Rośliny strączkowe stanowią grupę użytkową z rodziny bobowatych (wcześniej motylkowatych) charakteryzującą się dużymi nasionami. Do tej grupy roślin należą gatunki uprawiane na nasiona, na zieloną masę jako plon główny czy międzyplony. Rośliny strączkowe są cennym źródłem białka, a jego zawartość w nasionach wynosi od 20 do 42% zależnie od gatunku. Nasiona tych roślin stanowią cenny pokarm dla ludzi i paszę treściwą dla zwierząt oraz są wykorzystywane w różnych gałęziach przemysłu spożywczego.
Do grupy roślin typowo jadalnych zalicza się m.in.: fasolę, groch, bób, soję, soczewicę, a do wykorzystywanych na paszę łubin, groch pastewny czy wykę. Powierzchnia zasiewów roślin strączkowych na ziarno wg GUS w 2010 r. ogółem wynosiła 172 tys. ha, a w 2016 r. 321 tys. ha, co świadczy o wzroście zainteresowania uprawą tej grupy roślin.
Poza aspektem użytkowym dla człowieka, przemysłu, rośliny strączkowe wywierają korzystny wpływ na właściwości fizyczne gleby i jej żyzność. Dzięki mocnemu systemowi korzeniowemu rośliny potrafią czerpać wodę i składniki pokarmowe oraz uruchamiać trudnodostępne związki fosforu i wapnia z głębszych warstw gleby. Poprawiają także strukturę, stosunki wodno-powietrzne i warunki fitosanitarne w glebie. Główną cechą tych roślin jest zdolność do współżycia z bakteriami asymilującymi wolny azot atmosferyczny N2. Ilość azotu dostarczonego do gleby w ten sposób szacuje się w granicach od 20 do 200 kg N/ha.
Potrzeby pokarmowe i nawożenie roślin strączkowych
Nawożenie roślin strączkowych, podobnie jak i innych uprawianych gatunków roślin powinno opierać na racjonalnym i zbilansowanym stosowaniu nawozów mineralnych i naturalnych. Podejście to uwzględnia ilość składników pokarmowych dostępnych w glebie, ilość składników pokarmowych jaką powinniśmy dostarczyć roślinie na wytworzenie określonej jednostki masy plonu oraz dostępność składników mineralnych z różnych źródeł. Pełną optymalizację i efektywność nawożenia możemy osiągnąć tylko i wyłącznie dzięki analizie składu chemicznego gleby, uwzględniając zawartość podstawowych makro i mikroelementów, oraz wartość pH gleby. Analizy takie wykonuje się zazwyczaj raz na 3-4 lata.
Odczyn gleby
Optymalny odczyn gleby jest jednym z podstawowych warunków jaki należy spełnić przy zapewnieniu roślinie odpowiednich warunków dla wzrostu i plonowania. Optymalne wartości pH są różne w zależności od gatunku, i tak dla łubinu żółtego mieszczą się w granicach od 5,1 do 5,5, łubinu białego i lucerny 6,1 – 6,5 a dla bobiku od 6,1 do 7,0. Zapewnienie optymalnego pH jest niezwykle istotne dla bakterii symbiotycznych wiążących azot, których liczebność znacznie spada w środowisku kwaśnym.
Nawożenie azotem
Nawożenie azotem w uprawie roślin strączkowych ogranicza się zazwyczaj do podania przedsiewnie 20-30 kg N/ha tzw. dawka startowa. Jest to związane z tym, że rośliny bobowate zdolne są do symbiozy z bakteriami dzięki czemu pobierają i wiążą azot atmosferyczny i w ten sposób pokrywają zapotrzebowanie na ten składnik. W stanowiskach gdzie jeszcze nie uprawiano roślin bobowatych, zaleca się zaprawić przed siewem nasiona szczepionką zawierającą bakterie brodawkowe.
