Nawożenie mineralne stanowi jeden z zasadniczych kosztów produkcji roślinnej. W dobie wysokich cen nawozów mineralnych należy zadbać o racjonalne nawożenie, poprawiając efektywność wykorzystania składników nawozowych przez rośliny. Pokrycie potrzeb nawozowych roślin wiąże się z wprowadzeniem do gleby takiej ilości składników pokarmowych, która uzupełni ich zapas w glebie. W celu uzyskania zakładanego plonu o odpowiednich parametrach jakościowych. Potrzeby nawozowe roślin zależą nie tylko od ich wymagań pokarmowych, ale również od zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe, właściwości uprawianej rośliny oraz stanowiska w zmianowaniu, a także od wcześniejszego nawożenia organicznego i mineralnego, warunków klimatycznych oraz wartości współczynnika wykorzystania składników pokarmowych z nawozów.
Poznaj zasobność swojej gleby
Ważnym elementem prawidłowo prowadzonej strategii nawożenia jest ocena odczynu gleby oraz jej zasobności w składniki pokarmowe. Umożliwia ona wykorzystanie potencjału produkcyjnego, dając korzyści ekonomiczne, gdyż dzięki temu możliwe jest dostosowanie dawki nawozów nie tylko do potrzeb pokarmowych roślin, ale również do zasobności gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych. Chroni to również składniki nawozowe przed stratami w efekcie ich wymycia. Monitorowanie zasobności gleb ma również na celu ocenę czy w glebie występuje deficyt składników pokarmowych, czy też ich ilości są wystarczające do pokrycia potrzeb pokarmowych roślin.
W Polsce badania pH gleby oraz jej zasobności w przyswajalne formy składników pokarmowych można wykonać w Stacjach Chemiczno-Rolniczych. Ich wyniki dają podstawę do prawidłowego ustalenia dawek nawozów mineralnych. Aby uzyskane wyniki były miarodajne niezwykle ważne jest prawidłowe pobranie prób glebowych, które powinny być reprezentatywne dla całego analizowanego stanowiska. Próby glebowe najczęściej pobierane są z warstwy ornej do głębokości 20 cm przy użyciu laski glebowej, a przy jej braku z wykorzystaniem łopaty. W celu wykonania próby średniej należy połączyć i wymieszać ze sobą od 15 do 20 próbek pierwotnych z gruntów ornych, a także od 30 do 40 próbek glebowych, które są pobrane z warstwy ornej trwałych użytków zielonych. Powierzchnia, z której pobierana jest próba średnia powinna być nie większa niż 4 ha.
Najkorzystniejszym okresem do pobierania prób glebowych jest okres po zbiorze roślin.
Utrzymaj optymalną zawartość składników w glebie
Wykorzystanie oceny zasobności gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych umożliwia oznaczenie aktualnej zawartości składnika w glebie, a także różnicy pomiędzy zawartością aktualną i optymalną. Optymalna zawartość składnika pokarmowego mieści się na pograniczu zawartości średniej i dużej, a w przypadku odczynu na pograniczu potrzeb wapnowania wskazanych i ograniczonych. Stąd też obliczając dawkę nawozową należy umożliwić zwiększenie zawartości składnika w glebie z zawartości aktualnej do zawartości optymalnej. W tym celu niezbędna jest znajomość tzw. współczynników bilansowych dla poszczególnych składników pokarmowych, a także dla wapna. Współczynnik bilansowy wyraża dawkę składnika ponad jego pobranie z plonem roślin, dzięki której możliwe jest zwiększenie jego zawartości w glebie o jednostkę, np. o 1 mg na 100 g gleby. Współczynniki bilansowe dotyczą więc tylko tzw. naddatków bilansowych składników pokarmowych ponad ich pobranie z plonem roślin.
Biorąc pod uwagę ilość składnika nawozowego, która została wprowadzona do gleby, a także ilość tego składnika jaką pobrały rośliny można obliczyć współczynnik wykorzystania składnika pokarmowego z zastosowanego nawozu. Określa on procentową ilość składnika pokarmowego jaka została faktycznie pobrana przez rośliny. Polega to na porównaniu pobrania składnika pokarmowego ze stanowiska nawożonego i nienawożonego.
Wykorzystanie składników jest różne
Należy przy tym pamiętać, że wykorzystanie składników pokarmowych z nawozów mineralnych zależy od dawki i właściwości nawozu, gatunku rośliny oraz terminu i sposobu stosowania nawozu, kultury gleby oraz jej zasobności w składniki pokarmowe. Jednym z zasadniczych czynników warunkujących wykorzystanie składników nawozowych jest zasobność gleby w ich przyswajalne formy i jest ono znacznie mniejsze na glebach dobrze zaopatrzonych w składniki pokarmowe. W przypadku takich stanowisk ilość składników pokarmowych dostępnych w glebie jest wystarczająca do pokrycia potrzeb pokarmowych roślin, a zastosowane nawożenie ma na celu uzupełnienie rezerw glebowych. Na glebach charakteryzujących się dużą zawartością składników pokarmowych nie jest przewidziana dalsza poprawa zasobności, a w przypadku stanowisk o bardzo dużej zawartości składników pokarmowych gospodarowanie prowadzi się z ujemnym bilansem składnika pokarmowego.
Z ogólnej ilości składnika pokarmowego wprowadzonego w postaci nawozu tylko część występująca w formie przyswajalnej lub łatwo przechodząca w taką formę może być wykorzystana przez rośliny. Część składnika nawozowego pozostaje w formie przyswajalnej, jednak nie jest ona pobierana przez rośliny, część zaś ulega przejściu w formy niedostępne dla roślin. Dodatkowo część zastosowanych składników nawozowych ulega stratom, w efekcie wymycia, względnie ulatniania się w formie związków gazowych.
Wykorzystanie azotu z nawozów mineralnych w roku ich wysiewu wynosi około 60%, a w przypadku stanowisk o bardzo dobrych warunkach agrotechnicznych może wynosić nawet do 70% wniesionego azotu. Część azotu pozostaje w glebie w formach mineralnych, które są bezpośrednio dostępne dla roślin, a część w połączeniach organicznych, ulegających rozkładowi w kolejnych latach. Następcze działanie azotu wynosi około 14% zastosowanej dawki tego składnika nawozowego. W przypadku fosforu wykorzystanie tego składnika nawozowego wynosi od 10 do 20%, w zależności od formy nawozu oraz techniki jego aplikacji. W drugim roku następcze działanie tego pierwiastka wynosi 1 – 2%, zaś w latach kolejnych po 1%. Z kolei wykorzystanie potasu w pierwszym roku po aplikacji nawozów mineralnych wynosi około 60%. W przypadku tego pierwiastka jego działanie następcze jest stosunkowo niewielkie.
Źródło:
Filipek T. [Red.] 2006. Chemia rolna. Podstawy teoretyczne i analityczne. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin.
Gorlach E. Mazur T. 2001. Chemia rolna. Podstawy żywienia i zasady nawożenia roślin. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Mercik S. [Red.] 2002. Chemia rolna. Podstawy teoretyczne i praktyczne. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
