Wapno nawozowe (środek wapnujący) jest to nieorganiczna substancja zawierająca wapń lub magnez albo obydwa pierwiastki jednocześnie, głównie w formie tlenku, węglanu, wodorotlenku lub krzemianu.

Nawozy stosowane do odkwaszania gleb produkuje się na bazie surowców naturalnych, pozyskiwanych ze złóż zawierających minerały wapnia lub wapnia i magnezu. Surowcem do produkcji tych nawozów mogą być również produkty uboczne w różnych gałęziach przemysłu.

Regulacje dotyczące środków wapnujących

W Polsce do obrotu można wprowadzać środki wapnujące, które spełniają wymagania Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8 września 2010 r. (Dz.U. z 2010 r., nr 183, poz. 1229). Środki wapnujące podzielone zostały na dwie grupy: niezawierające magnezu (3 typy, 13 odmian) oraz zawierające magnez (2 typy, 7 odmian). W rozporządzeniu zostały określone wymagania jakościowe stawiane środkom wapnującym odnośnie minimalnej zawartości składników nawozowych wyrażonych w procentach CaO dla typu wapna niezawierającego magnezu oraz w procentach CaO + MgO i w tym MgO dla typu wapna zawierającego magnez.

Dodatkowo Rozporządzenie określa wymagania jakościowe stawiane wapnu nawozowemu odnośnie zawartości wody, chlorków, siarczków oraz odsiewu na sicie o określonym wymiarze boku oczek. Wapna muszą spełniać również wymagania odnośnie dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń ustanowione w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. (Dz. U. Nr 119, poz. 765) w sprawie wykonania niektórych przepisów o nawozach i nawożeniu. Środki wapnujące można wprowadzać do obrotu na podstawie przepisów prawa UE: Rozporządzenie Komisji (UE) nr 463/2013 z dnia 18.05.2013 r. zmieniające Rozporządzenie 2003/2003 obowiązujące do dnia 15.07.2022 r. Natomiast od 16.07.2022 r. zacznie obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r.

Niezależnie od ścieżki jaką wapno zostanie wprowadzone na rynek, warto zwrócić uwagę na następujące informacje o wapnie:

• skład chemiczny wapna nawozowego,
• zawartość wapna wyrażona w % CaO,
• forma chemiczna wapna,
• stopień rozdrobnienia nawozu i pochodzenia geologicznego.

Jakie wapno wybrać i jak stosować?

Na rynku możemy zakupić środki wapnujące zawierające lub niezawierające magnez. Dlatego przed zakupem musimy podjąć decyzję, z magnezem czy bez? Tutaj z pomocą przychodzą nam analizy glebowe. W sytuacji gdy stwierdzono niską lub bardzo niską zasobność przyswajalnego magnezu (Mg), warto rozważyć wysiew wapna magnezowego i połowę naliczonej dawki CaO, trzeba zastosować w postaci wapna zwykłego, a połowę w postaci wapna magnezowego o stosunku Ca:Mg 3-2:1. Jeśli dysponujemy nawozami o szerokim stosunku Ca:Mg, naliczoną dawkę CaO można zastosować w postaci wapna magnezowego. Na glebach kwaśnych i o niskiej zawartości przyswajalnego Mg 2/3 naliczonej dawki CaO należy zastosować w postaci wapna zwykłego a 1/3 w postaci wapna z Mg. Dzięki takiemu podejściu w jednym zabiegu odkwaszamy glebę i zwiększamy zasobność przyswajalnego magnezu.

W obecnej sytuacji przy wysokich cenach nawozów i paliw niezwykle ważna jest cena czystego kilograma składnika działającego CaO. Wyższa koncentracja składnika odkwaszającego automatycznie przekłada się na masę wapna jaką należy przetransportować i następnie rozsiać na polu. Na ostateczną cenę nawozu istotnie wpływają koszty transportu, toteż warto wziąć pod uwagę ten fakt.

