Sytuacja z zasobnością gleb Polski w fosfor jest bardzo zróżnicowana regionalnie, w przybliżeniu 50% gleb wykazuje bardzo niską, a połowa bardzo wysoką zawartość fosforu przyswajalnego i nie jest to zjawisko korzystne. Generalnie bilans tego składnika w kraju w ostatnich latach wykazuje nadwyżką ok. 5 kg P/ha, co oznacza że taka ilość corocznie dodajemy do zapasu glebowego. Nawożenie fosforem pozwoli na uzyskanie wysokiego poziomu plonowania roślin i może przynieść rolnikowi zysk, jednakże musi to być nawożenie zrównoważone pokrywające potrzeby pokarmowe roślin i jednocześnie nie stwarzające zagrożenia dla środowiska naturalnego.
Aby sprostać obu tym aspektom nawożenia bardzo ważne jest precyzyjne ustalenie dawki nawozów fosforowych. Dawka nawozu ustalana jest na podstawie pH gleby i zasobności w fosfor (analiza i wycena w OSChR). Za bardzo niską uznawana jest zawartość <5,0 mg P2O5, a za bardzo wysoką >40 mg P2O5/100mg gleby. W warunkach bardzo niskiej zasobności uzyskanie plonów wysokich jest raczej niemożliwe i planowaną dawkę (plon X pobranie jednostkowe) zwiększamy o 40-60 kg P2O5, przy niskiej o około 30 P2O5/ha. Gdy analiza wykaże zawartość wysoką dawkę zmniejszamy o 20 kg P2O5/ha (Zalecenia nawozowe IUNG-PIB. Nawożenia fosforem nie należy stosować przy zawartości w glebie >40 mg P2O5/100mg. Dotyczy to zarówno nawożenia mineralnego jak i nawozów organicznych, zwłaszcza gnojowicy. W przypadku fosforu istnieje małe ryzyko wymycia do wód gruntowych, ponieważ mała ruchliwość oraz nieustające procesy sorpcji- desorpcji zatrzymują go w warstwie ornej. Przeważająca część tego składnika wiąże się w glebie z kationami metali (Ca, Mg, Al, Mn, Fe).
Corocznie czy „na zapas”?
W latach 60/70 ubiegłego wieku „panowała” strategia nawożenia fosforem na zapas, ale obecnie zaniechano tego modelu nawożenia przy teście średnim (średnia, optymalna zawartość dla roślin), aby ograniczyć straty i rozproszenie tego pierwiastka w środowisku. Należy się spodziewać, że po przekroczeniu pojemności wysycenia gleby fosforem, będzie on bardzo łatwo uwalniany i „stracony” dla roślin, wzbogaci natomiast wody powierzchniowe powodując ich przeżyźnienie i eutrofizację. Gleby w Polsce, jak mówią analizy, na coraz większym obszarze wykazują zasobność zbliżoną do ich pojemności wysycenia. Stwierdzona na polu średnia zawartość fosforu powinna skłonić rolnika do corocznego stosowania nawożenia fosforowego.
Straty fosforu z gruntów ornych
Mogą to być straty nagłe rozpuszczalnych form, krótko po zastosowaniu nawozów, w wyniku powolnego zmywu powierzchniowego wraz z cząstkami gleby oraz (w mniejszym stopniu) w wyniku procesów erozyjnych. Badania dowodzą, że istnieje wprost proporcjonalna zależność między zawartością ruchliwych form fosforu w górnej warstwie gleby, a stężeniem tego składnika w wodzie ze spływu powierzchniowego. Spływ fosforu z powierzchni jest największy w glebach piaszczystych o małym kompleksie sorpcyjnym. Takie gleby występują w Polsce w większości. Wraz ze zwiększeniem stężenia fosforu w glebie poza zakres optymalny proces „wynoszenia” składnika istotnie się nasila.
Pamiętajmy także, że pokłady fosforytów wykorzystywane do produkcji nawozów są intensywnie eksploatowane są wyczerpywalne i skończą się wg różnych prognoz za 50-150 lat, a dla fosforu nie ma substytutu. Obliguje to w pewnym sensie każdego rolnika do oszczędnego gospodarowania tym składnikiem. Stosujmy się ściśle do zaleceń nawozowych i aplikujmy fosforu do gleby tyle ile potrzeba. Mamy na rynku do wyboru uniwersalne (pod wszystkie rośliny) nawozy z Polic o zróżnicowanej zawartości fosforu do stosowania wg potrzeb, są to Polidapy, Polifoski czy Polimag, w których cały zawarty fosforan amonu występuje w postaci łatwo przyswajalnej dla roślin (P2O5 rozpuszczalny w wodzie i cytrynianie amonu). Dobrą alternatywą dla nawozów NP jest jednoskładnikowy superfosfat wzbogacony Super FOS DAR 40.
