Bieżący sezon wegetacyjny, podobnie jak kilka ostatnich, również nie należy do tych pozbawionych okresów suszy atmosferycznej. W niektórych regionach kraju to zjawisko się tak nasiliło, że zaobserwowano także początki suszy hydrologicznej. Szczególnie niebezpieczne oddziaływanie suszy występuje w regionach kraju, w których mamy duży udział gleb lekkich i bardzo lekkich. W Polsce takich gleb jest ponad 70%, a więc nasilenie się zjawiska suszy jest bardzo duże. Do tego należy dodać niekorzystny czynnik pogodowy, a zwłaszcza obserwowaną od szeregu lat, tendencję wzrostu temperatury powietrza. W połączeniu z częstym niedoborem opadów w sezonie wegetacyjnym, doprowadza do nasilenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej, następnie suszy glebowej i w skrajnym przypadku suszy hydrologicznej. 

Metody ograniczania skutków suszy

Rolnik aby uchronić swoje uprawy, i w konsekwencji zbiory, musi znać sposoby dzięki którym może ograniczyć lub częściowo osłabić niekorzystne efekty zjawiska suszy. Najbardziej skuteczną metodą, która jest znana w produkcji rolniczej jest zastosowanie określonego systemu nawadniania. To na jaki system się zdecydujemy jest uzależnione przede wszystkim gatunkiem rośliny, rodzajem gleby, ukształtowaniem terenu i oczywiście możliwością sfinansowania zakupu określonego systemu nawadniania. Oczywiście oprócz zabiegu nawadniania, który w warunkach klimatu Polski ma charakter interwencyjny, jest dużo więcej innych działań z zakresu tzw. agromelioracji i zabiegów agrotechnicznych. Ich stosowanie ma korzystny wpływ zarówno na ograniczenie negatywnych skutków suszy, jak też odprowadzanie nadmiaru wód, na przykład po roztopach wiosennych. Generalnie są to zabiegi, których celem jest poprawa w glebie stosunków wodno-powietrznych oraz zwiększenie jej zdolności retencyjnych. Agromelioracje to zabiegi uprawowe o długotrwałym, zwykle kilkuletnim działaniu, mające na celu polepszenie właściwości fizyczno-chemicznych oraz stosunków wodnych w glebach nisko-klasowych.

Wyróżniamy wśród nich np. wykonywanie bruzd i przegonów, orkę zagonową, orkę profilującą lub wyrównanie powierzchni pól. 

Bardzo korzystnym sposobem poprawiającym zasoby wody dostępnej na polach uprawnych są fitomelioracje. Polegają na zalesianiu, zadrzewianiu, zakrzewianiu lub darniowaniu, dokonywanym w formie płatów, pasów, żywopłotów albo systematycznych nasadzeń na stokach, skarpach i in. Fitomelioracje zmniejszają siłę wiatru na przylegających polach, łagodzą mikroklimat, spowalniają obieg wody i substancji chemicznych, ograniczają parowanie wody z gleby, zatrzymują śnieg, przeciwdziałają wymywaniu substancji biogennych do wód, ograniczając ich eutrofizację, zmniejszają erozję gleby, wzbogacają różnorodność biologiczną siedlisk, przyczyniają się do poprawy warunków ekologicznych, estetycznych i gospodarczych środowiska. 

Ponadto w obszarach wiejskich wyróżnia się szereg działań-zabiegów, które stanowią element zrównoważonego gospodarowania wodą w obszarach wiejskich. Wymienić tu należy: pasy roślinne wzdłuż cieków wodnych, retencję dolinową, czy chociażby oczka wodne i małe zbiorniki wodne występujące wśród pól uprawnych, które mogą przechwytywać spływy powierzchniowe wód i dzięki temu być wykorzystywane do celów gospodarczych, np. jako źródło wody do nawadniania. Wśród narzędzi prawidłowego kształtowania obszarów wiejskich oddziaływującego na obieg wody w zlewni, należy wymienić scalanie gruntów i sieć drogowa.

