Międzyplon to roślina uprawiana między plonami głównymi z przeznaczeniem na paszę (zielonkę, siano, kiszonkę) lub zielony nawóz. Wyróżniamy trzy rodzaje międzyplonów – ozimy, ścierniskowy i wsiewka międzyplonowa. Międzyplon ścierniskowy uprawia się po przedplonach wcześnie schodzących z pola. Późną jesienią zostaje on przyorany lub pozostawiony na polu przez zimę jako roślina okrywowa. Międzyplon ozimy wysiewa się późnym latem lub wczesną jesienią, pozostawia przez zimę i zagospodarowuje (głównie na zieloną paszę) na wiosnę. Wsiewka międzyplonowa to gatunek wysiewany równocześnie z plonem głównym lub w okresie wegetacji plonu głównego i pozostawiony po jego zbiorze na polu do jesieni tego samego roku.

Międzyplony wpływają pozytywnie na życie biologiczne gleb (fot. M. Szczerbińska)

Zalety uprawy międzyplonów

Międzyplony w ostatnich latach zyskały na popularności głównie za sprawą dopłat jakie można uzyskać w ramach realizacji ekoschematów, lecz także ze względu na ich dobroczynny wpływ na agroekosystemy. Wysokie ceny nawozów i niedobór obornika również przemawia za włączeniem ich do płodozmianów. Głównym celem uprawy międzyplonów jest poprawa jakości gleby oraz stanu fitosanitarnego upraw. Międzyplony stanowią ważny element w zmianowaniach z przewagą zbóż, łagodząc negatywne skutki ich uprawy po sobie.
 

Co zyskujemy uprawiając międzyplony?

• dodatkową paszę dla zwierząt
• poprawę struktury gleby dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu, który penetruje profil glebowy i rozluźnia warstwy gleby
• wzbogacenie gleb w azot organiczny
• zmniejszenie wymywania z gleby składników pokarmowych
• zapobieganie przesuszeniu oraz erozji gleb
• ograniczenie występowania chorób, szkodników i chwastów w uprawach

Międzyplony jako element programów proekologicznych

Realizacja ekoschematów wymusza utworzenie międzyplonu (ścierniskowego lub ozimego) składającego się z co najmniej dwóch gatunków roślin należących do następujących grup: zbóż, oleistych, pastewnych, bobowatych drobnonasiennych, bobowatych grubonasiennych oraz miododajnych. Mieszanka uprawiana jako międzyplon nie może być uprawiana na danym polu jako plon główny w kolejnym roku, natomiast można uprawiać wchodzące w jej skład pojedyncze gatunki. Można ją sporządzić samemu lub zakupić jedną z wielu dostępnych na rynku gotowych kompozycji nasion. Wysiew mieszanek daje większe szanse powodzenia uprawy, ponieważ jej komponenty w zróżnicowany sposób wykorzystują zasoby siedliska i tolerują niekorzystne warunki bądź ataki patogenów. 

Międzyplon ozimy uprawiany w ramach realizacji ekoschematów należy wysiać między 1 lipca a 1 października i pozostawić na polu najwcześniej do 15 lutego. Po 15 listopada można go zmulczować. Międzyplon ścierniskowy sieje się od 1 lipca do 20 sierpnia i pozostawia na polu co najmniej do 15 października lub 8 tygodni od wysiewu w przypadku indywidualnego podejścia. Wsiewki śródplonowe należy utrzymywać od zbioru uprawy głównej przez minimum 8 tygodni lub do momentu wysiewu kolejnej rośliny uprawianej w plonie głównym.

Jakie gatunki nadają się do uprawy w międzyplonie?

Najczęściej wysiewane w międzyplonach gatunki oleiste to: gorczyca biała, rzodkiew oleista, rzepak i rzepik. Największą popularnością cieszy się gorczyca biała, która jest gatunkiem mało wymagającym co do stanowiska. Ponadto wykazuje właściwości fitosanitarne – niektóre odmiany posiadają właściwości mątwikobójcze, a dzięki zdolnościom allelopatycznym ogranicza liczebność chwastów. Na ograniczenie liczebności cyst mątwika w glebie wpływa również uprawa rzodkwi oleistej. Gatunek ten jest cenną rośliną paszową. Odznacza się szybkim wzrostem początkowym, dzięki czemu szybko zacienia glebę zapobiegając wschodom chwastów. Posiada głęboki korzeń palowy, który dobrze spulchnia glebę. Rzodkiew można wykorzystać również do mulczowania.

