Potas uwalnia się do gleby w długotrwałym procesie wietrzenia minerałów. Potencjał gleby do zaopatrywania roślin w potas zależy w dużej mierze od kategorii agronomicznej i ilości cząstek ilastych <0,02 mm. Najbardziej zasobne w potas są gleby średnie i ciężkie, z których jest on trudno wymywany, niedoborów natomiast możemy spodziewać się na glebach lżejszych, piaszczystych, z których stosunkowo łatwo ulega wymyciu. Gleby w Polsce ubożeją w potas. Przeprowadzony przez IUNG-PIB monitoring gleb w kraju wykazał w ponad 1/3 punktów monitoringowych (42% gleb) bardzo niską i niską zawartość przyswajalnego potasu w glebie. Gleby o wysokiej i bardzo wysokiej zawartości potasu stanowią w skali kraju około 25%. Największy deficyt potasu występuje w województwie mazowieckim, podlaskim, łódzkim, małopolskim, opolskim, dolnośląskim i warmińsko-mazurskim.

Rośliny uprawne, niezależnie od gatunku wynoszą z gleby duże ilości potasu, który trzeba zwrócić w postaci nawozów. Przy dominacji w kraju gleb lekkich o małym kompleksie sorpcyjnym, potas podobnie jak azot, odgrywa podstawową rolę w uprawie roślin. Zboża są mniej wrażliwe na niedobór potasu niż buraki, ziemniaki, rzepak, lucerna czy kukurydza, ale żeby wydać optymalny plon potrzebują potasu tyle co azotu. Stwierdzona na polu średnia, czy wysoka zasobność w potas nie zwalnia od nawożenia.

Stosujemy za małe dawki potasu

W praktyce jednak wielu rolników nie stosuje potasu w ogóle, albo raz na kilka lat. Średnie zużycie potasu w rolnictwie w nawozach mineralnych wynosi średnio wg GUS 38 kg K₂O/ha w skali kraju. Jest to mała ilość, zważywszy że średnią zawyża wysokie nawożenie potasem buraka, rzepaku i ziemniaków, którego plantatorzy nie zaniedbują. Na forach rolniczych można przeczytać opinie, że zboża wystarczy nawozić azotem i zwapnować glebę (do tego są dopłaty), a nawożenie potasem (i nie tylko) można pominąć. Podniesienie pH i zastosowanie krzemu (!) uruchomi przyswajalne dla roślin formy potasu. Biorąc pod uwagę wynoszenie potasu z gleb z plonami i sprzedaż słomy z pola, szczególnie na glebach lekkich, przepuszczalnych potas nie uruchomi się „z zasobów” mimo optymalnego pH, ponieważ rośliny każdego roku wyczerpują zapasy zgromadzone w glebie. Rezygnacja z nawożenia potasem pozwoli na uzyskanie dobrego plonu przez 2-3 lata, ale pod warunkiem, że analiza w OSChR wykaże w glebie z pola wysoką bądź bardzo wysoką zawartość K₂O przyswajalnego. Zaniechanie nawożenia potasem to nieuniknione ryzyko straty plonów, szczególnie w warunkach suszy glebowej.

Rola potasu w pigułce

1/ Wpływa na gospodarkę wodną roślin. Niemal cała ilość wody transpirowanej (parującej z nadziemnych części roślin) przechodzi przez aparaty szparkowe, których zamykanie i otwieranie reguluje stężenie potasu w roślinie. Przy ostrym niedoborze rośliny nie bronią się przed suszą, tracą wodę, turgor i więdną.
2/ Bierze udział w pobieraniu azotu. Niedobór potasu ogranicza przyswajanie N-NO₃ przez rośliny i wykorzystanie azotu z nawozów.
3/ Reguluje syntezę węglowodanów. Dzięki większej zawartości cukrów w błonach komórkowych roślin zmniejsza wymarzanie ozimin.

