Produkcja rolna obarczona jest dużym ryzykiem. Na rośliny uprawne w czasie wegetacji oddziałuje wiele czynników, które mogą negatywnie wpływać na ich wzrost i rozwój, co może prowadzić do stresu roślin.

I o ile warunków pogodowych nie jesteśmy w stanie przewidzieć, to jednak mamy duży wpływ na poprawną agrotechnikę, która w wielu przypadkach może być kluczowa, jeśli chcemy uzyskać wysoki i dobry jakościowo plon. 

Jakie czynniki wpływają na stres roślin?

Czynniki wywołujące zachwianie równowagi w procesach życiowych roślin można podzielić na dwie grupy:
- czynniki abiotyczne, wśród których wyróżniamy warunki pogodowe, warunki glebowe oraz trujące dla roślin związki chemiczne, występujące w powietrzu, glebie i wodzie,
- czynniki biotyczne (czynniki biologiczne), czyli choroby, szkodniki roślin uprawnych, inne rośliny (chwasty).

W warunkach naturalnych czynniki abiotyczne i biotyczne często występują równocześnie, wykorzystując osłabienie roślin. W takim przypadku rozróżnienie i określenie właściwej przyczyny stresu roślin może być kłopotliwe.

Stres wywołany warunkami atmosferycznymi

W dobie dynamicznych zmian klimatu coraz częściej jesteśmy świadkami ekstremalnych zjawisk pogodowych. Naprzemiennie występujące i szybko następujące po sobie okresy suszy, wysokich opadów, bardzo wysokiej i bardzo niskiej temperatury skutkują negatywnym wpływem na plon i jego jakość. Do najważniejszych czynników atmosferycznych, które wpływają negatywnie na rośliny należy:

• zbyt mała lub nadmierna wilgotność powietrza – zbyt niska wilgotność powietrza zwiększa transpirację roślin, co wpływa na spadek turgoru, przedwczesne zamieranie roślin (opadanie liści, zamieranie kwiatów). Zbyt wysoka wilgotność stwarza optymalne warunki do rozwoju chorób roślin,
• opady atmosferyczne:
  1. brak wody powoduje zaburzenia praktycznie we wszystkich procesach zachodzących w roślinie. Z niewielkim deficytem wody, rośliny sobie radzą ograniczając transpirację, przyspieszając procesy starzenia (zrzucając liście), rozbudowę systemu korzeniowego (w poszukiwaniu wody). Przedłużająca się susza może prowadzić do śmierci roślin,
  2. nadmiar opadów np. w trakcie żniw jest przyczyną porastania ziarna. Nadmierne opady mogą mechanicznie uszkadzać rośliny. Natomiast gruba okrywa śnieżna utrudnia dostęp powietrza dla roślin i może być przyczyną ich uduszenia (wyprzenie),
  3. grad powoduje mechaniczne uszkodzenia tkanek roślin, przez co zwiększa się ryzyko porażenia roślin chorobami,
• silne wiatry powodują mechaniczne uszkodzenia roślin, wytrząsanie nasion (np. rzepak), wyleganie roślin. Zimą i wczesną wiosną silny wiatr może powodować wysmalanie ozimin.
• temperatura powietrza - zbyt niska może spowodować przemarznięcie części rośliny np. systemu korzeniowego albo wymarznięcie całych roślin w okresie zimowym lub na przedwiośniu. W trakcie wegetacji może być przyczyną uszkodzeń roślin, np. przymrozki w trakcie kwitnienia rzepaku, a także ograniczać pobieranie składników pokarmowych (uwstecznianie fosforu). Bardzo wysoka temperatura powietrza może prowadzić do zamierania siewek i rozsady, a także uszkadzać wrażliwe organy roślin, np. zawiązki kwiatów. Ponadto w okresie wiosny warunki pogodowe w naszym klimacie bywają skrajne - od chłodów do upałów, co szkodzi roślinom i nie sprzyja np. wykonywaniu poprawnych zabiegów z użyciem środków ochrony roślin.
• niedostatek lub nadmiar światła – przy niedostatku światła rośliny nadmiernie wydłużają się, słabo rozwijają, „tracą” zieloną barwę liści, wylegają, np. zbyt gęsto posiane zboża. Nadmiar światła obserwujemy zazwyczaj u roślin cieniolubnych.

Zadbajmy o glebę…

O tym, ze warunki atmosferyczne mają bezpośredni wpływ na to co dzieje się z glebą, jak np. niedobór opadów powoduje suszę, natomiast ich nadmiar może prowadzić do powstania zastoisk wodnych, wiemy wszyscy. Niemniej nie zawsze zdajemy sobie sprawę, ze gleba jest najważniejszym, niestety często zaniedbanym zasobem natury. Brak lub nadmiar składników pokarmowych, lub jednostronne ich wyczerpanie (siew monokultur) przy jednoczesnym nagromadzeniu się patogenów, tzw. zmęczenie gleby, nieuregulowany odczyn gleby, brak próchnicy w glebie, czy też nieodpowiednia jej struktura, decydują o plonowaniu i zdrowotności roślin.