Dotyczy to między innymi:

• tworzenia optymalnego układu pól, użytków zielonych i lasów,
• prawidłowego układu dróg dojazdowych,
• planowania zabiegów przeciwerozyjnych (pasy buforowe, zadrzewienia przydrożne i śródpolne),
• wyznaczenia miejsc na infrastrukturę wodną (stawy, zbiorniki),
• potrzeby (możliwości) renaturyzacji uregulowanych rzek lub odwodnionych mokradeł.

Zwróć uwagę na agrotechnikę

Za cenne metody poprawy zdolności retencyjnych (magazynowania wody) gleby, a tym samym zmniejszenia negatywnego wpływu suszy na wielkość i jakość uprawianych w gospodarstwie roślin, należy uznać zabiegi agrotechniczne. Jedną z metod małej retencji jest zwiększenie zdolności retencyjnej gleb m.in. poprzez stosowanie odpowiednich metod upraw. Zwiększenie retencji tylko o 20 mm jest równoważne ze zwiększeniem potencjalnej zdolności retencjonowania wody o 200 m³ na 1 hektar. 

Agrotechniczne sposoby przeciwdziałania skutkom suszy

Główne sposoby agrotechniczne, na łagodzenie skutków suszy to:

• jak najdłuższe utrzymywanie roślinności na polu,
• zrównoważone (ograniczone) stosowanie orek na rzecz zabiegów nie odwracających wierzchniej warstwy gleby,
• szybkie likwidowanie resztek pożniwnych, aby ograniczyć bezproduktywne parowanie,
• ograniczanie ilości i głębokości zabiegów uprawy roli.

Do metod uprawy, które mają działanie ograniczające starty wody z gleby należy uprawa konserwująca.

Wśród głównych cech uprawy konserwującej, które decydują o zwiększeniu ilości wody w glebie, należy wymienić utrzymywanie pola uprawnego w ciągłym zadarnieniu. A także ograniczenie stosowania orek, zwłaszcza orki wiosennej, i zastępowanie ich zabiegami nie odwracającymi wierzchniej warstwy gleby, a jedynie ją spulchniającymi (brona talerzowa, kultywator ścierniskowy). Ponadto bardzo ważne jest szybkie likwidowanie, po zbiorze przedplonu, resztek pożniwnych oraz ograniczenie liczby i głębokości zabiegów uprawowych, aby ograniczyć bezproduktywne parowanie wody z gleby. 

Należy pamiętać, żeby odpowiedni sposób uprawy roli dostosowywać do typu gleby i uprawianego gatunku rośliny. Spośród stosowanych systemów uprawy w polskim rolnictwie wyróżniamy: płużny, bezpłużny, pasowy i siew bezpośredni. Generalna zasada doboru systemu, a w jego obrębie liczby i głębokości poszczególnych zabiegów, polega na stosowaniu intensywniejszej i głębszej uprawy roli na glebach średnich i ciężkich, u których może wystąpić zjawisko podeszwy płużnej, natomiast ograniczeniu intensywności i głębokości zabiegów na glebach lekkich i bardzo lekkich. Pamiętajmy, aby bezwzględnie unikać stosowania aktywnych narzędzi na glebach lekkich, żeby nie spowodować ich nadmiernego rozluźnienia i w efekcie nadmiernej utraty wody.

Bardzo dobrym zabiegiem poprawiającym zdolność retencjonowania wody w glebie jest dostarczenie dodatkowej masy organicznej za pomocą nawozów naturalnych i organicznych. Dzięki temu zwiększamy zawartość próchnicy glebowej, która oprócz swoich wielu cennych właściwości ma zdolność gromadzenia wody, nawet kilkukrotnie więcej w porównaniu do masy próchnicy. Ponadto próchnica stanowi główny składnik do budowy struktury gruzełkowatej, która także wpływa na poprawę pojemności wodnej gleby i zwiększenie zawartości wody dostępnej dla roślin.