Forma chemiczna wapna decyduje o szybkości działania, jak również o przydatności do stosowania ze względu na kategorię agronomiczną gleby. Wapno tlenkowe stosuje się przede wszystkim na gleby cięższe, których odczyn zmienia się bardzo powoli. Natomiast na glebach lekkich zaleca się stosowanie wapna węglanowego, kredy, które są znacznie łagodniejsze w działaniu.

Właściwości nawozów wapniowych

Do podstawowych wskaźników, służących do oceny przydatności rolniczej złóż węglanu wapnia do eksploatacji oraz oceny nawozów wapniowych i wapniowo magnezowych należą siła zobojętniająca i aktywność chemiczna.

Siła zobojętniająca (zasadowość ogólna) wyraża zdolność jednostki masy skały lub nawozu do zobojętniania określonej ilości kwasu. Cecha ta powinna teoretycznie być równa procentowej zawartości CaO w nawozie, praktycznie może być mniejsza lub większa od teoretycznej. Siła zobojętniająca mniejsza niż % CaO w nawozie występuje wówczas, gdy wapń jest częściowo w postaci soli obojętnych np. siarczanu wapnia (CaSO₄). Siła zobojętniająca większa niż % CaO występuje wówczas, gdy w nawozie obok wapnia obecny jest magnez. Wynika to z faktu, że tlenek magnezu ma o 40% większą siłę zobojętniającą niż tlenek wapnia (1 t MgO powoduje taki sam efekt odkwaszający w glebie jak 1,4 t CaO). Z tego względu dolomity mają większą siłę zobojętniającą niż wapienie. Oczywiście pod warunkiem, że ulegną rozpuszczeniu w środowisku glebowym i będą wystarczająco aktywne chemicznie.

Aktywność chemiczna to miara szybkości reakcji nawozu wapniowego z glebą. Wyraża się ją w % w stosunku do aktywności świeżo strąconego węglanu wapnia, którą przyjęto za 100%. Cecha ta jest ściśle związana ze stanem fizycznym surowca wapniowego, surowiec twardy jest mało aktywny. Twardość wapieni zależy zaś od ich pochodzenia, wieku geologicznego i struktury. Skały geologicznie starsze wskutek dłuższego działania ciśnienia osadów leżących nad nimi przekrystalizowują i tracą pierwotną luźną strukturę. Z tego względu wapienie starszych okresów geologicznych, do jurajskich włącznie, są zwykle twarde. Aktywność chemiczna waha się od kilkunastu % dla najstarszych wapieni i dolomitów do prawie 100% dla miękkich skał z okresu kredowego. Wysoka aktywność chemiczna nawozu wapniowego jest jedną z jego najważniejszych właściwości przydatnych dla rolnika. Niska aktywność chemiczna środków wapnujących oznacza, że ich działanie odkwaszające jest powolne i rozłożone w czasie.

W tabeli 1 przedstawiono aktywność chemiczną wapieni z różnych okresów geologicznych z uwzględnieniem ich uziarnienia.

Tabela 1. Aktywność chemiczna różnych frakcji surowców wapiennych (źródło: Kac-Kacas)

Znając podstawowe właściwości fizykochemiczne skał wapniowych z których produkowane są wapna nawozowe należy podkreślić, że te najbardziej przydatne dla rolnictwa są wapienie okresu kredowego i późnej jury. Wapienie starsze, by skutecznie działały muszą bezwzględnie spełniać minimalne wymagania jakościowe odnośnie uziarnienia (im więcej frakcji pylistej, tym lepiej).

Ważne! Ustawodawstwo krajowe nie nakłada na producentów obowiązku badania siły zobojętniającej i aktywności chemicznej wapien. Dlatego przed zakupem wapna należy dokładnie sprawdzić źródło pochodzenia surowca i dostępne informacje o właściwościach nawozu.