwa lub sprawiających najwięcej kłopotów w uprawie. Pobieranie próbek gleb można prowadzić w cyklu kilkuletnim, ponieważ podstawowe właściwości danego pola wystarczy oznaczyć raz na kilka lat.
I najważniejsze: nie można zapominać o zaznaczeniu numerów poszczególnych pól, które będą także numerami próbek (pamięć ludzka bywa zawodna).
W trakcie pobierania próbki gleby omijamy:
- zewnętrzny pas pola (o szerokości ok. 5 m),
- miejsca o ukształtowaniu terenu wyraźnie odmiennym niż pozostała część pola (wzniesienia, zagłębienia); jeśli udział takich miejsc w powierzchni pola jest duży, możemy pobrać z nich osobne próbki,
- kretowiska,
- rowy,
- miejsca pozostałe po stogach i kopcach.
Kiedy pobrać?
Wyniki oznaczeń właściwości gleby są pomocne w ustalaniu dawek nawozów. Oznacza to, że pobieranie próbek ma największy sens przed terminem wysiewu nawozów (jesienią po zbiorach lub wiosną). Próbki nie należy pobierać w sytuacji, gdy stan gleby znacznie odbiega od typowego, to znaczy:
- jeśli wystąpiły silne susze,
- jeśli gleba jest bardzo wilgotna,
- bezpośrednio po nawożeniu mineralnym, organicznym.
Jak pobrać?
Próbka gleby przekazywana do analizy to tzw. próbka ogólna, uśredniona. Żeby ją przygotować, musimy pobrać próbki pierwotne, indywidualne – przyjmuje się, że powinno ich być przynajmniej kilkanaście (z reguły 15-25). Pobrane próbki należy dokładnie wymieszać w czystym i suchym pojemniku (wiadrze) lub na płachcie (folii), a następnie pobrać próbkę zbiorczą. Powinna mieć ona masę ok. 0,5 kg.
Próbki pierwotne należy pobierać z całej powierzchni pola. Można przejść na przykład po przekątnych pola lub zygzakiem, w równych odstępach wkłuwając się w glebę. Pobierając glebę, należy starać się nie zanieczyszczać próbki fragmentami roślin czy kamieniami.
Błędne jest poruszanie się po polu równolegle do kierunku wykonywania zabiegów agrotechnicznych. Pobierając próbkę, chcemy uwzględnić zmienność gleby danego pola (dlatego tworzymy próbkę średnią), a poruszanie się równolegle do kierunku wykonywania zabiegów nam to utrudni.
Czym pobrać?
Najogólniej można przyjąć, że próbki należy pobierać narzędziem umożliwiającym pionowe wkłucie się do gleby na głębokość 20 cm (czyli pobranie gleby z warstwy ornej o głębokości 0-20 cm). Jeśli pobieramy próbkę z pola świeżo zaoranego, przed wykonaniem każdego wkłucia należy glebę przydeptać. Do pobierania gleby służy laska glebowa lub wiertnica, ale posłużyć się możemy także szpadlem. Ważne, aby sposób wkłuwania się w glebę był powtarzalny i umożliwiał dokładne, staranne pobieranie gleby z przyjętej warstwy. Po każdym pobraniu należy narzędzie oczyścić z pobranej próbki, przesypując ją do czystego pojemnika.
I co dalej?
Próbkę średnią należy umieścić w czystym pojemniku (np.: kartonowym) lub woreczku i opisać. Tak przygotowaną można przekazać do Stacji Chemiczno-Rolniczej. Nie należy suszyć próbki w wysokiej temperaturze. Wiele analiz, zwłaszcza podstawowych, wymaga wysuszenia próbki do stanu powietrznie suchego i przesiania, do niektórych oznaczeń materiał musi być przetrzymywany w stanie świeżym. O dokładny sposób postępowania z próbką można zapytać pracowników Stacji.
Możliwe jest zlecenie wykonania analiz laboratoryjnych, ale także opracowania zaleceń nawozowych (tu przyda się szkic z podstawowymi informacjami o polu, historii nawożenia itd.). Wysokość opłat za wykonane zadania określa Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 sierpnia 2014 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości i sposobu uiszczania opłat za zadania wykonywane przez okręgowe stacje chemiczno-rolnicze (Dz. U. 2014 poz. 1210). Oznaczenie wartości pH jednej próbki gleby oraz jej zasobności w fosfor, potas i magnez kosztuje kilkanaście złotych. Oznaczenie zawartości mikroelementów czy azotu mineralnego to koszt kilkudziesięciu złotych.
Uwaga - są wyjątki
Przedstawiony opis poboru próbek dotyczy gleb ornych. Pobranie materiału z gleb sadowniczych czy podłoży ogrodniczych nieco się różni (dokładne informacje można znaleźć na stronach Okręgowych Stacji Chemiczno-Rolniczych).
Dla wybranych analiz różnice mogą występować także w ramach metody pobierania próbek gleb ornych. Przykładowo, oznaczenie zawartości azotu mineralnego w glebie (niezbędne do przygotowania planu nawożenia dla gospodarstwa), wymaga pobrania próbek z dwóch poziomów: 0-30 cm i 30-60 cm i dostarczenia ich do laboratorium w stanie świeżym. Próbki gleby do analiz biologicznych (np.: oznaczenia liczebności drobnoustrojów) również należy przekazywać do laboratorium w stanie świeżym, ponieważ suszenie wpływa na liczebność i strukturę populacji drobnoustrojów.Takich analiz nie wykonuje się jednak w ramach oznaczeń standardowych właściwości gleby.
Literatura:
1.Grzebisz W. 2009. Nawożenie roślin uprawnych. Tom 2. Nawozy i systemy nawożenia. PWRiL, Poznań.
2.Lityński T., Jurkowska H., Gorlach E. 1976. Analiza chemiczno-rolnicza. Przewodnik metodyczny do analizy gleby i nawozów. PWN, Warszawa.
3.Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy. Instrukcja pobierania próbek glebowych opracowana na podstawie PN-R-04031:1997. Zobacz
4.Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 sierpnia 2014 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości i sposobu uiszczania opłat za zadania wykonywane przez okręgowe stacje chemiczno-rolnicze. Dz. U. 2014 poz. 1210.
