Rośliny bobowate - grubonasienne znane również jako rośliny strączkowe to grupa, która ma ogromny potencjał, aby być bardzo ważnym gospodarczo elementem produkcji roślinnej w naszym kraju. Wskazują na to między innymi kierunki wykorzystania plonu nasion oraz masy zielonej. Jak powszechnie wiadomo w nasionach tych roślin jest największa zawartość biała od 20 do ponad 40% suchej masy. Ponadto jest to białko o wysokiej wartości pokarmowej. Dzięki temu nasiona roślin bobowatych - grubonasiennych stanowią cenną paszę wysokobiałkową w żywieniu wielu grup zwierząt gospodarskich. Dodatkowo w masie zielonej zawartość białka, jest również wysoka i często przekracza tą występującą w ziarnie zbóż.

Z tego też powodu zebraną masę zieloną również przeznacza się do produkcji pasz objętościowych w żywieniu zwierząt przeżuwających. Nasiona grochu i soi są wykorzystywane w przemyśle spożywczym do wytwarzania produktów i substytutów białkowych, jak również w przypadku soi do produkcji oleju jadalnego. Ponadto nasiona ciecierzycy stanowią podstawowy składnik w produkcji humusu. Coraz częściej wysokobiałkowy surowiec uzyskiwany z nasion tej grupy roślin stanowi ważny komponent w dietach ograniczających spożycie mięsa. Okazuje się, że nasiona roślin strączkowych mogą mieć istotne znaczenie w dietoterapii. Z przeprowadzonych badań wynika, że regularne spożywanie roślin strączkowych wpływa korzystnie na redukcję masy ciała, zmniejszenie obwodu talii i pasa, zwiększa wrażliwość na insulinę, obniża stężenie glukozy we krwi oraz wartości ciśnienia tętniczego, a także wykazuje działanie antyaterogenne. W związku z tym częściowe lub całkowite zastąpienie nimi produktów mięsnych wydaje się być słusznie rekomendowanym postępowaniem w dietoterapii pacjentów z zespołem metabolicznym. Od wielu lat wykorzystuje się niektóre swoiste substancje bioaktywne-nieżywieniowe, jako tzw. żywność profilaktyczną chroniącą organizm przed szeregiem tzw. chorób cywilizacyjnych. Występujące w nasionach łubinów gorzkich alkaloidy znajdują zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, jak również w ochronie roślin (ryc. 1).

Znacznie większą rolę spełniają rośliny strączkowe w zmianowaniu

Bez przesady można stwierdzić, że bez tej grupy roślin i ich korzystnego wpływu na glebę i rośliny następcze uprawa tych ostatnich byłaby bardzo utrudniona, a często niemożliwa. Świadczy o tym kompleksowa rola jaką rośliny bobowate odgrywają na całe siedlisko bytowania innych roślin uprawnych.

W tym miejscu wymieńmy te najważniejsze oddziaływania:

Po pierwsze dostarczają duże ilości, od 3 do 6 ton suchej masy w postaci resztek pożniwnych. To wpływa na poprawę bilansu masy organicznej w glebie i tworzenie się próchnicy. W następstwie tego aktywizuje się działalność biologiczna całego środowiska glebowego. Głęboko sięgający system korzeniowy roślin strączkowych, głównie łubinów i bobiku, rozluźnia zbite warstwy gleby a przez to reguluje gospodarkę wodno-powietrzną jej głębszych warstw. Określa się to jako działanie fitomelioracyjne. Ponadto większość gatunków tej grupy roślin pod koniec fazy dojrzewania odprowadza niewykorzystane składniki pokarmowe, jak potas, fosfor, a także azot z powrotem do systemu korzeniowego i gleby. W wyniku tego rośliny następcze mogą być nawożone mniejszą ilością tych składników dostarczanych w nawozach.

Zawartość azotu, który jest tak dostarczany do gleby waha się od 20 do 200 kg/ha i zależy od gatunku i warunków uprawy. Wprowadzanie roślin strączkowych do płodozmianu pozwala na ograniczenie stosowania nawozów mineralnych nawet o 20–25%. Rośliny strączkowe są jednym z najlepszych przedplonów w intensywnych zmianowaniach zbożowych, często pełnią rolę fitosanitarną obniżając występowanie chorób i szkodników roślin zbożowych. Nie bez znaczenia jest także ich rola w poprawie bilansu masy organicznej poprzez uprawę w poplonach. Przyorane rośliny na zielony nawóz w fazie kwitnienia mogą dostarczyć glebie od 4,5 do 7,0 t/ha suchej masy. Uprawa w poplonach ma także korzystny wpływ na zmniejszenie zjawiska erozji i zwiększenie zapasu wody glebowej dla roślin.

Literatura:
Alicja Szuta A., Wesołek A., Pastusiak K., Bogdański P. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2020;11(2):68-72.
Jasińska Z., Kotecki A. (1999), Rośliny strączkowe, PWN Warszawa
Podsiadło C. (2001), Studia nad deszczowaniem i nawożeniem mineralnym bobiku, grochu siewnego, łubinu białego i łubinu żółtego, uprawianych na glebie lekkiej. Rozprawy. AR Szczecin 203.