Zdolność gleby do zatrzymywania i gromadzenia w jej profilu określonej ilości wody, czyli retencja, jest często nazywana pojemnością wodną gleby. To jaką ilość wody jest w stanie zatrzymać dana gleba jest uzależnione przede wszystkim od jej wilgotności, składu granulometrycznego (uziarnienia), szczególnie zawartości części spławialnych (najdrobniejszych), właściwości fizycznych i chemicznych, a także zawartości substancji organicznej.
Czym jest polowa pojemność wodna?
Polowa pojemność wodna odpowiada zawartości wody zatrzymanej w glebie, po odcieknięciu wody grawitacyjnej, przy wyeliminowaniu podsiąku kapilarnego i parowania powierzchniowego. Wilgotność gleby optymalna dla rozwoju większości roślin uprawnych wynosi od 70 do 85% polowej pojemności wodnej (PPW). Obniżenie się wilgotności gleby poniżej poziomu 70% PPW ma bezpośredni wpływ na zahamowanie wzrostu i rozwoju roślin i w konsekwencji obniża wielkość i jakość plonu. W takiej sytuacji należy jak najszybciej dostarczyć niezbędną ilość wody roślinom, na przykład poprzez zabieg nawadniania.
Zawartość wody odpowiadająca polowej pojemności wodnej jest tą z jakiej rośliny mogą w pełni korzystać. Jest ona bardzo ściśle zależna od składu granulometrycznego i charakteru materii organicznej gleby. Największą zdolność do zatrzymywania wody użytecznej dla roślin mają gleby lessowe, pyłowo-ilaste oraz gliny średnie, natomiast najmniej wody gromadzą gleby wytworzone z luźnych piasków. Warto dodać, że w Polsce dominują gleby lekkie i bardzo lekkie, których jest około 65%. Wskazuje to na ogromny problem związany z utrzymaniem niezbędnych ilości wody w glebie, najlepiej na poziomie zbliżonym do polowej pojemności wodnej, która będzie dostępna dla większości roślin uprawnych.
Jak poprawić polową pojemność wodną?
Oprócz stosowania różnego rodzaju systemów nawadniania, które są najbardziej efektywne na glebach lekkich, w latach o dużych i bardzo dużych niedoborach opadów oraz w roślinach o dużych wymaganiach wodnych, możemy poprawić zdolności retencyjne gleby poprzez stosowaniu różnego rodzaju zabiegów agrotechnicznych i agromelioracyjnych. Niezależnie od wyboru określonego zabiegu zawsze powinien on poprawiać zdolność gleby do gromadzenia wody w jej profilu na poziomie minimum 70% PPW.
Na glebach lekkich, o małej zawartości części spławialnych i substancji organicznej, będą to zabiegi, które zwiększają ich zawartość, na przykład uprawa uproszczona, siew międzyplonów, nawożenie naturalne i organiczne, mulczowanie, stosowanie polimerów strukturotwórczych.
Bardzo ważną rolę odgrywa nawożenie mineralne. Rośliny dobrze odżywione składnikami pokarmowymi rozwijają większą masę korzeniową oraz dostarczają dużo resztek pożniwnych, które po przyoraniu wzbogacają glebę w substancję organiczną i próchnicę, a także zwiększają zawartość przyswajalnych składników pokarmowych.
Na glebach cięższych uprawa roli powinna skupiać się na zabiegach, które ją rozluźnia, jak na przykład głęboka orka przedzimowa, intensywniejsza uprawa przedsiewna czy też stosowanie narzędzi aktywnych. Na tego typu glebach, gdzie często występuje nadmiar wody oraz duża zwięzłość, korzystne działanie na poprawę stosunków wodno-powietrznych wywierają zabiegi agromelioracyjne, między innymi: bruzdowanie, przegony, wyrównanie powierzchni, orki z pogłębiaczem, głęboszowanie, wgłębne nawożenie mineralne i organiczne, wapnowanie oraz wprowadzanie do profilu gleby biosorbentów.
