Prawidłowy dobór formy nawozu i terminu nawożenia są konieczne dla uzyskania wysokiego plonu (fot. Jerzy Kowalewski)

Ogólne zasady nawożenia

Dawkę nawozów mineralnych należy ustalić w oparciu o potrzeby nawozowe uprawianej rośliny. Zależą one od jej wymagań pokarmowych, a także od właściwości gleby, rodzaju przedplonu, rodzaju i poziomu nawożenia naturalnego i organicznego oraz warunków atmosferycznych. Aby prawidłowo wyznaczyć termin nawożenia i dobrać rodzaj nawozu, trzeba także wiedzieć, jakim reakcjom podlegają poszczególne składniki pokarmowe w glebie.

Azot w nawozach mineralnych

Azot w nawozach mineralnych występuje z reguły w jednej z trzech form:

• amonowej (N-NH₄⁺),
• azotanowej(V), czyli saletrzanej (N-NO₃^-),
• amidowej (N-NH₂).

Forma, w jakiej azot trafia do gleby, decyduje o czasie i sposobie działania nawozu azotowego. Jon amonowy (NH₄⁺), podstawowa obok saletrzanej forma azotu pobierana przez rośliny, jest po wprowadzeniu do gleby wiązany przez kompleks sorpcyjny i dopiero po uwolnieniu do roztworu glebowego dostępny jest dla roślin. Dlatego też nawozy zawierające tę formę azotu (np.: Siarczan Amonu AS 21) cechują się spowolnionym działaniem, a więc są zalecane do stosowania przedsiewnego. Zaletą takich nawozów jest to, że azot amonowy wprowadzony do gleby „czeka” na roślinę. Ich wadą jest ulatnianie się amoniaku po nawożeniu gleb zasadowych lub świeżo zwapnowanych, jeśli nawóz nie został przykryty glebą. 

Jon azotanowy(V) (NO₃^-) jest łatwo rozpuszczalny w wodzie, a dzięki temu jest łatwo dostępny dla roślin. Niepobrany przez rośliny, szybko ulega jednak wymyciu w głąb gleby (nie jest zatrzymywany w kompleksie sorpcyjnym). Więcej składnika ulega wymyciu jesienią i zimą niż wiosną i latem, ponieważ w okresie jesienno-zimowym azot nie jest pobierany przez rośliny, a jednocześnie przesiąkanie wody przez glebę jest większe. Nawozy zawierające azot saletrzany (np.: saletra wapniowa) to nawozy działające szybko, lecz krótkotrwale, zalecane do stosowania pogłównego bezpośrednio przed okresem największego zapotrzebowania roślin na azot (więcej informacji o terminach nawożenia podano w artykule „Dlaczego ważne jest prawidłowe wyznaczenie terminu nawożenia azotem?”).

Przykładem nawozu amidowego jest mocznik (np.: Pulrea^®, Mocznik.pl, Mocznik Granulowany 46%). Jego stosowanie przekłada się na wzbogacenie gleby w azot amonowy, ponieważ do takiej formy zostaje w glebie przekształcony azot amidowy. Nieodpowiednie stosowanie mocznika może wiązać się ze stratami azotu (ulatniania się amoniaku). Tak dziać się będzie wtedy, gdy nawożone będą gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym, a także gleby świeżo zwapnowane. By skutecznie ograniczyć straty azotu amonowego poprzez ulatnianie, nawóz azotowy zaleca się stosować zawsze przed spodziewanym deszczem.

Fosfor

Forma, w jakiej fosfor obecny jest w nawozach mineralnych, decyduje o dostępności tego składnika dla roślin (od chemicznej postaci związku fosforu zależy rozpuszczalność pierwiastka). Najmniejszą rozpuszczalnością cechują się minerały fosforowe. Większą rozpuszczalnością w wodzie charakteryzuje się fosforan wapnia Ca₃(PO₄)₂, jeszcze większą wodorofosforan wapnia CaHPO₄, a największą – diwodorofosforan wapnia Ca(H₂PO₄)₂. Właśnie w postaci tego ostatniego związku fosfor obecny jest w jednoskładnikowych nawozach fosforowych – superfosfacie prostymi wzbogaconym. Do najlepiej rozpuszczalnych soli należą sole amonowe (NH₄)₂HPO₄ i NH₄H₂PO₄ zawarte w nawozach typu: Polidap^®, Polifoska^® i Polimag^®.

