Kluczową rolę, nie zawsze w pełni docenianą przez rolników, spełnia odpowiednie zabezpieczenie roślin w fosfor. Pierwiastek ten decyduje o efektywności plonotwórczej azotu. Z tego względu nawożenie tym składnikiem to podstawowy element prawidłowej gospodarki nawozowej.
Co wpływa na dostępność fosforu?
Pierwiastek pobierany jest przez rośliny głównie z gleby, a jego przyswajalność jest uzależniona w dużej mierze od pH gleby.
Im gleba bardziej kwaśna (pH w 1M KCl poniżej 4,5-5,0), tym zawartość fosforu dostępnego dla roślin spada (fosfor przechodzi w nierozpuszczalne związki z toksycznym glinem). Na glebach alkalicznych (pH powyżej 6,8), bądź przewapnowanych powstaje jon HPO42-, który również jest słabo pobierany przez rośliny.
Najwięcej fosforu przyswajalnego przez korzenie roślin znajduje się w glebach o odczynie pH 1 M KCl 5,0-6,8. Obok pH na tempo pobierania fosforu wpływa również światło, temperatura powietrza, dostępność wody i innych składników pokarmowych, tj.: magnez, potas oraz obecność jonu amonowego. Natomiast nadmierna ilość jonu saletrzanego w profilu glebowym może ograniczać pobranie fosforu przez rośliny.
Straty fosforu
Fosfor jest pierwiastkiem mało ruchliwym w glebie. Jest zatrzymywany przez glebę (sorbowany), dzięki czemu prawie nie jest wymywany przez wody opadowe. Na ogół pozostaje w tej warstwie, do której został wprowadzony z nawozami mineralnymi.
Z tego względu powinno się stosować go przedsiewnie i wymieszać z 10-20 cm warstwą gleby. Optymalna zawartość glebowej materii organicznej wpływa korzystnie na stabilizację zawartości fosforu w glebie. Na glebach zawierających małe ilości próchnicy, kwaśnych i lekkich, następuje przyspieszenie tempa mineralizacji fosforu, czyli następuje jego uwstecznianie.
Tabela 1. Zasobność gleb w fosfor
| Klasa | Ocena zawartości | mg/100 g gleby | |
|---|---|---|---|
| P2O5 | P | ||
| Zawartość fosforu w glebach mineralnych | |||
| V | bardzo niska | < 5,0 | < 2,2 |
| IV | niska | 5,1 - 10,0 | 2,3 - 4,4 |
| III | średnia | 10,1 - 15,0 | 4,5 - 6,6 |
| II | wysoka | 15,1 - 20,0 | 6,7 - 8,8 |
| I | bardzo wysoka | > 20,1 | > 8,9 |
Fosfor pierwiastek konieczny do prawidłowego rozwoju
Składnik ten odpowiedzialny jest za plonowanie roślin, decyduje o prawidłowym i równomiernym rozwoju i dojrzewaniu nasion/ziarna - ich wypełnieniu.
Fazy krytyczne zaopatrzenia roślin w fosfor to:
- początek wegetacji – składnik potrzebny jest w okresie formowania się systemu korzeniowego. Dobrze rozwinięty system korzeniowy to możliwość pobrania większej ilości składników pokarmowych, łatwiejszy dostęp do wody, większe możliwości pobrania azotu z gleby (większy pionowy zasięg pobrania). Roślina, która charakteryzująca się dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym jest bardziej tolerancyjna na stres wywołane niedoborami wody (susze występujące w ostatnich latach są czynnikiem, który najbardziej limituje plonowanie roślin),
- okres wznowienia wegetacji przez rośliny ozime - fosfor jest niezbędny do regeneracji systemu korzeniowego i pobudzenia pączków wierzchołkowych,
- na początku kwitnienia roślin ziarnkowych,
- w okresie intensywnej akumulacji skrobi przez ziemniaki, a sacharozy przez buraki.
Celem zapewnienia dobrego odżywienia startowego roślin, nawet w warunkach dobrej (czyli co najmniej średniej) zasobności gleby w fosfor, a nawet wówczas, gdy zawartość fosforu w glebie jest wysoka wskazane jest zastosowanie 20 kg P2O5/ha.
Nawożenie zlokalizowane - współrzędny siew nasion i nawozów
Na stanowiskach o niskiej zasobności, dawki fosforu powinny być zgodne z potrzebami nawozowymi roślin (czyli wymagania rośliny + 10% dawki, ponieważ część fosforu ulega uwstecznianiu).Taka aplikacja gwarantuje dobry jakościowo oraz wysoki plon, nie powodując przy tym zubożenia gleby.
Rozpuszczalność nawozu decyduje o jego przydatności i efektywności
Informacja, o całkowitej zawartości procentowej składników pokarmowych w nawozach często jest myląca. Czynnikiem decydującym o dostępności pierwiastków zawartych w nawozach, jest ich rozpuszczalność. Nawozy o wysokiej rozpuszczalności w wodzie są źródłem szybko dostępnych składników pokarmowych. Z tego względu w celu uzupełnienia niedoborów fosforu w glebie, warto stosować fosforan amonu zawarty m.in. w nawozie Polidap®, który zawiera 18% azotu (N) w formie amonowej, która wpływa korzystnie na dostępność fosforu z nawozu i 46% fosforu (P2O5) rozpuszczalnego w obojętnym cytrynianie amonu i wodzie, czyli przyswajalnego w formie fosforanu jedno i dwuamonowego, w tym 37% rozpuszczalnego w wodzie. Fosforan amonu zawierają również nawozy wieloskładnikowe typu Polifoska® (oprócz Polifoska®21), Amofoska®, POLIMAG®S, czy też Super FOS DAR 40™.
Błędy są kosztowne…
Niestety, często jedynym kryterium doboru nawozu jest procentowy udział poszczególnych składników odżywczych, co jest błędne. Podejmując decyzję o zakupie nawozu, należy zwrócić uwagę, jak opisana jest jego rozpuszczalność.
Jeśli np. fosfor rozpuszczalny jest w obojętnym cytrynianie amonu i wodzie to wiadomo, że pierwiastek ten będzie szybko dostępny dla roślin. Z takich nawozów należy korzystać w nawożeniu przedsiewnym. Podczas wiosennego wznowienia wegetacji można natomiast wykorzystać nawozy NPK typu Amofos, jak i Nitrofos.
Nawozy wieloskładnikowe typu Nitrofos zawierają obok azotu amonowego, także azot saletrzany, którego nie należy stosować podczas jesiennej wegetacji, ponieważ rozhartowują rośliny i przyczyniają się do zmniejszenia mrozoodporności roślin. Nawozy te warto stosować przedsiewnie do nawożenia np. zbóż jarych (po wysianiu wymieszać z glebą). Jeśli stosujemy je pogłównie, np. na oziminy, ich efektywność w dużej mierze uzależniona jest od zawartości wilgoci w glebie i generalnie jest niższa od nawozów typu Amofos. Na glebach kwaśnych i bardzo kwaśnych szczególnie polecane jest zastosowanie mączek fosforytowych, które rozpuszczają się tylko w środowisku kwaśnym.
