Azot występuje w glebie w postaci organicznej i mineralnej. W wierzchniej warstwie gleby zaledwie 1-6% ogólnej zawartości azotu stanowią łatwo dostępne dla roślin formy mineralne – azotanowy N-NO₃^- występujący w roztworze glebowym i azot amonowy N-NH₄⁺ związany wymiennie z kompleksem sorpcyjnym. Ilość azotu mineralnego w glebie jest zmienna i zależy od wielkości stosowanych dawek nawozów oraz warunków atmosferycznych. W polskich glebach w warstwie 0 - 60/90 cm znajduje się wczesną wiosną zazwyczaj 30-70 kg N_min, ale zdarzają się zawartości przekraczające 100 kg N/ha.

Mineralizowany w glebie azot z resztek roślinnych i próchnicy może pokryć nawet połowę zapotrzebowania roślin. W okresie wegetacji zasoby azotu nie są w pełni wykorzystane przez rośliny, ponieważ straty z wprowadzonych do gleby nawozów przekraczają nawet 50%. Straty azotu z nawozów mineralnych i naturalnych powodują najczęściej proste błędy agrotechniczne, które prowadzą do ulatniania się amoniaku, wymywania azotanów z gleby (nadmierne dawki i złe terminy stosowania, błędy w aplikacji nawozów naturalnych).

Wielkość nawożenia azotowego pod roślinę można oszacować metodą bilansową albo metodą N_min. Aby w miarę precyzyjnie wyznaczyć dawkę azotu, którą należy zastosować na naszym polu korzystając z metody N_min musimy wiedzieć: 

• jakie jest zapotrzebowanie uprawianej rośliny na azot,
• jaką ilość azotu mineralnego zawiera gleba na polu (zawartość azotu mineralnego N min (NO₃^-+ NH₄⁺),

Potrzeby pokarmowe zależą od gatunku rośliny i łatwo je policzyć z wzoru:

Dawka N = Plon x Pobranie N

Należy wziąć pod uwagę szacunkowy plon użytkowy roślin, możliwy do uzyskania na danym stanowisku (najlepiej przyjąć plon średni z 4 lat), oraz uwzględnić pobranie jednostkowe azotu właściwe dla danego gatunku tj. przez 1 tonę plonu głównego roślin wraz z ubocznym.

Tab.1. Pobranie jednostkowe azotu przez wybrane gatunki roślin uprawnych (wg IUNG-PIB).

Podana w tabeli 1 wielkość pobrania azotu przez różne gatunki roślin i wyliczona na jej podstawie dawka azotu odnosi się do gleb o średniej zawartości azotu mineralnego.

Wyznaczona ze wzoru (Plon x Pobranie) dawka N nie uwzględnia dopływu tego składnika z nawozów naturalnych, oraz z przyoranej słomy. Uwzględniając te czynniki możemy dawką zmniejszyć bądź zwiększyć (Zalecenia nawozowe IUNG-PIB, 2015).

 

Prawidłowe pobieranie prób gleby do analiz

Analizę próbek gleby najlepiej wykonać jak najwcześniej wiosną przed ruszeniem wegetacji, tuż po ustąpieniu zmarzliny. Można też pobrać próby jesienią po żniwach, ale wtedy wynik analizy nie będzie miarodajny z uwagi na dużą mobilność azotu w glebie (straty składnika wskutek wymywania w okresie zimowym). Z kilku miejsc na polu należy pobrać glebę z dwóch poziomów 0-30 i 30-60 cm, próbki z poziomów łączymy i tzw. próbkę ogólną kierujemy do analizy. Jedna próbka powinna pochodzić z powierzchni do 4 ha. Prób do badań nie pobieramy bezpośrednio po zabiegach nawożenia i wapnowania. Analiza w laboratorium stacji chemiczno-rolniczej wykonywana jest na materiale świeżym w ciągu 24 h, więc glebę należy przekazać natychmiast po pobraniu, bądź zamrożoną w woreczku foliowym. W temperaturze pokojowej zachodzą zmiany zawartości azotu przyswajalnego w glebie. Stwierdzoną na polu zawartość N_min wyceniamy w zależności od kategorii agronomicznej gleby. Azot jest ruchliwym składnikiem i ulega w glebie ciągłym przemianom, dlatego wynik analizy N_min należy wykorzystać jak najszybciej

