Wapnowanie jest jednym z podstawowych zabiegów agrotechnicznych, który korzystnie wpływa na szereg właściwości chemicznych, fizycznych i biologicznych gleb. Poprzez wapnowanie rozumie się wprowadzanie do gleby związków wapnia i związków magnezu w celu zobojętnienia nadmiernej kwasowości. Jest to niezwykle istotne, gdyż większość procesów, które wpływają korzystnie na żyzność i plonowanie roślin przebiega najczęściej w środowisku od słabo kwaśnego do zasadowego.

Dla rozwoju roślin konieczne są zarówno makro jak i mikroelementy, które pobierane są przez korzenie z roztworu glebowego, w którym są rozpuszczone (dostępne dla roślin, przyswajalne). Rozpuszczalność składników pokarmowych w roztworze glebowym zależy w dużym stopniu od odczynu gleby. Odczyn gleby zmniejszając się poniżej wartości optymalnej dla danego pierwiastka prowadzi do szybkiego spadku jego efektywności plonotwórczej. Z trzech podstawowych składników mineralnych (N, P, K) najsilniej na zakwaszenie gleby reaguje fosfor. Pierwiastek ten osiąga maksymalną efektywność plonotwórczą w glebie o odczynie zbliżonym do pH = 7,0. Pozostałe składniki są dostępne w szerszym zakresie odczynu od słabo kwaśnego do obojętnego. W wyniku poprawy pH gleb kwaśnych zwiększa się m. in. przyswajalność fosforu oraz molibdenu. Ponadto wapnowanie chroni rośliny przed toksycznym działaniem glinu, manganu i metali ciężkich. Intensywne wapnowanie może jednak utrudniać zaopatrzenie roślin w magnez, bor, mangan, cynk i miedź. Może też doprowadzić do uwsteczniania fosforu. Aby uniknąć tych niekorzystnych zjawisk należy dokładnie przestrzegać zaleceń nawozowych.

Dawka wapna

Część stosowanego wapna zużywana jest na zneutralizowanie zakwaszającego działania nawozów azotowych, szczególnie przy stosowaniu siarczanu amonu i saletry amonowej. W rezultacie dla utrzymania odczynu gleby na stałym poziomie trzeba w skali roku zastosować ponad 200 kg CaO na hektar. W tabeli 1 przedstawiono zalecane wielkości dawek CaO, w zależności od przedziału potrzeb wapnowania i kategorii agronomicznej gleby. Im cięższa gleba, tym większe są zalecane dawki wapna konieczne dla poprawy odczynu. W przypadku niedostatecznej zawartości w glebie magnezu przyswajalnego warto zastosować wapno magnezowe, a w glebach niewymagających wapnowania siarczan magnezu lub inne nawozy magnezowe w dawce 30 - 60 kg MgO/ha. W praktyce przy stosowaniu szybkodziałających wapien tlenkowych, dawki nawozów w przedziale koniecznym zaleca się podzielić na połowę i w drugim roku ponownie zbadać odczyn gleby i w miarę potrzeby ponownie zastosować wapno.

Tabela 1. Optymalne dawki wapna nawozowego [t CaO/ha]

Źródło: zalecenia IUNG-PIB

Największa efektywność wapnowania objawia się w drugim, trzecim roku po zastosowaniu nawozu. Oprócz wyboru wielkości dawki i terminu wapnowania bardzo ważne jest zastosowanie właściwej formy nawozu. Na gleby bardzo lekkie i lekkie zaleca się wapno węglanowe natomiast na gleby średnie i ciężkie wapno tlenkowe, a przy bardzo niskiej lub niskiej zawartości przyswajalnego magnezu, wapno magnezowe.

Jest to oczywiście dobry trend, który pozwala na dotarcie z ofertą do większej liczby odbiorców. Szczególną uwagę należy zwrócić na etykiety tych produktów. Część producentów w swoich zaleceniach odnośnie dawki wapna podaje wielkości rzędu od 250 do 1000 kg masy nawozu na ha. Przyjmując, że nawóz zawiera 50% CaO odpowiednio z tą ilością wnosimy do gleby 125 - 500 kg CaO/ha. Tak więc dawki te odpowiadają tylko i wyłącznie ilościom przeznaczonym dla wapnowania zachowawczego, gdzie ilość wysianego CaO równoważy straty wapnia z gleby powodowane działaniem zakwaszającym nawozów mineralnych oraz wynoszenia z plonem i stratami powodowanymi przez wymywanie kationu w głąb profilu glebowego. Jeżeli w gospodarstwie mamy gleby bardzo kwaśne czy kwaśne, musimy zastosować znacznie więcej CaO (dawki z tab. 1), aby uzyskać optymalny odczyn. Po uzyskaniu optymalnego pH jak najbardziej zaleca się wapnowanie zachowawcze małymi dawkami w celu podtrzymywania pH na optymalnym poziomie.  

W warunkach Polski zakwaszenie gleb jest procesem ciągłym i wynika z warunków naturalnych jak i powodowanych przez człowieka. Dlatego niezwykle istotne jest regularne badanie odczynu gleby oraz wapnowanie/nawożenie zgodnie z zaleceniami agrotechnicznymi.Tylko w glebach o uregulowanym pH, mamy gwarancję, że zastosowane składniki pokarmowe w nawozach będą działały efektywnie. Warto przypomnieć, że w kraju na lata 2019–2023 ustanowiono „Ogólnopolski program regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie”. Warto więc zapoznać się z założeniami programu i przy spełnieniu założonych w nim warunków skorzystać z refundacji części nakładów poniesionych na zakup wapna.

Literatura :
1. Fotyma M., Mercik S. Chemia rolna. PWN Warszawa 1995
2. Filipek T. Chemia rolna. WAR Lublin 2006
3. Grzebisz W., Szczepaniak W., Diatta J. B.: ABC wapnowania gleb uprawnych . Wyd. Prodruk, 2008