Pierwiastki korzystne to te, które stymulują wzrost roślin, nie są jednak zaliczane do podstawowych makro- i mikroelementów. Czasami dokładny mechanizm działania pierwiastków korzystnych nie jest jeszcze poznany.

Do pierwiastków korzystnych zalicza się: krzem (Si), sód (Na), nikiel (Ni), kobalt (Co), glin (Al), selen (Se), wanad (V) ^{(1, 3, 4)}. Działanie czterech pierwszych opisano poniżej. Pierwiastki korzystne to jedna z grup substancji zaliczanych do biostymulatorów roślin (inne to m.in. substancje humusowe, aminokwasy, chitozan i inne biopolimery, korzystne drobnoustroje).

Stymulujące działanie pierwiastków korzystnych polega na ^{(1, 3)}:

- zwiększeniu pobierania i wykorzystania składników pokarmowych,
- zmniejszeniu toksyczności pierwiastków wykazujących działanie szkodliwe,
- zwiększeniu aktywności enzymów roślinnych,
- poprawie stanu fizjologicznego roślin.

Prowadzić to będzie do uzyskiwania zdrowych, odpornych na stres roślin, wydających plon o dobrej jakości. Co ważne, pierwiastki korzystne nie muszą wykazywać stymulującego działania na wszystkie rośliny, czasami korzystne działanie widzimy w odniesieniu do konkretnych rodzajów roślin.

Krzem (Si)

Roztwór glebowy, z którego rośliny pobierają składniki, zawiera krzem pod postacią kwasu krzemowego H₂SiO₄. Im większa wilgotność gleby, aktywność drobnoustrojów i lepsze zaopatrzenie roślin w azot, tym więcej krzemu pobierają rośliny ⁽³⁾. Więcej krzemu znajdziemy w zbożach niż w roślinach motylkowatych ⁽³⁾. Zwraca się uwagę na korzystną rolę krzemu w uprawie soi, zbóż, pomidorów, ogórków czy truskawek. Krzem gromadzi się głównie w liściach i korzeniach, ale także w plewach zbóż. Warto zaznaczyć, że działanie krzemu zostało lepiej poznane w odniesieniu do upraw prowadzonych w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Krzem wzmacnia ściany komórek roślinnych. Sztywność zapewnia ochronę przed wyleganiem, ale też lepszą absorpcję promieniowania słonecznego, tak ważnego w procesie fotosyntezy ⁽³⁾. Krzem odpowiada także za większą odporność roślin na ataki drobnoustrojów chorobotwórczych i szkodników. Ponadto korzystne działanie krzemu wiąże się z ograniczaniem toksycznego działania metali ciężkich oraz poprawą bilansu azotu i fosforu ⁽³⁾.

Sód (Na)

Sód pobierany jest przez rośliny jako jednowartościowy kation Na⁺ (możliwy jest antagonizm z kationem potasu K⁺). Co ważne, duża zawartość sodu w glebie powoduje groźne w skutkach zasolenie. Sód to pierwiastek, który u niektórych roślin może zastępować potas. Taki mechanizm dotyczy zwłaszcza buraków cukrowych, pastewnych i ćwikłowych oraz rzepaku (są to tzw. natrofile – rośliny „sodolubne”), w nieco mniejszym stopniu pszenicy, kapusty, grochu, lnu, rzodkwi i szpinaku ^{(2, 3)}. U roślin z pierwszej grupy korzystne działanie sodu wiąże się także ze zwiększeniem tolerancji na suszę (poprzez regulację otwierania i zamykania aparatów szparkowych).

Nikiel (Ni)

Nikiel pobierany jest jako kation Ni²⁺. Warto zaznaczyć, że nikiel należy do metali ciężkich, jego nadmiar działa toksycznie na organizmy żywe. Akumulacja niklu w nasionach i owocach jest duża. Więcej niklu znajdziemy w organach wegetatywnych buraka cukrowego, nieco mniej – kukurydzy, zdecydowanie mniej – zbóż ⁽³⁾. Rola niklu wiąże się z jego obecnością w enzymie ureaza ^{(2, 3)}. Jest to enzym niezbędny do rozkładu mocznika. Nikiel jest więc potrzebny tym organizmom, w których zachodzą przemiany mocznika zastosowanego jako nawóz oraz przemiany związków organicznych o podobnej do mocznika budowie, powstałych w procesach metabolicznych zachodzących w roślinach (dotyczy to na przykład roślin motylkowatych). Działanie niklu związane więc jest z gospodarką azotem. Ponadto nikiel wpływa na pobieranie żelaza ⁽⁴⁾. Ważna jest także rola niklu w procesie kiełkowania nasion (prawdopodobny mechanizm: ureaza obecna w nasionach jest niezbędna do rozkładu związków azotu potrzebnych rozwijającej się roślinie). Niedobór niklu to obniżona zdolność kiełkowania wielu roślin motylkowatych, owsa, ziemniaków, sałaty ⁽³⁾. Ze względu na swoje funkcje, niektóre źródła włączają nikiel do grupy mikroelementów ⁽⁴⁾.

Kobalt (Co)

Rośliny pobierają kobalt jako kation Co²⁺. W glebach o wartości pH większej od 6 dostępność kobaltu dla roślin jest wyraźnie ograniczona ⁽³⁾. Korzystne działanie kobaltu wiąże się z aktywnością bakterii z rodzaju Rhizobium (kobalt to składnik syntetyzowanej przez bakterie kobalaminy), a przez to z intensywnością procesu wiązania azotu atmosferycznego na drodze symbiozy z roślinami motylkowatymi ⁽³⁾. Przy niskiej zasobności gleby, odpowiedzią tych roślin na nawożenie kobaltem jest zwiększenie plonu i zawartości białka. Plonotwórcze działanie odnotowano także w odniesieniu do upraw buraków, ziemniaków i kapusty ⁽³⁾.  Zawartość kobaltu w roślinach (runi pastwiskowej) ważna jest również z uwagi na zapotrzebowanie zwierząt na ten pierwiastek (niedobór kobaltu w paszy może być przyczyną chorób zwierząt). Trawy zawierają mniej kobaltu niż rośliny motylkowate ⁽³⁾.

Literatura:
1. Du Jardin. 2015. Plant biostimulants: definition, concept, main categories and regulation. Scientia Horticulturae. 196, 3-14.
2. Gorlach E., Mazur T. 2002. Chemia Rolna. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
3. Grzebisz W. 2008. Nawożenie roślin uprawnych. Tom 1. Podstawy nawożenia. PWRiL, Poznań.
4. Kopcewicz J. (red.), Lewak S. (red.). 2002. Fizjologia roślin. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.