Wycena zawartości N_min i korekta dawki

Analiza zawartości azotu mineralnego N_min (NH₄⁺ i NO₃^-) w glebie wskaże nam, jaką mamy aktualnie na polu ilość azotu dostępnego dla roślin. Wycena tej zawartości umożliwi natomiast wykonanie właściwej korekty do wyliczonej dawki i pozwoli na oszczędne gospodarowanie azotem nawozowym. Podana wielkość pobrania azotu dla różnych gatunków roślin i wyliczona na jej podstawie dawka azotu odnosi się do gleb o średniej zawartości azotu mineralnego. Metoda wyceny zawartości (zawartość bardzo niska do zawartości bardzo wysokiej) opiera się na założeniu, że w zależności od kategorii agronomicznej każda gleba posiada właściwy dla siebie zakres zawartości średniej (optymalnej) dla roślin.

Tab.2.Wycena zawartości N_min w glebie w warstwie 0-60 cm w kg/ha (wg IUNG-PIB).

 

 

Jeżeli więc stwierdzona zawartość N_min do głębokości 60 cm jest średnia to ustalona przez nas dawka N pozostaje bez zmian, natomiast w przypadku zawartości niskiej i wysokiej przeprowadzamy korektę wcześniej wyliczonej dawki.

 

 

* w praktyce jeśli wyliczona dawka azotu np. dla pszenicy ozimej wynosi 180 kg N/ha, to o 31 kg zwiększamy pierwszą dawkę wiosenną (60%)tj. 108 kg+31kg = 139 kg. W drugiej dawce zastosujemy pozostałe 41 kg N.

W planowaniu nawożenia „z góry” metodą N min założono warunki optymalne. Przyjęty i uwzględniony został stopień wykorzystania azotu z nawozów mineralnych dla warunków optymalnych na poziomie 70% (współczynnik wykorzystania 0,7).

Praktyczne algorytmy do wyznaczania dawki azotu z wykorzystaniem testu N_min

W praktyce podstawowym kryterium wyznaczania dawki jest przynależność rośliny do grupy upraw ozimych bądź jarych. Mogą posłużyć do tego opracowane w tym celu algorytmy (Grzebisz, 2009), których podstawą jest również wynik testu N_min.

W ten sposób dla pszenicy ozimej możemy obliczyć całkowitą dawkę azotu z algorytmu:
Dawka N całkowita = Ns (zwartość krytyczna) – N_min (0-90 cm)

Zakładamy, że zawartość krytyczna Ns azotu w glebie (tzw. standardowa) na początku wegetacji wynosi :

• dla pszenicy konsumpcyjnej (system 2 dawek) i paszowej: plon ziarna x pobranie x 0,66
• dla pszenicy konsumpcyjnej (system 3 dawek): Plon ziarna x pobranie x 0,5

Przykład: dla pszenicy paszowej dawka N = Ns (7 t x 24 kg N x 0,66) – N_min (50 kgN) = 111kg – 70 = 61 kg N/ha

Dawkę dla rzepaku obliczamy w sposób uproszczony:
Dawka N = (Plon nasion x Pobranie N) – N_min (0-90 cm)

Przykład: Dawka N=(3t x 56 kg N/t) - 45 kg = 123 kg N/ha

Dawkę azotu dla zbóż jarych dzielimy na dwie części: I - 60%, II - 40%.
Pierwszą dawkę N wyliczamy następująco:

Dawka N = [0,6 x (Plon ziarna x Pobranie N)] – N_min (0-90 cm)

Przykład: Dla pszenicy jarej: Dawka N=[0,6 (4,5t x 32 kg N/t])- 40 kg = 46 kg N/ha.
Uwaga: N_min oznaczamy tuż przed siewem.

Ustalanie precyzyjnych dawek azotu jest trudne i zawsze obarczone pewnym błędem. Mineralizacja azotu w glebie oraz pobieranie azotu przez rośliny zależy w dużym stopniu od warunków pogodowych. Konieczne jest kontrolowanie przebiegu pogody, ilości opadów, obserwacja stanu plantacji (obsady roślin, ich zdrowotności, faz rozwojowych i występowania ewentualnych objawów niedoboru azotu) i bieżąca korekta nawożenia, czyli uzupełnienie dawki azotu w postaci nawożenia pogłównego. Najskuteczniej uzupełnimy azot stosując saletrę amonową (N 34%), Zaksan (N 32%), Pulan (N 34%), Pulreę (N 46%), roztwór saletrzano-mocznikowy RSM (N 28,30,32%), bądź w każdej chwili dokarmianie dolistne roztworem mocznika.

IMGC#4#70
IMGC#3#60