Ze zbóż jarych największe znaczenie gospodarcze ma przede wszystkim jęczmień, uprawiany na cele pastewne. Znacznie mniej wysiewa się jęczmienia przeznaczonego na cele konsumpcyjne i browarne. W tym roku należy oczekiwać wzrostu areału pszenicy jarej w stosunku do ubiegłego roku. U wielu rolników pozostał bowiem zakupiony materiał siewny w 2013 roku, bo ze względu na opóźnioną wiosnę nie było sensu siać tego gatunku zboża. Rolnicy niechętnie wysiewają formę jarą pszenicy, bo mimo że ziarno odznacza się lepszą jakością, to plony są o około 1/3 mniejsze niż u formy ozimej. Wynika to z krótszego okresu wegetacji oraz większej podatności na suszę. Ekstensywnie uprawia się także owies. Natomiast pszenżyto i żyto jare nie mają większego znaczenia gospodarczego.
Jęczmień – król wśród jarych
Jęczmień jary z plonem 50 dt/ha ziarna wraz z odpowiednim plonem słomy pobiera 110 kg azotu (N), 50 kg fosforu (P2O5), 120 kg potasu (K2O), 25 kg magnezu (MgO) i 45 kg wapnia (CaO) (Czuba 1996). Mimo że najlepszym terminem stosowania nawozów zawierających fosfor i potas jest jesień, to w praktyce najczęściej stosowane są wiosną przed uprawą przedsiewną.
Nawożenie jęczmienia fosforem przyspiesza dojrzewanie i poprawia dorodność ziarna. Korzystny wpływ fosforu jest szczególnie widoczny na glebach zwięzłych, próchnicznych i w rejonach o dostatecznej ilości opadów.
Potas bierze udział w wytwarzaniu węglowodanów, wpływa głównie na zawartość skrobi w ziarnie. Uczestniczy także w regulacji gospodarki wodnej roślin, zwiększa odporność na wyleganie oraz na porażenie przez choroby.
Najsilniej na wielkość i jakość plonu ziarna jęczmienia, podobnie jak i innych zbóż, działa azot. Przy ustalaniu dawek tego składnika trzeba brać pod uwagę między innymi termin siewu i jakość gleby. Przy niewielkim opóźnieniu siewu, jęczmień reaguje dodatnio na wyższe dawki azotu. Przy dużym opóźnieniu siewu i skróceniu okresu wegetacji, duże dawki azotu nie są w pełni wykorzystane z powodu mniejszego jego pobrania przez rośliny. Na glebach średnich stwierdza się silniejszą reakcję na zwiększone nawożenie azotem w stosunku do gleb dobrych oraz słabszych. Na glebach dobrych wynika to z większej zawartości azotu mineralnego (Nmin), silniejszego wylegania i porażenia przez choroby. Natomiast na glebach słabszych większe jest wymywanie azotu z gleby oraz uzyskuje się mniejsze plony ziarna. Aby nie powodować nadmiernego krzewienia się jęczmienia pastewnego i jego wylegania dawki większe niż 60 kg N/ha trzeba dzielić na dwie części: pierwszą stosuje się przedsiewnie, a drugą od końca krzewienia (BBCH 29) do ukazania się liścia flagowego (BBCH 39).
Specyficzne jest nawożenie jęczmienia browarnego. W uprawie tego zboża głównym celem uprawy jest nie plon ziarna, ale jego jakość browarna. Niedobór fosforu przyczynia się do nierównomiernego dojrzewania ziarna, pogarszając jego dorodność i wyrównanie, co ujemnie wpływa na słodowanie. Niedostatek potasu powoduje skłonność roślin do wylegania, które sprzyja porażeniu przez choroby i zmniejsza celność ziarna. Dawka azotu powinna być mniejsza niż w uprawie jęczmienia pastewnego, aby nie doprowadzić do nagromadzania nadmiernej ilości białka w ziarnie. Białko to pogarsza jakość surowca dla słodowni. Optymalna dawka azotu wynosi 30-50 kg N/ha i stosowana jest jednorazowo wiosną przed uprawą przedsiewną. Zwiększoną dawkę azotu do 50 kg N/ha rozsiewa się w przypadku dużego plonowania rośliny przedplonowej przy niewielkim nawożeniu jej tym składnikiem. W uprawie jęczmienia browarnego należy unikać stosowania azotu pogłównie.