Fosfor wprowadza się do gleby przedsiewnie. Wymywanie fosforu jest niewielkie (rocznie wynosi tylko ok. 0,5 kg P na ha), choć może także dochodzić do strat pierwiastka na drodze spływu powierzchniowego. W roztworze glebowym fosfor obecny jest w postaci dostępnych dla roślin jonów HPO₄^2- i H₂PO₄^-. Co ważne, fosfor jest w największym stopniu dostępny dla roślin w glebach, które mają wartość pH między 6 a 7. W glebach o niskiej wartości pH (zwłaszcza poniżej 4-4,5 w 1 M KCl) dochodzi do powstawania nierozpuszczalnych fosforanów glinu AlPO₄ i żelaza FePO₄. W glebach  o odczynie zasadowym powstają fosforany wapnia Ca₃(PO₄)₂ trudniej rozpuszczalne (dlatego też należy umiejętnie nawozić gleby pozwapnowaniu).

Potas

Potas występuje w nawozach mineralnych jako kation K⁺ (w tej postaci jest też pobierany przez rośliny) w soli chlorkowej KCl lub siarczanowej(VI) K₂SO₄. Decyzja o wyborze jednej z tych form do nawożenia powinna być podyktowana wrażliwością roślin na obecność chlorków w glebie. Innymi słowy – roślin wrażliwych na dużą zawartość chlorków w glebie nie należy nawozić solami chlorkowymi. Wrażliwość roślin na chlorki przedstawia się następująco:

• wrażliwe: ziemniaki skrobiowe i przeznaczone do przetwórstwa spożywczego, ogórek, papryka, cebula, tytoń,
• tolerancyjne: ziemniaki konsumpcyjne, pomidor,
• neutralne: zboża, rzepak,
• chlorolubne: buraki cukrowe i pastewne, seler.

Nawozy potasowe stosuje się przedsiewnie (składnik zatrzymywany jest w kompleksie sorpcyjnym gleby). Wymywanie potasu w głębsze warstwygleby może osiągać kilkanaście kg K na ha na rok, przy czym stanowi realny problem głównie w odniesieniu do gleb bardzo lekkich, a więc cechujących się małą pojemnością kompleksu sorpcyjnego.

Siarka

Siarka w nawozach mineralnych obecna jest najczęściej w formie anionu siarczanowego SO₄^2- i w tej postaci jest pobierana przez rośliny. Dobrze rozpuszczalną w wodzie solą zawierającą siarkę siarczanową jest siarczan amonu. Z nawozów produkowanych przez Grupę Azoty siarczan amonu zawiera: Saletrosan^® 26 makro, Siarczanie amonu AS 21, Polifoska^® 21 i Pulsar^®.

Siarka siarczanowa łatwo ulega wymyciu. Ocenia się, że straty siarki będące skutkiem wymycia wynoszą w ciągu roku od kilku do nawet ponad stu kg na ha. Ryzyko strat składnika na drodze wymycia ogranicza możliwość nawożenia siarką „na zapas”. Nawożenie siarką z reguły prowadzi się wczesną wiosną razem z przedsiewnym i pogłównym nawożeniem azotem.

Literatura:

[1] Duer I. (red.), Fotyma M. (red.), Madej A. (red.). 2004. Kodeks dobrej praktyki rolniczej. MRiRW, MŚ, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa.
[2] Filipek-Mazur B. (red.). 2011. Środowiskowe aspekty stosowania nawozów i środków ochrony roślin w rolnictwie. Wyd. UR w Krakowie.
[3] Grzebisz W. 2003. Potas – system nawożenia. Prodruk, Poznań.
[4] Hołubowicz-Kliza G. (red.). 2003. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej. Cz. 1. IUNG, Puławy.
[5] Jakubus M. 2006. Siarka w środowisku. Wyd. AR w Poznaniu, Poznań.
[6] Król M.J. 2012. Przemiany mikrobiologiczne fosforu w glebie. Monografie i rozprawy naukowe 33, IUNG, Puławy.