Odpowiednie zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe, w tym między innymi w fosfor i potas, stanowi nieodzowny element prawidłowo prowadzonej technologii nawożenia. Niska zasobność gleby w przyswajalne formy fosforu i potasu wiąże się bowiem z uzyskaniem niższego plonu roślin o gorszych parametrach jakościowych. W Polsce gleby ubogie w fosfor stanowią około 38%, z kolei udział gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobności w potas kształtuje się na poziomie 47% powierzchni użytków rolnych.

Fosfor ważnym makroskładnikiem dla roślin

Fosfor jest makroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania każdej żywej komórki. Pierwiastek ten odgrywa kluczową rolę w początkowym okresie wzrostu roślin, bowiem wpływa na rozwój systemu korzeniowego. Razem z węglem i azotem stanowi główny regulator aktywności biologicznej, a tworząc część „surowców życia” wchodzi w skład kwasów nukleinowych (DNA, RNA) i związków wysokoenergetycznych, odgrywających kluczową rolę w procesie fotosyntezy i oddychania oraz pirofosforanów, pełniących ważne funkcje w metabolizmie cukrowców. Jako składnik lipidów wpływa na właściwości błon cytoplazmatycznych, transport asymilatów i składników mineralnych. Reguluje aktywność enzymów i przekazywanie sygnałów wewnątrzkomórkowych, a występująca w nasionach roślin fityna stanowi formę zapasową fosforu.

Znaczenie potasu w żywieniu roślin

Potas mimo, że nie jest pierwiastkiem budulcowym, spełnia w roślinie wiele ważnych funkcji, między innymi bierze udział w regulacji bilansu wodnego oraz w otwieraniu i zamykaniu aparatów szparkowych, co zapobiega stratom wody. Stymuluje odporność roślin na warunki stresowe, a dzięki wpływowi na zwiększenie wytwarzania przez roślinę grubszych błon komórkowych ogranicza ryzyko porażenia przez choroby. Zwiększa odporność na wyleganie, stymuluje proces fotosyntezy i transportu asymilatów, utrzymuje w roślinie równowagę pomiędzy ilością kationów i anionów oraz warunkuje przemiany azotu i uczestniczy w syntezie białka. Potas korzystnie wpływa na plon organów zapasowych roślin, ich wartość spożywczą i technologiczną.

Nawożenie fosforowe

Nawożenie fosforem i potasem w większości przypadków stosowane jest przed siewem czy sadzeniem roślin. Po aplikacji nawozów fosforowych z grupy superfosfatów dochodzi do zwiększenia w glebie ilości fosforu przyswajalnego dla roślin, jednak zmiana stanu równowagi prowadzi do wytrącania fosforu oraz jego wiązania na stałych cząstkach gleby. W początkowym okresie świeżo strącone fosforany charakteryzują się łatwą rozpuszczalnością, a tym samym są dostępne dla rośliny. Jednak w późniejszym okresie następuje starzenie się fosforanów, co w znacznym stopniu utrudnia pobieranie tego makroskładnika przez rośliny. Dobrym źródłem łatwo dostępnego fosforu dla roślin jest Super fos dar 40, który zalecany jest zarówno w uprawach roślin ozimych, jak i jarych. Dobrze sprawdza się również w nawożeniu roślin warzywniczych i sadowniczych, jak również użytków zielonych. Obecna w nawozie siarka i wapń dodatkowo stymulują prawidłowy rozwój roślin.

Czynniki wpływające na dostępność fosforu

Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na dostępność fosforu dla roślin są właściwości gleby, w tym odczyn oraz obecność innych jonów w roztworze glebowym, jak również forma nawozu. Najlepsza dostępność tego makroskładnika ma miejsce przy pH w granicach 6,5 – 7,0. Na glebach bardzo kwaśnych oraz alkalicznych czy też świeżo zwapnowanych dochodzi do uwstecznienia fosforu.

Na tego typu glebach nie zaleca się nawożenia superfosfatami, szczególnie w formie pylistej, która w największym stopniu ulega uwstecznieniu. Superfosfaty granulowane charakteryzują się mniejszą podatnością na uwstecznienie, bowiem w efekcie granulacji zmniejsza się kontakt nawozu z cząsteczkami gleby. Po wprowadzeniu nawozu granulowanego do gleby uwstecznieniu ulega fosfor zawarty w zewnętrznej części granulki, a pozostała część składnika nawozowego jest dostępna dla roślin. Zaletami stosowania nawozów granulowanych są również ich lepsze właściwości fizyczne, które ułatwiają ich wysiew.

