Ostatnio obserwowane zmiany na rynku nawozów mineralnych doprowadziły do ograniczenia lub całkowitego zaniechania stosowania nawozów fosforowych, szczególnie przez producentów rolnych dysponujących glebami o wysokiej, względnie średniej zasobności w przyswajalne formy fosforu. Stąd też nasuwa się pytanie, czy i w jaki sposób przy braku fosforu dostarczanego w formie nawozów mineralnych rośliny mogą korzystać z zasobów tego składnika pokarmowego zdeponowanego w glebie?

Związki fosforu obecne w środowisku glebowym w większości przypadków są trudno dostępne dla roślin. W celu zwiększenia dostępności fosforu glebowego w roślinach zachodzi szereg zmian morfologicznych, anatomicznych oraz fizjologicznych i biochemicznych. Przy deficycie fosforu rośliny dążą zarówno do zwiększenia intensywności pobierania fosforanów, jak i ich lepszego wykorzystania. Tworzą się tzw. korzenie proteidowe, które składają się z licznych drobnych bocznych korzeni z dużą ilością włośników. Proteidy korzeniowe wydzielają do środowiska glebowego dużą ilość związków organicznych (kwas cytrynowy, mrówkowy). Prowadzi to do przekształcenia nieprzyswajalnych fosforanów żelaza, glinu i wapnia w przyswajalne cytryniany. Dodatkowo w korzeniach roślin z deficytem fosforu tworzą się związki prowadzące do zakwaszenia gleby i konsekwencji do zwiększenia rozpuszczalności fosforanów wapnia.

Niekiedy rośliny mogą jako źródło fosforu wykorzystywać kwasy nukleinowe, poprzez wydzielanie przez korzenie enzymów rozkładających DNA lub RNA pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Wiele gatunków roślin ma zdolność do korzystania z niskich stężeń fosforu w glebie, między innymi dzięki mikoryzie umożliwiającej zwiększenie absorpcyjnej powierzchni korzenia. Przyjmuje się, że mikoryza może zwiększyć pobieranie fosforanów przez rośliny nawet kilkunastokrotnie.

Przy ocenie dostępności fosforu dla roślin, bez względu na stosowanie nawozów fosforowych czy też ich brak, należy wziąć pod uwagę fakt, że dostępność tego makroskładnika jest w dużym stopniu zależna od odczynu gleby i jej temperatury. Najwięcej fosforu rośliny pobierają z gleb o odczynie lekko kwaśnym, gdyż przy pH poniżej 5,5 i powyżej 7,0 przyswajalność fosforu znacznie spada, poprzez tworzenie nieprzyswajalnych dla roślin połączeń z glinem i żelazem w glebach kwaśnych oraz z wapniem w glebach alkalicznych. Dla większości gleb mineralnych optimum przyswajalności fosforu przypada w zakresie pH od 6 do 7. W okresie późnojesiennym względnie wczesnowiosennym czynnikiem w znacznym stopniu ograniczającym pobieranie fosforu przez rośliny jest niska temperatura gleby. Stąd w wielu przypadkach, nawet w uprawach, na których zastosowano nawożenie fosforowe, stwierdza się w tym czasie wizualne objawy niedoboru tego makroskładnika na roślinach.