    
Z roślin zbożowych najczęściej uprawia się żyto, które najlepiej sprawdzi się jako międzyplon ozimy. Najczęściej wysiewane jest w mieszance z wyką kosmatą. Gatunek ten nie posiada dużych wymagań glebowych i dobrze znosi suszę. Odznacza się również działaniem allelopatycznym wydzielając substancje ograniczające wschody chwastów.

    
Gryka zwyczajna jest rośliną miododajną, zaliczaną do zbóż rzekomych. Szybko się rozrasta oraz wydziela substancje allelopatyczne, przez co hamuje wschody chwastów. Ogranicza też liczebność nicieni w glebie. Posiada głęboko sięgający korzeń palowy, dzięki czemu poprawia strukturę gleby. Korzenie gryki wydzielają związki mające zdolność rozkładu nieprzyswajalnych form P i Ca, w efekcie zwiększa się ich zapas dla rośliny następczej. Cenną rośliną miododajną jest facelia błękitna, która podobnie jak gryka skutecznie redukuje zachwaszczenie. Ogranicza też występowanie mątwika burakowego w glebie, dlatego często zaleca się jej uprawę pod buraki cukrowe. Zaletą facelii jest wysoka odporność na choroby i szkodniki oraz tolerancja niedoboru wody. Bardzo dobrze nadaje się na mulcz. Do gatunków odpornych na suszę zalicza się również słonecznik .

Najwyższe notowania jako międzyplony zajmują rośliny bobowate grubonasienne (groch, bobik, łubiny) i drobnonasienne (wyki, lucerny, seradela). Rośliny z tej grupy, dzięki symbiozie z wiążącymi azot bakteriami brodawkowymi, wprowadzają go do gleby i tym samym wzbogacają ją w materię organiczną. Pozwala to zmniejszyć dawki azotu stosowanego w uprawach następczych. Bobowate posiadają silnie rozwinięty system korzeniowy, który penetruje glebę na dość duże głębokości, skąd pozyskuje trudno dostępne składniki. Bobowate drobnonasienne zazwyczaj wysiewane są jako wsiewka międzyplonowa. Wyka kosmata stanowi dobry komponent mieszanek poplonowych, które przeznaczone są do pozostawienia do wiosny, w celu ochrony gleby przed erozją. Seradela jest odporna na przymrozki i dobrze radzi sobie w czasie suszy. Posiada silnie rozgałęziony system korzeniowy poprawiający strukturę gleby. 

W mieszance międzyplonowej rośliny powinny należeć do różnych rodzin botanicznych (fot. M. Szczerbińska)

Co decyduje o wyborze gatunku sianego w międzyplonie? 

Istotny wpływ na dobór roślin do wysiewu w międzyplonie ma termin zbioru plonu głównego schodzącego z pola. Po przedplonach wcześnie zbieranych (np. zboża, rzepak), można wysiać słonecznik, łubin żółty, bobik. Siew należy wykonać jak najszybciej po zbiorze, najlepiej do końca lipca. Po przedplonie późno schodzącym z pola można wysiać gorczycę, rzodkiew oleistą i facelię błękitną. Gatunki te wysiane zbyt wcześnie wybijają w pęd kwiatowy zamiast budować zieloną masę. 

Planując wysiać międzyplon należy wziąć pod uwagę aktualny i prognozowany przebieg pogody. Większość roślin bobowatych źle znosi deficyt wody (szczególnie groch, bobik), zwłaszcza w okresie wschodów, natomiast mniejsze wymagania wodne spośród gatunków należących do tej grupy roślin ma seradela i facelia. W warunkach suszy dobrze radzi sobie również słonecznik.

O przydatności do uprawy w międzyplonie na danym stanowisku decydują warunki glebowe. Na słabszych glebach można uprawiać m.in. gorczycę białą, łubin żółty i biały, żyto, seradelę (dobrze znosi zakwaszenie), facelię, grykę. Na gleby średnie nadają się: łubin wąskolistny, słonecznik, peluszka, zaś na cięższe bobik, wyka jara, rzepak i rzepik.

Ze względu na ryzyko zwiększonej presji agropatogenów, międzyplony nie powinny należeć do tej samej rodziny botanicznej co gatunki dominujące w płodozmianach, np. żyta nie należy wysiewać w płodozmianach z przewagą zbóż lub gorczycy gdy przeważa rzepak.