Dobrze prowadzona plantacja zbóż wymaga odpowiedniego nawożenia oraz stosowania środków ochrony roślin (fot. A. Krawczyk).

Pszenica ozima - efektywne nawożenie!

Sukces w uprawie zbóż warunkowany jest przede wszystkim uzyskaniem wysokiego plonu o dobrych parametrach jakościowych, przy jednoczesnym uzyskaniu dobrej ceny za ziarno w punkcie skupu. O ile w momencie siewu nie wiemy jaką cenę uzyskamy po zbiorze roślin, a kwota, która jest oferowana nie zawsze, do końca spełnia nasze oczekiwania, tak jak to miało miejsce w bieżącym sezonie, to jednak możemy znacząco wpływać na poziom plonowania roślin. Zachowanie odpowiedniej agrotechniki, stosowanie prawidłowego zmianowania, ochrona roślin, zabiegi ograniczające straty wody w glebie i prawidłowe nawożenie to czynniki zależne od producenta.

Pszenica – główna roślina towarowa

W ostatnich latach pszenicy w Polsce uprawia się w granicach 2 mln ha, co stanowi 23% ogólnej powierzchni uprawy zbóż w naszym kraju. W regionie przeważa forma ozima, głównie ze względu na wyższy w stosunku do formy jarej poziom plonowania (pszenica ozima ma dłuższy okres wegetacji, przez co lepiej wykorzystuje składniki pokarmowe, światło, zapas wilgoci glebowej). Na rynku pożądane jest ziarno pszenicy konsumpcyjnej, przy czym ten kierunek produkcji wymaga obok uwzględnienia odmiany, odpowiedniego poziomu nawożenia azotem.

Co jest najważniejsze?

Racjonalne prowadzenie łanu pszenicy to przede wszystkim ograniczenie czynników „minimum”, a więc utrzymanie przynajmniej obojętnego odczynu gleby i przynajmniej średniej zasobności gleby w przyswajalny dla roślin fosfor i potas. Dawki fosforu i potasu (których orientacyjne wielkości podano w tabeli) zależą od zasobności gleby i poziomu uzyskiwanych plonów ziarna.

Tab.1. Zalecane dawki fosforu i potasu w kg/ha.

Kiedy stosować fosfor?

Należy pamiętać, że fosfor pożądany jest przez rośliny praktycznie w trakcie całego sezonu wegetacyjnego. Zapewnienie dostatecznej ilości tego składnika w krytycznych fazach rozwoju tj. w początkowej fazie rozwoju roślin (stymuluje wzrost korzeni), na początku wiosennego ruszenia wegetacji (budowa źdźbeł) oraz w okresie nalewania ziarna, to zasada podstawowa. Pierwiastek ten wysiany pogłównie słabo przemieszcza się w glebie i jest gorzej wykorzystywany. Z tego powodu nawozy zawierające fosfor najlepiej wysiewać przed siewem pszenicy, tak aby zapewnić roślinom dobry start już jesienią. Startowe odżywienie roślin wymaga zastosowania minimum 20 kg P₂0_5, nawet w przypadku gdy zawartość fosforu w glebie jest wysoka. 

Jak stosować potas?

Optymalne nawożenie potasem wymaga zapewnienia przynajmniej średniego poziomu dostępności tego składnika w glebie w początkowych fazach rozwoju roślin i utrzymanie tego poziomu w trakcie wegetacji roślin (rośliny pobierają największe jego ilości w okresie od fazy strzelania w źdźbło do kwitnienia). Z uwagi na to, że potas jest pierwiastkiem łatwo przemieszczającym się w glebie, nawożenie tym składnikiem wymaga uwzględnienia warunków glebowych. Na glebach zwięzłych i średnich najlepiej potas wysiewać 10-14 dni przed siewem pszenicy, a nawóz wymieszać z glebą na głębokość 10-20 cm. Natomiast na glebach lżejszych, gdzie pierwiastek ten jest łatwiej wymywany, korzystniej jest wysiewać go w dwóch dawkach: pierwszą przed siewem ziarna, drugą na przedwiośniu (1/3 całkowitej dawki nawozowej).

Nawożenie fosforem i potasem przed siewem lub w systemie dawek dzielonych z podziałem na dawkę jesienną i startową przed ruszeniem wegetacji pozwala uniknąć skutków produkcyjnych powodowanych niedoborem tych składników, tj. redukcja systemu korzeniowego (powierzchniowe ukorzenianie się roślin, co w warunkach suszy powoduje spadek plonu), słabe krzewienie, mniejsza masa tysiąca ziaren, a także gorszej jakości ziarna, zmniejszonej odporności roślin na działanie niskich temperatur, czy też większej podatności roślin na choroby grzybowe i wyleganie.

Dobre efekty w nawożeniu zbóż fosforem i potasem uzyskuje się wykorzystując nawozy wieloskładnikowe tj. Polifoska® 6, Polifoska® M, a także Polifoska® 4 (P:K-1:2,7), Polifoska® 5 (P:K-1:2).

Plonotwórcza rola azotu

Pszenica do wyprodukowania 1 tony ziarna wysokiej jakości potrzebuje około 25 kg N, a pierwiastek ten pobierany jest w największych ilościach od fazy krzewienia do fazy dojrzałości mlecznej ziarniaków. Jesienne stosowanie azotu w pszenicy jest wymagane wówczas, gdy roślina ta uprawiana jest po zbożach, wówczas stosujemy 20-30 kg N/ha (uprawa po dobrych przedplonach nie wymaga przedsiewnego stosowania azotu).