Pszenica jara – bardziej z konieczności niż z radości
Pszenica jara z plonem 50 dt/ha ziarna wraz z odpowiednim plonem słomy pobiera 135 kg azotu (N), 60 kg fosforu (P2O5), 170 kg potasu (K2O), 25 kg magnezu (MgO) i 30 kg wapnia (CaO) (Czuba 1996).
Fosfor decyduje o prawidłowym rozwoju systemu korzeniowego i krzewieniu. W końcowym okresie wegetacji zaś o wykształcaniu i nalewaniu ziarna. Wzrastające nawożenie fosforem powoduje wzrost plonu ziarna. Zgodnie z prawem minimum właśnie niedobór tego makroelementu na wielu polach jest czynnikiem ograniczającym plonowanie zbóż jarych.
Prawidłowe nawożenie potasem zwiększa masę 1000 ziaren pszenicy, ich gęstość oraz poprawia ich wyrównanie. Potas przyczynia się do lepszego wykorzystania przez rośliny azotu, co powoduje zwiększenie w ziarnie zawartości białka i glutenu w ziarnie oraz korzystnie wpływa na wartość liczby opadania Hagberga, która informuje o ukrytym porastaniu ziarna.
Największy wpływ na jakość ziarna wykazuje nawożenie azotem, które zwiększa plon oraz zawartość białka i glutenu w ziarnie, a więc także właściwości przemiałowe i wypiekowe ziarna. Nadmierne nawożenie azotem sprzyja rozwojowi wielu chorób i szkodników. Zwiększa także podatność roślin na wyleganie.
Pszenica jara ma duże zapotrzebowanie na azot. Wynika to przede wszystkim ze słabiej wykształconego systemu korzeniowego, krótszego okresu wegetacji oraz gorszego wykorzystywania azotu mineralnego niż forma ozima. Przy prawidłowym nawożeniu azotem i starannej agrotechnice pszenica jara może plonować wysoko. Dowodzą tego wyniki PDOiR, w których na intensywnym poziomie agrotechniki, czyli ze zwiększoną dawką azotu, średnie plony ziarna wynosiły 77,3 dt/ha w 2013 roku, 78,0 dt/ha w 2012 roku i 71,8 dt/ha. Efektywność azotu zależy od wielu czynników, ale szczególnie jest wysoka przy wczesnym siewie pszenicy.
Nawożenie azotem w uprawie pszenicy jarej wykonuje się najczęściej w dwóch terminach: przedsiewnie (70% łącznej dawki) oraz pogłównie w fazie strzelania w źdźbło (30% łącznej dawki).
Do nawożenia przedsiewnego nadają się nawozy zawierające azot w formie amonowej, saletrzano-amonowej i amidowej. Forma amidowa jest szczególnie polecana do stosowania przed siewem w rejonach, w których często występują okresy niedoboru opadów wiosną. W drugiej dawce można stosować azot w formie saletrzano-amonowej i amidowej. W przypadku bardzo intensywnej uprawy pszenicy jarej, to znaczy, gdy oczekiwane plony wynoszą co najmniej 60 dt/ha wskazane jest nawożenie azotem w 3 terminach: przedsiewnie – do 60%, w fazie drugiego kolanka (BBCH 32) – do 25% i przed rozpoczęciem kłoszenia (do BBCH 49) – 25%.
