Właściwe proporcje pomiędzy składnikami w glebie są ważne dla zbilansowanego pobierania składników przez rośliny. Brak równowagi utrudnia pobieranie pierwiastków. Skutkiem niedoboru składników pokarmowych w roślinach jest obniżenie jakości i wielkości plonu.

Antagonizm jonów występuje wtedy, gdy zwiększone stężenie jednego jonu w glebie skutkuje ograniczeniem pobierania innego jonu przez rośliny, nawet jeśli jego zawartość w podłożu jest optymalna. W rezultacie dochodzi do niedoboru w roślinie składnika pobieranego z gleby w małej ilości.

Potas

Ważnym przykładem relacji antagonistycznej jest zależność między potasem a wapniem. Wysokie dawki potasu prowadzą do ograniczenia pobierania wapnia, nawet jeśli jego zawartość w glebie jest wystarczająca. Duża zawartość potasu ogranicza także pobieranie i przemieszczanie magnezu i sodu w roślinie. Odwrotna sytuacja, czyli wysokie stężenie jonów Ca²⁺, Mg²⁺ i Na²⁺, ogranicza pobieranie potasu.

Potas należy do pierwiastków pobieranych przez rośliny (zwłaszcza trawy na użytkach zielonych) w sposób tzw. luksusowy, czyli nie proporcjonalnie do potrzeb, a w nadmiarze, jeśli zawartość K⁺ w glebie jest wysoka. Nadmiar potasu w roślinach, połączony z niedoborem wapnia i magnezu, może być groźny dla wypasanych krów. Tzw. tężyczka pastwiskowa to ciężka choroba fizjologiczna bydła. Ryzyko wystąpienia tej choroby jest duże zwłaszcza wiosną, niedługo po nawożeniu, gdy młode rośliny silnie pobierają azot i potas z nawozów (dlatego ważne jest odpowiednie dzielenie dawki nawozów pod rośliny pastewne).

Zwraca się też uwagę na antagonistyczną zależność pomiędzy potasem a mikroelementami – cynkiem, manganem, żelazem i miedzią. Nadmiar potasu ogranicza przyswajanie tych mikroelementów. Jednocześnie jednak, tylko optymalnie odżywione potasem rośliny pozytywnie reagują na nawożenie mikroelementami.
IMGC#3#70
Inne przykłady antagonizmu:

• rośliny nawożone dużymi dawkami nawozów azotowych wykazują niedobór boru i miedzi;
• wysoka zawartość azotu azotanowego ogranicza pobieranie siarczanów i fosforanów przez rośliny;
• w uprawach na glebach o wysokiej zasobności w fosfor spotyka się niedobór cynku, miedzi i żelaza;
• wysokie dawki nawozów siarkowych ograniczają pobieranie molibdenu;
• duża zawartość miedzi w podłożu skutkuje ograniczeniem pobierania żelaza (co prowadzi do chlorozy, czyli żółknięcia roślin na skutek niedoboru chlorofilu).

Jak uzyskać równowagę

Odpowiednie proporcje pomiędzy składnikami pokarmowymi w glebie zapewniają zbilansowane pobieranie pierwiastków przez rośliny. Skutkiem niedoboru składników pokarmowych jest obniżenie jakości i wielkości plonu. Warto zaznaczyć, że niedobór pierwiastków w roślinach nie zawsze musi wynikać z zaburzonych proporcji pomiędzy pierwiastkami w podłożu. Wiele innych parametrów (m.in. temperatura, wilgotność i pH podłoża) wpływa na proces pobierania składników przez rośliny.

Aby ograniczyć ryzyko wystąpienia antagonizmu pierwiastków, należy zadbać o zbilansowane nawożenie – dostosowane do wymagań pokarmowych roślin, zasobności gleby w składniki pokarmowe (warto pamiętać o analizach gleby) i warunków pogodowych. Przenawożenie jednym składnikiem nie opłaca się nie tylko dlatego, że może prowadzić do strat tego składnika – może także skutkować niedoborem innych składników.

Antagonizm a synergizm

Przeciwieństwem antagonizmu jonów jest synergizm. Synergizm jonów polega na tym, że pobieranie jednego jonu przez roślinę stymuluje absorpcję innego składnika. Na przykład intensywne pobieranie azotanów przez rośliny wiąże się ze wzmożonym pobieraniem kationów, zwłaszcza potasu.

Literatura:
1. Gorlach E., Mazur T. 2002. Chemia Rolna. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
2. Grzebisz W. 2004. Potas w produkcji roślinnej. Międzynarodowy Instytut Potasowy, Bazylea.
3. Kopcewicz J. (red.), Lewak S. (red.). 2002. Fizjologia roślin. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
4. Szatanik-Kloc A. 2010. Zmiany właściwości powierzchniowych korzeni wybranych roślin jednoliściennych i dwuliściennych determinowane fitotoksycznością glinu i miedzi. Acta Agrophysica, Rozprawy i Monografie 1, 176.
5. Szewczuk Cz., Sugier D. 2016. Antagonizm i synergizm składników pokarmowych oraz ich przyswajalność z gleby. Świat Zbóż, Biuletyn Informacyjny KFPR, 32, 24-26.