Azot doglebowo wiosną najlepiej stosować w 2 lub 3 terminach

Wczesnowiosenne nawożenie azotem należy przeprowadzić po uprzednim określeniu: stanu roślin po zimie, tj. policzeniu ilości żywych roślin na m² oraz zawartości N_min w glebie (oznaczeń można dokonać w Stacji Chemiczno-Rolniczej). Wysokość pierwszej dawki uzależniona jest od obsady roślin na m² (obsada roślin powyżej 350 sztuk/ m² - łan gęsty). Znajomość zawartości azotu mineralnego na przedwiośniu jest bardzo pomocna przy określaniu I dawki N, ponieważ ilość N_min w glebach jest silnie zróżnicowana (waha się od 40 do 100 kg N/ha, a niekiedy po dobrych przedplonach może być jeszcze wyższa). W przeciętnych warunkach I dawka N (ruszanie wiosennej wegetacji) wynosi 50 kg/ha (od 30 kg N/ha - łany bardzo gęste, do 70 kg/ha plantacje rzadkie i osłabione). Wczesnowiosenne nawożenie azotem najlepiej wykonać stosując szybkodziałające nawozy tj. Kędzierzyńska Saletra Amonowa®, Saletra Amonowa 30 Makro, Saletrosan® 26 Makro [N(S) 26-(13), Polifoska® 21 [N(MgS) 21-(4-35)], by zabezpieczyć rośliny dodatkowo w siarkę. Bez siarki efektywność nawożenia azotem, a w związku z tym intensywna uprawa pszenicy jest praktycznie niemożliwa. W warunkach dobrego uwilgotnienia gleby można także zastosować Saletrzak lub Salmag®. Jest to dawka na dokrzewienie roślin.

Drugą dawkę azotu, która najczęściej wynosi 40-60 kg N/ha należy stosować w fazie początek strzelania w źdźbło (wyczuwalne pierwsze kolanko). Przy czym na „dorodne łany” stosujemy niższą dawkę azotu (nadmiar azotu jest niepożądany, ponieważ zwiększa liczbę nieprodukcyjnych źdźbeł, co prowadzi do nadmiernego zagęszczenia łanu, podatnego na wyleganie) i jej wysiew opóźniamy, na „słabsze łany” stosujemy więcej azotu i wysiewamy go wcześniej (nawet pod koniec krzewienia). 

Ile azotu zastosować przed kłoszeniem i jak go wysiewać?

Dawka azotu „na kłos” powinna być dostosowana do wysokości spodziewanego plonu ziarna (po 10 kg N na każdą tonę spodziewanego plonu ziarna, to jest 50-70 kg N/ha) i ilości azotu uwalnianego z zasobów glebowych (jest to uzależnione od przebiegu warunków atmosferycznych). Należy pamiętać, że stosowanie zbyt dużych dawek azotu na kłos może wpływać na zwiększone wyleganie roślin (warto stosować regulatory wzrostu roślin) oraz może obniżyć plon ziarna (jeśli w trakcie wypełniania ziarna występuje susza i brakuje wilgoci w glebie). Do późnego nawożenia warto wykorzystywać nawozy saletrzane z dodatkiem wapnia i magnezu, a z uwagi na to, że pszenica wymaga obojętnego odczynu gleby. Dobre wyniki uzyskuje się również stosując dolistnie Mocznik.pl (dawka jakościowa – 4-5% roztwór) w latach suchych, gdy doglebowo zastosowanego azotu, ze względu na niedobór wody, roślina nie może pobrać.

Mikroskładniki w uprawie zbóż

Racjonalne nawożenie azotem jest możliwe tylko w przypadku dobrego odżywienia roślin drugorzędnymi składnikami, czyli magnezem, siarką, a także mikroskładnikami: borem miedzią i manganem, często także molibdenem, o których szerzej napisano w artykule Mikroelementy niezbędne w żywieniu zbóż. 

Wysokość plonu pszenicy i jej jakość zależy od liczby kłosów na jednostce powierzchni, ilości ziaren w kłosie oraz masy pojedynczego ziarniaka. Te elementy struktury plonu można regulować poprzez odpowiednią ilość wysiewu ziarna na ha (optymalna obsada kłosów na jednostce powierzchni warunkująca wyrównanie łanu), stosowaniem ochrony roślin oraz nawożenie, głównie azotem.

Literatura: 
1. Fotyma M. 1987. Nawozy mineralne i nawożenie. 73-78
2. Grzebisz W. 2007. System nawożenia zbóż ozimych. Zboża wysokiej jakości. Biopaliwa. Poradnik dla producentów. Agro Serwis, Warszawa, 78-84.
3. Jadczyszyn T. 2004. Zasobność gleb i potrzeby nawożenia NPK. Stosowanie agrochemikaliów cz. 1. Mat. szkol. 90 IUNG, Puławy 127-135
4. Kościelniak W. 2000. Nowoczesna uprawa pszenicy ozimej i jarej. OODR Łosiów, 3-12.
5. Podolska G., Kaczyński L. 1995. Charakterystyka i wymagania agrotechniczne odmian pszenicy ozimej. Puławy — Radzików — Słupia Wielka, IUNG, IHAR, COBORU.
6. Rosada J., Gaj R., Grzebisz W., Zachmann A., Korbas M. 2011.Atlas chorób pochodzenia nieorganicznego. IOR PIB, Poznań, 8-12.