Konieczne jest nawożenie zgodne z potrzebami roślin

Nawożenie mineralne potasem powinno przynajmniej rekompensować odpływ składnika z plonami roślin, a zawartość K₂O w glebie utrzymywać się będzie na stałym poziomie. Na glebach średnio zasobnych w potas jest to sytuacja optymalna. Nawożenie dawkami mniejszymi od ilości pobranej przez rośliny lub całkowite zaniechanie nawożenia, prowadzi do wyczerpania składnika z gleb. Potrzeby pokarmowe roślin na danym polu oblicza się mnożąc przewidywany plon (uzyskiwany na danym stanowisku z ostatnich 4 lat) przez wielkość pobrania potasu.

Tab.1. Pobranie potasu przez rośliny zbożowe na tonę plonu.

(wg IUNG-PIB)

Potrzeby pokarmowe to nie to samo co potrzeby nawożenia. Potrzeby nawozowe uwzględniają tzw. naddatek na poprawę zasobności gleby w ilości 25% (w stosunku do pobrania) na glebach o niskiej zawartości składnika.

Przykład: potrzeby nawożenia pszenicy przy plonie 5 t/ha na glebie o niskiej zawartości potasu wynoszą:
                                                                  5 t · 15 kg K2O · 1,25 = 94 kg K2O/ha

Przy ustalaniu wielkość dawki potasu należy uwzględnić także ilość składników pozostawianych w glebie w postaci przyoranych produktów ubocznych. Masę produktów ubocznych przypadającą na 1 ha pola mnożymy przez zawartość składników pokarmowych dla danego gatunku rośliny, a następnie przez współczynnik wykorzystania. Dla słomy roślin zbożowych współczynnik ten wynosi 0,8 (Źródło: Jadczyszyn IUNG-PIB, Nawożenie fosforem i potasem w oparciu o bilans składników w skali pola).

Potas należy stosować przedsiewnie, najlepiej razem z fosforem

Potas, podobnie jak fosfor, słabo przemieszcza się w profilu glebowym, dlatego wymaga wymieszania nawozu w całej warstwie ornej. Aby temu sprostać zaleca się po nawożeniu wykonanie uprawy pożniwnej bądź orki przedzimowej. Podczas wiosennej uprawy składniki pokarmowe wprowadzane są na głębokość zaledwie kilku centymetrów.

Potas jest potrzebny roślinom już jesienią ponieważ:

• zboża ozime pobierają jesienią około połowę potasu - do 50 kg K₂O/ha,
• potas podany jesienią powoduje wytworzenie silniejszego systemu korzeniowego,
• jesienią kształtują się już organy generatywne zbóż,
  unikamy zasolenia wierzchniej warstwy gleby wiosną, które przy niedoborze wody wzmaga suszę glebową.
   

  Rolnicy, którzy nawożenie P i K stosują wiosną muszą zdawać sobie sprawę, że w rzeczywistości nawożą roślinę następczą, a nie aktualnie uprawianą.

   

Jaki nawóz wybrać?

Podstawowym źródłem potasu dla roślin są sole potasowe, a najbardziej popularnym nawozem jest chlorek potasu KCl znany na rynku jako sól potasowa, zawierający 60% K₂O. Sole potasu można mieszać z superfosfatami (np. Super fos dar 40), co umożliwia jednoczesny wysiew nawozów. Bardzo dobre rezultaty plonotwórcze przynosi stosowanie nawozów wieloskładnikowych granulowanych, zawierających oprócz potasu azot i fosfor typu Polifoska (NPK, NPKMg), czy Amofoska (NPK, NPKMg).

Nawozy kompleksowe charakteryzują się różnym stosunkiem P : K. Kiedy uprawiamy po sobie rośliny zbożowe i zbieramy słomę z pola, wybieramy nawóz o szerszym stosunku P : K - 1 : 1,5. Gdy słomę przyorujemy wybieramy nawóz o węższym stosunku P : K - 1 : 1 albo 1 : 1,5. Nawożenie pogłówne potasem jest mało efektywne i dopuszczalne jest tylko w ostateczności na glebach lekkich i piaszczystych. Niestety, praktykowane jest coraz częściej interwencyjnie w połączeniu z fosforem. Odżywianie roślin potasem odbywa się wyłącznie przez korzeń i interwencyjne dokarmianie dolistne po zdiagnozowaniu niedoboru w roślinach jest praktycznie niemożliwe.