Okres letni po sprzęcie zbóż, rzepaku jest najlepszym agrotechnicznie czasem na wykonanie wapnowania. Za tym terminem przemawia względnie długi okres na wykonanie analiz laboratoryjnych, rozsiew wapna i dokładne wymieszanie go z glebą w następstwie zabiegów agrotechnicznych zrywających ścierń. Do wapnowania należy podejść zupełnie inaczej niż do rozsiewu tradycyjnych nawozów mineralnych stosowanych corocznie przed siewem, czy sadzeniem roślin. Wapnowanie ma na celu przede wszystkim uregulowanie odczynu gleby po to, aby stworzyć optymalne warunki dla rozwoju uprawianych roślin.

Podstawową zasadą jaką należy kierować się przy ustaleniu dawki wapna jest analiza laboratoryjna. W tym celu należy pobrać reprezentatywną próbkę glebową z powierzchni nie większej niż 4 ha o zbliżonych warunkach przyrodniczych. Próbka taka musi być przygotowana poprzez zmieszanie co najmniej 20 próbek pierwotnych. Następnie na podstawie wyników laboratoryjnych możemy formułować zalecania nawozowe. W tym przypadku pomocą służy doradztwo nawozowe. Określono, że dawkę wapna wyznacza się na podstawie ustalonych dla danej gleby klasy potrzeb wapnowania z uwzględnieniem pH i kategorii gleby (tab. 1).

Tabela 1. Dawka wapna w zależności od kategorii agronomicznej i potrzeb wapnowania w t CaO/ha.

(źródło: IUNG)

Co oznaczają poszczególne klasy potrzeb wapnowania?

Wapnowanie konieczne mówi nam, że bez radykalnej zmiany odczynu wskutek zastosowania odpowiednio dużej dawki wapna nie możemy uzyskać dobrej kultury gleby. Niektóre rośliny zupełnie bez wapnowania nie udają się, a poziom plonów innych roślin jest niski. Nawożenie mineralne może być nieskuteczne jak również szkodliwe zarówno dla samych roślin, jak i dla środowiska. Przy wapnowaniu koniecznym dawki wapna wahają się od 3,0 do 6,0 t CaO/ha.

Przy wapnowaniu potrzebnym zalecane dawki wapna wynoszą od 2,0 do 3,0 t CaO/ha. Zastosowane dawki w realny sposób przyczyniają się do poprawy właściwości fizykochemicznych gleby oraz plonowania roślin, szczególnie tych bardzo wrażliwych i wrażliwych na kwaśny odczyn gleby. Do takich roślin należą np.: jęczmień, rzepak, burak cukrowy, lucerna, kukurydza, pszenica.

Kolejna klasa potrzeb wapnowania oznaczona jako wapnowanie wskazane mówi nam, że wapnowanie ma na celu przede wszystkim zapobieganie obniżaniu się aktualnego pH, efekty produkcyjne są na drugim miejscu. Zalecane dawki wapna w tym przypadku są zdecydowanie niższe i wynoszą od 1,0 do 2,0 t CaO/ha. Wapnowanie ograniczone stosuje się m.in. na glebach średnich i ciężkich a maksymalna dawka do zastosowania została oszacowana na 1,0 t CaO/ha.Wapnowanie jest zabiegiem zbędnym, gdy pH gleb bardzo lekkich wynosi > 5,6, lekkich > 6,1, średnich > 6,6 i ciężkich > 7,1. Wapnowanie na glebach powyżej wskazanego zakresu nie przynosi żadnych dodatkowych korzyści, a wręcz przeciwnie - może powodować skutki ujemne.W sytuacji gdy odczyn gleb jest uregulowany, warto monitorować jego stan i w razie potrzeby stosować wapnowanie zachowawcze. Wapnowanie to stosujemy, w sytuacji gdy pH obniży się o 0,5 jednostki poniżej optymalnego dla danej kategorii agronomicznej. Wapnowanie zachowawcze jest o wiele tańsze i bezpieczniejsze dla środowiska glebowego niż wapnowanie melioracyjne.

Poza właściwym ustaleniem optymalnej dawki CaO, niezwykle istotne jest ulokowanie zabiegu wapnowania w odpowiednim miejscu w zmianowaniu. W zmianowaniach z doborem roślin wrażliwych i bardzo wrażliwych na kwaśny odczyn gleby wapno można wysiać pod każdą roślinę. Jeśli w naszym zmianowaniu występują rośliny mało wrażliwe na zakwaszenie gleby, staramy się, aby zabieg wapnowania był możliwie odległy w czasie od uprawy ziemniaka, lnu czy łubinu żółtego. Jeżeli jest to możliwe, najlepiej jest zastosować nawóz wapniowy po zbiorze wymienionych roślin. Natomiast w zmianowaniach mieszanych tzn., z uprawą roślin wrażliwych, jak i mało wrażliwych na zakwaszenie, kierujmy się zasadą, aby te ostatnie (mało wrażliwe) przychodziły w pierwszym i następnie w najdalszych latach od wapnowania.

Termin wapnowania

Kolejnym istotnym punktem w systemie wapnowania jest jego termin. Najlepszy możliwy to czas letni po sprzęcie zbóż, ze względu na możliwość dobrego wymieszania wysianego wapna z glebą. Jeżeli nie stosuje się obornika lub gnojowicy, można wapnować pole w zespole jesiennych uprawek przedsiewnych przed orką siewną lub przed orką przedzimową. Zmiany odczynu gleby zależą od wyjściowego pH, zastosowanego wapna i jego dawki, jednak najczęściej widoczne są w 2 lub 3 roku od jego zastosowania. Pozytywne oddziaływanie wapnowania na żyzność gleby i plony roślin trwa przez 3-5 lat. Nawozy wapniowe możemy wysiewać również w okresie wiosennym, jednakże po aplikacji wapna należy wstrzymać się z wysiewem nasion czy sadzeniem roślin minimum 3 - 4 tygodnie a maksymalna dawka to 1,0 t CaO/ha.

Odpowiedni dobór środka wapnującego

Ważnym czynnikiem w skutecznym wapnowaniu jest prawidłowy wybór nawozu. W ofercie rynkowej znajdują się nawozy wapniowe i wapniowo magnezowe w formie węglanowej i tlenkowej. W tych pierwszych dominującym składnikiem jest węglan wapnia, a w tlenkowych - tlenek wapnia, powstały poprzez prażenie skały wapiennej. Forma nawozu jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o efektywności wapnowania, a zatem o szybkości odkwaszania gleby. Nawozy wapniowe tlenkowe nadają się na gleby średnie i ciężkie. Działają energicznie, w krótkim czasie zmieniając kwasowość gleby. Z tego powodu na gleby lekkie o małej zdolności buforowej nie powinny być stosowane. Wapna węglanowe łagodnie zmieniające odczyn gleby nadają się przede wszystkim na gleby lekkie o słabych właściwościach buforowych. Nawozy wapniowo-magnezowe zaleca się stosować na gleby o bardzo niskiej i niskiej zasobności w magnez.

Dlatego koniecznie trzeba przestrzegać kluczowych zasad doboru nawozów i stosować odpowiednie dawki na podstawie aktualnego pH. Stosowanie wapna –niezależnie od typu czy postaci - na glebach bardzo kwaśnych i kwaśnych w ilości 0,5 do 1,0 t CaO/ha nie przyniesie oczekiwanych rezultatów.