Prawidłowa agrotechnika, recepta na stres roślin

Zapobiegać negatywnym skutkom stresu roślin możemy, poprzez stosowanie zasad prawidłowej agrotechniki roślin. Znając biologie rośliny i glebę, na której planujemy przyszłe zasiewy, możemy w pewien sposób ograniczać negatywne skutki np. zjawisk pogodowych. Nasz wpływ na uprawę roślin jest ogromny. Polega on przede wszystkim na:

• właściwym dobieraniu gatunków i odmian roślin do klas gleby i rejonów uprawy – warto w tym celu korzystać z List Odmian Zalecanych do uprawy zamieszczanych na stronie www.coboru.pl, oraz na naszej stronie internetowej,
• odpowiednie zmianowanie ograniczające uprawę zbóż i rzepaku ozimego, na poczet uprawy roślin bobowatych,
• odpowiedniej uprawie roli, która ogranicza bezproduktywne parowanie wody z powierzchni gleby (wierzchnie spulchnienie warstwy powierzchniowej na wiosnę, stosowanie uprawy pożniwnej, uprawa bezpośrednia, mulczowanie powierzchni gleby międzyplonami lub resztkami pożniwnymi) oraz likwiduje nadmierne zagęszczenie warstwy ornej i podornej (głęboszowanie pól, uprawa roślin głęboko korzeniących się), a także przeciwdziała zaskorupianiu się gleby,
• uregulowaniu odczynu gleby i systematycznym bilansowaniu materii organicznej w glebie (stosowanie nawozów naturalnych zwłaszcza obornika, stosowanie nawozów organicznych: słoma, liście buraków, siew poplonów na przyoranie),
• zbilansowanym nawożeniu – roślina, aby mogła wydać optymalny plon musi pobrać określoną ilość składników pokarmowych, stąd konieczne jest nawożenie mineralne.

• Optymalne odżywienie roślin w:
  1. azot - najbardziej plonotwórczy pierwiastek, który odpowiada za wzrost masy podziemnej i nadziemnej roślin, wpływa na wartość biologiczną plonu (zawartość karotenu, chlorofilu, witamin, poprawia strawność pasz), jego nadmiar może bardzo ograniczać jakość plonu,
  2. fosfor - odpowiada za lepszą aktywność biologiczną gleby, stymuluje rozwój systemu korzeniowego, większą odporność na przymrozki i mrozy, a także choroby, decyduje o prawidłowym i równomiernym rozwoju i dojrzewaniu nasion/ziarna - ich wypełnieniu),
  3. potas – reguluje gospodarkę wodną rośliny, zwiększa odporność roślin na stres suszy, odpowiada za zimotrwałość roślin m.in. poprzez regulację gospodarki wodnej i poprawia odporność na wyleganie,
  4. wapń – ma duże znaczenie dla żyzności gleby, decyduje o jej właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych, zmniejsza kwasowość gleby. Sprzyja tworzeniu struktury gruzełkowatej gleby, poprawiając tym samym stosunki powietrzno-wodne gleb.
  5. magnez – podstawowy składnik chlorofilu, decyduje o fotosyntezie roślin, a także przemianach energetycznych, aktywator wielu enzymów,
  6. siarka – wpływa na przemiany azotu oraz białka, decyduje o wysokości plonów i wpływa korzystnie na ich jakość, zwiększa odporność roślin na choroby, wspomaga ich mrozoodporność
  7. bor – odpowiada za powstawanie prawidłowej struktury ścian komórkowych i utrzymuje ich stabilność, decyduje o prawidłowym rozwoju stożka wzrostu, reguluje procesy kwitnienia, zwiększa odporność na choroby i odporność mechaniczną roślin, zwiększa mrozoodporność, jest niezbędny do kiełkowania pyłku i wzrost łagiewki pyłkowej.

Niedobór w roślinie jakiegokolwiek składnika pokarmowego, prowadzi do zakłócenia procesów życiowych roślin, zwiększając ich reakcje na czynniki stresowe. Z tego względu należy odpowiednio zadbać o rośliny, wybierając produkty z bogatej oferty Grupy Azoty. Wykorzystując kompleksowe nawozy wieloskładnikowe typu Polifoska®, Amofoska®, Poldap® możemy odpowiednio zbilansować nawożenie. Większość nawozów wieloskładnikowych obok NPK zawierają w swoim składzie łatwo przyswajalną siarkę oraz magnez i mikroskładniki.

Natomiast pełna gama nawozów azotowych, w których zawarte są wszystkie trzy formy azotu (w zależności od produktu), pozwala rolnikowi na szeroki wybór, dostosowany do potrzeb i warunków panujących w gospodarstwie (termin stosowania, gatunek uprawianej rośliny, możliwości technicznych).

• ochrona przed chwastami – plantacja wolna od chwastów wchodzi w okres zimowy w lepszej kondycji i jest w mniejszym stopniu narażony na infekcje ze strony chorób. Ponadto rośliny uprawne nie muszą konkurować o wodę, światło i składniki pokarmowe.
• ochrona przed chorobami i szkodnikami – ich występowanie uszkadza blaszki liściowe, rośliny łatwiej tracą turgor, bardziej reagują na stres suszy, w skrajnych warunkach plantacja może w ogóle nie wydać plonu (brak zwalczania mszyc, wektorów wirusów w okresie jesieni).

Choć produkcja rolna, często określana jest jako „fabryka pod chmurką” i tak naprawdę nikt nie da nam „gwarancji” na wysoki i dobry jakościowo plon, należy podejmować próby przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom, które w przyszłości mogą potęgować stres roślin.