Wapno rolnicze powinno zagościć w każdym gospodarstwie (Fot. A. Artyszak)

Nie jest dobrze

Z wapnowaniem w naszym kraju nie jest dobrze. Jak podaje GUS (2014) zużycie nawozów wapniowych wyniosło (w tys. t CaO):

• w 1999/2000 – 1693,9;
• w 2004/2005 – 1455,6;
• w 2010/2011 – 568,3;
• w 2011/2012 – 507,8;
• w 2012/2013 – 634,7.

W przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych daje to (w kg CaO):

• w 1999/2000 – 95,1;
• w 2004/2005 – 91,5;
• w 2010/2011 – 37,6;
• w 2011/2012 – 33,9;
• w 2012/2013 – 43,4.

Widać więc lekką poprawę sytuacji, ale do pożądanego stanu jeszcze daleko. Różnice w zużyciu nawozów pomiędzy poszczególnymi województwami są ogromne; od 7,9 kg CaO/ha w woj. podlaskim do 97,7 kg CaO/ha w woj. opolskim. W latach 2010–2013 tylko 16% próbek gleby zbadanych w Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych odznaczało się potrzebami wapnowania określonymi jako ograniczone, a dalsze 29% jako zbędne (tabela 1). Natomiast aż dla 21% z nich określono je jako konieczne, a do takiego stanu rzeczy absolutnie nie wolno dopuścić, a dla 16% – potrzebne. Oczywiście panuje bardzo duże zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi województwami.

Tabela 1. Potrzeby wapnowania gleb w Polsce w latach 2010–2013, % próbek

Odczyn optymalny

Optymalny odczyn dla danej gleby to taki, przy którym potrzeby wapnowania określane są jako ograniczone. Im gleba jest cięższa, tym wartość właściwego pH jest wyższa:

• bardzo lekkie (do 10% cz. spławiane) – 5,1–5,5;
• lekkie (11–20% cz. spławiane) – 5,6–6,0;
• średnie (21–35% cz. spławialne) – 6,1–6,5;
• ciężkie (od 36% cz. spławialne) – 6,6–7,0.

Dawki nawozów wapniowych powinny być ustalone na podstawie analiz odczynu gleby wykonanych w Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej (tabela 2). Stosowanie jednorazowo zbyt dużych dawek wapna może doprowadzić do zjawiska przewapnowania, które jest również niebezpieczne. Szczególnie podatne na to są gleby lżejsze, których kompleks sorpcyjny ma małą pojemność.

Tabela 2. Dawki nawozów wapniowych (t CaO/ha) w zależności od potrzeb wapnowania

Aby tego uniknąć przy dużych zalecanych dawkach wapna w formie tlenkowej trzeba zastosować dawki obniżone (tabela 3). Oznacza to, że na glebach bardzo lekkich i lekkich dawki wapna tlenkowego mogą wynieść maksymalnie 2 t CaO/ha, na glebach średnich 3 t CaO/ha, a na ciężkich – 4 t CaO/ha. W kolejnym sezonie należy pobrać próbki gleby celem oceny odczynu i w razie potrzeby powtórzyć wapnowanie. 

Tabela 3. Obniżone jednorazowe dawki nawozów wapniowych tlenkowych (t CaO/ha)

Źródło: Grzebisz i in. 2012

Proste zasady

Do wapnowania należy przystąpić, gdy okaże się, że wartość pH obniży się o 0,5 poniżej wartości optymalnej dla danej kategorii agronomicznej gleby:

• bardzo lekkie – do 5,0;
• lekkie – do 5,5;
• średnie – do 6,0;
• ciężkie – do 6,5.

Na gleby bardzo lekkie i lekkie polecane są wolniej działające nawozy węglanowe (CaCO3). Natomiast na glebach średnich i ciężkich można stosować wszystkie nawozy, także energiczniej działające tlenkowe (CaO). Wygodniejsze w stosowaniu jest wapno granulowane, ale niestety jest ono droższe.

Na glebach z niedoborem magnezu regulację odczynu można i powinno się połączyć z nawożeniem tym składnikiem, co jest najtańszą formą dostarczenia tego makroelementu dla roślin. Na glebach o bardzo niskiej zawartości magnezu przyswajalnego połowę zalecanej dawki CaO można zastosować w formie wapna magnezowego, a na stanowiskach o niskiej zawartości jedną trzecią zalecanej dawki CaO. Przypominam, że za bardzo niską zawartość magnezu uważa się zawartość tego pierwiastka (w mg Mg/100 g gleby) na glebach:

• bardzo lekkich – do 1;
• lekkich – do 2;
• średnich – do 3;
• ciężkich – do 4.

Natomiast zawartość magnezu jest niska, gdy w 100 g gleby znajduje się następująca ilość pierwiastka (mg):

• bardzo lekkie – 1,1–2;
• lekkie – 2,1–3;
• średnie – 3,1–5;
• ciężkie – 4,1–6.

Nawozy wapniowe najlepiej jest rozsiać na ściernisko, aby można je było następnie wymieszać z glebą podczas uprawy pożniwnej. Gorszym terminem jest okres jesienny, gdy wapno stosuje się przed orką przedzimową.

Ze względu na duże straty azotu w formie amoniaku nie wolno w tym samym terminie wykonywać wapnowania i stosować nawozy naturalne oraz nawozy mineralne zawierających azot w formie amonowej. Podobnie niewskazane jest łączenie wapnowania i stosowania nawozów fosforowych ze względu na zjawisko uwsteczniania fosforu, czyli przechodzenie w formy niedostępne dla roślin. Zabiegi te powinna dzielić co najmniej czterotygodniowa przerwa. Co najmniej dwa tygodnie powinny minąć od wapnowania, szczególnie nawozami tlenkowymi, do siewu rośliny następczej.