Pszenicę jarą można także dokarmiać wodnym roztworem mocznika, szczególnie w okresach suszy, gdy rośliny mają utrudnione pobieranie azotu z gleby. Nie wolno przekraczać dopuszczalnego stężenia roztworu, aby nie spowodować poparzenia roślin. Stężenie to maleje wraz ze wzrostem rośliny i wynosi 15% (15 kg mocznika w 100 l wody) – pod koniec krzewienia do 6% – w fazie strzelania w źdźbło i 5% – podczas kłoszenia. Mocznik należy stosować łącznie ze środkami ochrony roślin, o ile nie ma do tego przeciwwskazań. Celowe jest także dodanie do roztworu mocznika dolistnych nawozów mikroelementowych o składzie dostosowanym do potrzeb pokarmowych zbóż jarych. Pod koniec krzewienia powinny być stosowane dolistnie nawozy zawierające miedź, mangan, molibden i bor, a w końcu fazy strzelania w źdźbło – mangan i bor. Trzeba jednak pamiętać, że zboża są wrażliwe na nadmiar boru. Korzystnie na jakość ziarna a więc zawartość białka i glutenu wpływa dokarmianie dolistne roztworem mocznika z dodatkiem nawozów mikroelementowych zawierających przede wszystkim mangan wykonane w fazie kłoszenia pszenicy.
Owies – najmniej hołubiony
Owies z plonem 50 dt/ha ziarna wraz z odpowiednim plonem słomy pobiera 120 kg azotu (N), 60 kg fosforu (P2O5), 180 kg potasu (K2O), 35 kg magnezu (MgO) i 55 kg wapnia (CaO) (Czuba 1996). Z danych tych wynika, że owies wykazuje szczególnie duże zapotrzebowanie na potas. Poza tym jest wrażliwszy od pszenicy ozimej i żyta ozimego na niedobór fosforu w glebie. Owies potrzebuje dużo fosforu, ale jednocześnie ma większą zdolność wykorzystywania trudniej przyswajalnych jego form z gleby.
Prawidłowe nawożenie fosforem i potasem zwiększa odporność owsa na choroby, niedobory wody i wyleganie. Decyduje również o lepszym wypełnieniu ziarna i równomiernym dojrzewaniu wiech.
Największy wpływ na jakość ziarna wykazuje nawożenie azotem, które zwiększa masę plonu oraz zawartość białka w ziarnie. Azot stosowany przed siewem wpływa przede wszystkim na liczbę kłosków w wiesze, czyli cechę, która w największym stopniu wpływa na plon ziarna. Natomiast azot zastosowany w późniejszym terminie przedłuża produktywność liści i zwiększa zawartość białka w ziarnie.
Niecelowe i nieuzasadnione ekonomicznie jest stosowanie zbyt dużych, ponad 80 kg N/ha, dawek azotu mineralnego. Produktywność tego składnika waha się od 13 kg ziarna owsa na 1 kg azotu przy dawkach 30-60 kg N/ha, do zaledwie 2 kg, gdy zwiększa się je do 60-90 kg N na 1 ha. Nadmierne nawożenie azotem sprzyja rozwojowi wielu chorób i szkodników. W odróżnieniu od innych gatunków zbóż jakość białka owsa nie pogarsza się w miarę wzrostu dawek azotu. Jednak przy opóźnionym siewie nie warto nawozić owsa wysokimi dawkami azotu, bo nie jest w stanie on ich wykorzystać.
Dobór nawozów
Z nawozów wieloskładnikowych zalecanych do nawożenia pod zboża jare nadają się przede wszystkim POLIFOSKA® 4, POLIFOSKA® 5, POLIFOSKA® 6, POLIFOSKA® 8, POLIFOSKA® M a także POLIDAP® Light oraz POLIDAP® (w przypadku tych dwóch ostatnich nawozów konieczne jest uzupełnienie potasu w postaci soli potasowej). Z nawozów azotowych przedsiewnie można stosować na przykład Kędzierzyńską Saletrę Amonową® lub Saletrosan® 26 Makro. Zaletą tego drugiego nawozu jest obecność siarki, która jest niezbędna w prawidłowych przemianach azotu w roślinie.
Nie łam sobie głowy
Do ustalania dawek nawozów mineralnych stosowanych w nawożeniu zbóż jarych można wykorzystać bezpłatne programy komputerowe, na przykład PoliceNaw czy Agrolicznik.pl.