Nawożenie P, K, Mg, S
Wymagania roślin strączkowych względem fosforu i potasu są duże. Potrzeby pokarmowe roślin są zróżnicowane w zależności od gatunku i wielkości oczekiwanego plonu. Na przykład na wytworzenie 1 tony plonu rośliny pobierają od 13,5 do 20,4 kg fosforu; od 31 do 38,6 kg potasu i od 3,3 do 4,9 kg magnezu. Nawozy zawierające P, K pod rośliny strączkowe wysiewa się zazwyczaj przedsiewnie w jednej dawce. Termin wysiewu nawozów polecany jesienią pod orkę zimową, natomiast na glebach lżejszych bardziej odpowiedni wydaje się termin wiosenny. Magnez również jest bardzo istotnym składnikiem pokarmowym dla roślin mimo, że rośliny pobierają go w znacznie mniejszych ilościach niż P i K. Nawożenie magnezem szczególnie na glebach kwaśnych można połączyć z wapnowaniem wapnami zawierającymi magnez. Natomiast na glebach o uregulowanym odczynie można zastosować siarczan magnezu. W tabeli przedstawiono orientacyjne dawki nawozów P, K i Mg w zależności od gatunku uprawianej rośliny i wielkości zakładanego plonu dla gleb o średniej zasobności w składniki pokarmowe.
Tabela. Zalecane dawki nawozów mineralnych dla wybranych roślin strączkowych uprawianych na glebach o średniej zasobności w P, K, Mg (Źródło: Kocoń 2014).
| Roślina | Plon nasion t/ha | Fosfor (P2O5) | Potas K2O | Magnez (MgO) |
|---|---|---|---|---|
| Bobik | 2,0-4,5 | 35-80 | 75-185 | 10-30 |
| Groch | 1,5-3,5 | 20-50 | 45-105 | 5-15 |
| Łubin żółty | 1,0-3,0 | 20-60 | 40-115 | 10-20 |
| Łubin wąskolistny | 2,0-3,5 | 40-70 | 75-140 | 15-30 |
| Łubi biały | 2,0-3,5 | 40-70 | 75-140 | 15-30 |
| Soja | 2,0-3,0 | 50-75 | 70-105 | 20-30 |
Przy deficycie siarki w glebie warto również zadbać o nawożenie tym składnikiem pokarmowym. Rośliny strączkowe potrzebują tego składnika min. do procesu symbiotycznego wiązania azotu i syntezy białek. W związku z powyższym optymalne zaopatrzenie roślin w ten składnik warunkuje wysoką zawartość w roślinach azotu całkowitego i białka odpowiedniej jakości. Deficyt siarki ogranicza symbiotyczne wiązanie N2. Nawożenie S na glebach deficytowych korzystnie wpływa na zwiększenie plonu ziarna. Zalecane dawki siarki w zależności od zasobności gleby dla roślin bobowatych wynoszą od 30 (zasobność wysoka) do 85 (zasobność b. niska) kg S/ha.
Nawożenie mikroelementami
W uprawie roślin strączkowych niezwykle istotną rolę odgrywa nawożenie mikroelementami takimi jak bor, molibden, mangan, kobalt i cynk. Molibden i kobalt bezpośrednio biorą udział w symbiotycznym wiązaniu N2. Mikroelementy można podawać dolistnie lub doglebowo.
Rośliny strączkowe dzięki symbiozie z bakteriami asymilującymi wolny azot atmosferyczny wymagają ograniczonego nawożenia azotem w ilości 20-30 kg N/ha. Nawożenie pozostałymi składnikami pokarmowymi powinno być podyktowane potrzebami nawozowymi wynikającymi z aktualnej zasobności i potrzeb pokarmowych rośliny. Potrzeby pokarmowe można zaspokajać stosując nawozy wieloskładnikowe typu Polifoska 6, Holist agro PK 15-30, i nawozy azotowe wzbogacone w siarkę np. Saletrosan 30. Warto pamiętać, że rośliny strączkowe wywierają korzystny wpływ na właściwości fizykochemiczne gleby i jej żyzność, dlatego powinny być włączane do płodozmianu jako rośliny uprawiane w plonie głównym lub jako międzyplony.
Literatura:
GUS. 2017. Rocznik statystyczny rolnictwa.
Jadczyszyn T. 2013. Nawożenie mineralne na gruntach ornych i użytkach zielonych.
Jasiński Z, Kotecki A. 2003. Szczegółowa uprawa roślin tom II.
Kocoń A. 2014 Nawożenie roślin strączkowych.