Do zabiegów agrotechnicznych, które także oddziałują na zwiększenie odporności roślin na stres suszy należy wapnowanie. Zabieg ten należy stosować średnio co 4-5 lat, aby odczyn gleby był zbliżony do obojętnego. Odpowiedni odczyn zwiększa dostępność dla roślin składników nawozowych, a przez to poprawia ich kondycję i odporność na stres suszy. Szczególnie ważna jest dostępność potasu i fosforu w glebie. Pierwszy odpowiada za całą gospodarkę wodną rośliny, natomiast drugi wpływa na intensywny rozwój systemu korzeniowego.

Na dobrą kondycję roślin mają również wpływ warunki w jakich rozwija się roślina uprawna. Dotyczy to stosowania materiału siewnego wysokiej jakości, zaprawionego przeciwko chorobą i szkodnikom. Ważne jest także niedopuszczenie do nadmiernego zachwaszczenia. Chwasty, jak wiadomo, konkurują z rośliną o wodę oraz składniki pokarmowe. Należy także stosować ochronę roślin dostosowaną do konkretnych warunków siedliskowych, a także gatunku rośliny uprawnej. Prawidłowa pielęgnacja w połączeniu z optymalnym, zbilansowanym nawożeniem mineralnym poprawia kondycję roślin, a w konsekwencji zwiększa jej uodpornienie na niekorzystne czynniki, w tym także na suszę. Rośliny dobrze rozwinięte efektywniej wykorzystują wodę, tzn. zużywają jej mniej na wytworzenie większej masy plonu.

Prawidłowy płodozmian czynnikiem przeciwdziałającym skutkom suszy

Niezmiernie istotnym czynnikiem w produkcji roślinnej, który należy do agrotechnicznych sposobów przeciwdziałania skutkom suszy, jest stosowanie prawidłowego doboru roślin, a zwłaszcza uprawa roślin o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym. Najlepiej aby był to system palowy, a także korzeni bocznych, na przykład rośliny strączkowe. Dzięki temu zwiększamy porowatość gleby, a także wsiąkanie wody opadowej. Zmniejszamy spływ powierzchniowy wody, a zarazem ograniczamy erozję. Ponadto zwiększamy podsiąk wody i jej pobór z głębszych warstw profilu glebowego. Zwiększamy także dostępność i pobór składników nawozowych, i w efekcie poprawiamy warunki wzrostu i rozwoju rośliny uprawnej. Warto pamiętać, że w warunkach klimatu Polski, przy często występujących suszach wiosenno-letnich, lepiej wysiewać formy ozime. Jeżeli decydujemy się na siew form jarych to powinien on być jak najwcześniejszy, aby rośliny wykorzystały pozimowe zapasy wody.

Podsumowując kwestię agrotechnicznych sposobów przeciwdziałania skutkom suszy, jakie rolnik może wykorzystać w swoich uprawach trzeba wyraźnie stwierdzić, że są one efektywne jedynie w latach o niezbyt dużych niedoborach opadów. W sezonach o dużych niedoborach opadów, mamy do czynienia nie tylko z suszą atmosferyczną i glebową, ale także z suszą hydrologiczną, a także fizjologiczną. Jedynym efektywnym zabiegiem, który będzie przeciwdziałał negatywnym następstwom suszy jest zabieg nawadniania. Pamiętać, jednak należy, że jest to sposób poprawy uwilgotnienia gleby, który wymaga od rolnika dodatkowej wiedzy w zakresie doboru systemu nawadniania oraz infrastruktury technicznej z nim związanej, terminów i dawek nawadniania, doboru gatunków i odmian roślin najbardziej opłacalnych, aby zrównoważyć koszty inwestycji oraz eksploatacji określonego systemu nawadniania w danym gospodarstwie rolnym.