Azot należy do najważniejszych pierwiastków w życiu roślin, który odpowiada za główne procesy fizjologiczne w nich zachodzące. Dobór odpowiedniej strategii nawożenia pszenicy azotem jest zatem warunkiem prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin oraz uzyskania zadowalającego plonu. Ustalając ilość tego pierwiastka dostarczanego roślinie w formie nawozu należy uwzględnić wiele składowych. Do najważniejszych z nich należą: wielkość oczekiwanego plonu, zapotrzebowanie łanu na azot, zawartość azotu mineralnego w glebie, stan odżywienia roślin azotem oraz innymi składnikami, takimi jak: fosfor, potas, magnez, siarka i mikroelementy. 

Trzecie dawka – ile azotu stosować? 

Nawozy azotowe z uwagi na ruchliwość tego pierwiastka w glebie, a jednocześnie konieczność odpowiedniego zaopatrzenia roślin w ten składnik przez cały okres ich wegetacji, stosuje się w dawkach dzielonych. Ilość tych dawek uzależniona jest od kierunku użytkowania rośliny zbożowej.

Zazwyczaj pszenice konsumpcyjne nawozi się trzema dawkami azotu: 

1. podstawowa – przed ruszeniem wegetacji, 
2. korekcyjna – faza końca krzewienia/pełnia strzelania w źdźbło, 
3. jakościowa (na kłos) – wzrost kłosa w pochwie liściowej/kłoszenie.

Pierwsza i druga dawka azotu stosowana w uprawie pszenicy ma za zadanie pobudzenie roślin do krzewienia oraz tworzenia korzeni bocznych, zwiększenie liczby kłosków w zawiązku kłosa, zapobieganie redukcji pędów i kłosków oraz przeciwdziałanie przedwczesnemu zamieraniu korzeni bocznych. Podanie trzeciej dawki azotu w pszenicy wpływa na przedłużenie aktywności fotosyntetycznej roślin, co przekłada się na podwyższenie parametrów jakościowych ziarna, poprzez zwiększenie zawartości glutenu i białka w ziarniakach oraz ich masy 1000 ziaren. Trzecia dawka azotu zapobiega również nadmiernej redukcji kłosków i kwiatów, natomiast nie wpływa w znaczącym stopniu na liczbę ziarniaków w kłosie. Dawka ta nazywana jest jakościową i zalecana jest przeważnie w uprawie pszenic odmian chlebowych przeznaczonych do przerobu technologicznego na mąkę.

Wysokość dawki jakościowej wynika przede wszystkim z zakładanego plonu i parametrów jakościowych, jakie chcemy uzyskać. Planując jej aplikację uwzględnić należy także rodzaj gleby i warunki wilgotnościowe stanowiska, które w dużej mierze mogą determinować efektywność dawki jakościowej azotu. Ilość azotu zastosowanego w trzeciej dawce mieści się zazwyczaj w przedziale od 30 do 60 kg/ha. W praktyce rolnicy najczęściej podają tę dawkę w połowie maja – od fazy wysuniętego liścia flagowego do momentu kłoszenia pszenicy. Jeżeli zboże jest w gorszej kondycji, termin zastosowania trzeciej dawki azotu można nieznacznie przyspieszyć. Wczesny termin wprowadzenia tej dawki można również rozważyć w sytuacji, gdy uprawiamy pszenicę na glebach żyznych, o dużym potencjale do mineralizacji azotu glebowego związanego w materii organicznej, który będzie dostępny dla roślin w późniejszym terminie. Należy pamiętać, że termin zastosowania trzeciej dawki nie może być zbyt późny, ponieważ potrzebny jest czas na rozpuszczenie nawozu w glebie i przemieszczenie go do strefy korzeniowej, żeby mógł on zostać wykorzystany przez rośliny. Przy aplikacji azotu należy również pamiętać o odpowiednim zaopatrzeniu roślin w siarkę, która odpowiada między innymi za prawidłowe pobieranie azotu przez rośliny i tworzenie białka.

​

Jakościowa dawka azotu zalecana jest przeważnie w uprawie pszenic odmian chlebowych przeznaczonych do przerobu technologicznego na mąkę (fot. M. Haliniarz)

Ważna jest dostępność wody

Efektywność trzeciej dawki azotu jest tym wyższa, im gleba jest wilgotniejsza. W warunkach suszy i po niewielkim deszczu azot nie zadziała i nie odegra żadnej plonotwórczej roli, ponieważ pierwiastek nie przemieści się w głąb gleby, tak żeby był dostępny w strefie korzeniowej. Nawożąc pszenicę trzecią dawką azotu, bardzo ważny jest odpowiedni dobór formy nawozu azotowego. Aby dawka jakościowa azotu była efektywna jak najszybciej, należy zastosować nawozy szybkodziałające zawierające przynajmniej część azotu w formie saletrzanej (NO₃^-), tj. Zaksan, Pulan, Salmag, Saletrzak i in. W warunkach suszy, gdy roślina nie może pobrać doglebowo zastosowanego azotu ze względu na niedobór wody, można zastosować dolistne nawożenie mocznikiem w dawce nie większej niż 5 kg mocznika na 100 litrów wody (przeciętnie 300 l wody/ha).

Zastosowanie trzeciej dawki azotu w pszenicy jest uzasadnione tylko wtedy, kiedy łan jest zdrowy, chroniony wcześniej przed chorobami grzybowymi, chwastami i szkodnikami. Bardzo istotną sprawą w technologii produkcji pszenic jakościowych jest zachowanie jak najdłużej zieloności górnych liści. Zarówno liść flagowy jak i podflagowy oraz kłos powinny być zielone jeszcze przez kilka tygodni po przeprowadzonym nawożeniu azotem, gdyż jest to podstawowym warunkiem jego pobrania i przetworzenia w plon odpowiedniej jakości. Porażenie tych partii roślin przez choroby grzybowe powoduje, że azot w porażonych tkankach roślin zostaje bezpowrotnie zmarnowany. Dlatego na plantacjach intensywnie nawożonych azotem konieczne jest zastosowanie skutecznej ochrony fungicydowej.