W przypadku uprawy roślin ozimych nawozy fosforowe z grupy superfosfatów dobrze jest zastosować w okresie jesiennym przed uprawkami przedsiewnymi. Nawozy te powinny być dokładnie wymieszane z glebą. Można je aplikować na zapas w dawkach zwiększonych, na przykład jednokrotnie w okresie kilkuletnim, przy czym takie nawożenie nie jest zalecane na glebach bardzo kwaśnych i kwaśnych, na których może dojść do uwstecznienia fosforu, co uniemożliwia jego pobieranie przez rośliny. Szacuje się, że w pierwszym roku po zastosowaniu nawozów fosforowych wykorzystanie fosforu z nawozów jest małe i kształtuje się na poziomie od 20 do 25%. W uprawie roślin ozimych dobrym źródłem fosforu i potasu mogą być takie nawozy jak na przykład Polifoska czy Amofoska, które dodatkowo dostarczają roślinom niewielkich ilości azotu oraz stanowią cenne źródło wapnia i siarki.

Kiedy stosować mączki fosforytowe?

W przypadku stosowania mączek fosforytowych, ich rozpuszczalność w glebie warunkująca dostępność dla roślin, zależy w znacznym stopniu od odczynu gleby. Mączki fosforytowe zalecane są do stosowania na glebach kwaśnych i bardzo kwaśnych, bowiem ich rozpuszczalność zwiększa się wraz z obniżaniem pH gleby. Nawozy te dobrze jest aplikować na gleby wilgotne, ponieważ ich rozpuszczalność wzrasta przy wyższej wilgotności gleby i wyższej temperaturze. Mączki fosforytowe, ze względu na dłuższy czas niezbędny do ich przejścia w formy dostępne dla roślin, zalecane są w uprawie roślin o długim okresie wegetacji. Nawozy te wymagają również dobrego wymieszania z glebą. Szczególnie dobrze mączki fosforytowe sprawdzają się na glebach trwałych użytków zielonych, które to najczęściej charakteryzują się znacznym zakwaszeniem.

Nawożenie potasowe

W celu zaopatrzenia roślin w potas oraz poprawy zasobności gleby w ten składnik pokarmowy, zalecane jest systematyczne, szczególnie na glebach lekkich, stosowanie nawozów potasowych. Nawozy potasowe, bez względu na ich formę, podobnie jak superfosfaty, wymagają starannego wymieszania z glebą. Po zastosowaniu nawozów potasowych uwalniają się do gleby jony potasowe, które mogą być pobrane przez rośliny, związane w glebie, względnie wymyte w głębsze warstwy. Na glebach lekkich, ze względu na niebezpieczeństwo wymycia jonów potasowych w głębsze warstwy profilu glebowego, nie zaleca się stosowania tego składnika nawozowego w bardzo dużych dawkach. Z kolei na glebach ciężkich, charakteryzujących się rozbudowanym kompleksem sorpcyjnym, nawozy potasowe mogą być aplikowane w wyższych dawkach, bez obawy wymycia jonu potasowego w głębsze warstwy. Niekiedy potas wnosi się w dużych dawkach jednorazowo co kilka lat, tzw. nawożenie na zapas. Jednak tego sposobu nawożenia nie zaleca się w uprawie roślin (użytki zielone, rośliny pastewne), w przypadku których luksusowe pobieranie potasu wiąże się z pogorszeniem ich parametrów jakościowych.

Jaki nawóz potasowy wybrać?

Wybór nawozu potasowego powinien uwzględniać zarówno formę składnika, jak i zawartość procentową potasu. Nawozy potasowe chlorkowe mogą być stosowane w uprawie większości roślin rolniczych. Przy uprawie roślin charakteryzujących się dużą wrażliwością na wysoką koncentrację chloru, takich jak tytoń, chmiel, len, konopie, ziemniak, kwiaty ozdobne i drzewa owocowe, zalecane jest stosowanie siarczanowej formy potasu. W przypadku braku nawozów siarczanowych względnie ze względu na ich wyższą cenę w uprawie tych roślin można zastosować nawozy chlorkowe, jednak należy je aplikować na co najmniej 2 – 3 tygodnie przed siewem lub sadzeniem roślin. Czas ten umożliwi wymycie chlorków w głębsze warstwy gleby i uchroni rośliny przed ich niekorzystnym działaniem.

Przy wyborze nawozów niskoprocentowych należy z kolei uwzględnić fakt, iż zawarty w nich sód ma zdolność do peptyzacji koloidów glebowych. Stąd też tego typu nawozy należy aplikować przede wszystkim na gleby lżejsze, bowiem na glebach ciężkich sód oddziałując na koloidy glebowe peptyzująco wpływa na znaczne pogorszenie ich właściwości fizycznych.

Literatura:
1. Brodowska M. S., Brodowski R., Andrzejewski M. 2011. Potas i sód. W: Jackowska I. [Red.. Pierwiastki w środowisku i medycynie, 9 – 26. Instytut Naukowo-Wydawniczy „Spatium”, Radom.
2. Brodowska M. S., Brodowski R. 2011. Fosfor. W: Jackowska I. [Red.. Pierwiastki w środowisku i medycynie, 75 – 96. Instytut Naukowo-Wydawniczy „Spatium”, Radom.