Zboża ozime w znacznym stopniu reagują na poziom nawożenia mineralnego. Pszenica ozima wykazuje dużą wrażliwość na niedobór fosforu oraz średnią na niedobór potasu. Do wytworzenia plonu ziarna na poziomie 5 ton z odpowiednią ilością słomy pszenica ozima potrzebuje 50 kg P2O5, 95 kg K2O i 20 kg MgO, zaś jęczmień ozimy – 51 kg P2O5 i 105 kg K2O. Żyto wykazuje najmniejszą ze wszystkich zbóż wrażliwość na fosfor i potas.
Odczyn gleby ważny w uprawie roślin zbożowych
Zboża ozime charakteryzują się wrażliwością na odczyn gleby, stąd też istotnym zabiegiem w uprawie tych roślin jest optymalizacja odczynu pod kątem ich potrzeb. Optymalne pH gleby pod uprawę pszenicy ozimej wynosi około 6,5, zaś agrochemicznie dopuszczalne od 5,3 do 7,3. Największe wymagania w stosunku do odczynu gleby wykazuje jęczmień, który najlepiej plonuje w zakresie pH od 5,4 do 7,5. Obniżenie plonu jęczmienia na glebach bardzo kwaśnych może wynikać z dużej wrażliwości tej rośliny na nadmiar w glebie jonów glinu i manganu. Z kolei żyto charakteryzuje się dużą tolerancją na kwaśny odczyn gleby, jak również na występujące w niej znaczne ilości jonów glinu i manganu.
Zarówno zbyt niskie, jak i zbyt wysokie pH gleby, w znacznym stopniu ogranicza pobieranie makroskładników nawozowych, a w szczególności fosforu, który jest składnikiem nieodzownym w jesiennym nawożeniu zbóż ozimych. W glebach kwaśnych dochodzi do uwsteczniania fosforu w efekcie sorbowania fosforanów przez koloidalne wodorotlenki glinu i żelaza, z kolei w glebach o pH powyżej 6,5 dochodzi do łączenia fosforanów z wapniem, co również uniemożliwia jego pobieranie przez rośliny.
Nawożenie fosforem i potasem
Nawożenie przedsiewne zbóż ozimych obejmuje dostarczenie roślinom przede wszystkim fosforu i potasu. Dawki zastosowanych nawozów zależą głównie od zasobności gleby, a w mniejszym stopniu od przedplonu czy klasy gleby. Na glebach o średniej zasobności w fosfor i potas w przypadku braku zastosowanego nawożenia organicznego dawki składników nawozowych powinny odpowiadać potrzebom pokarmowym zbóż. Przy konieczności ograniczenia nakładów ponoszonych na nawożenie niekiedy na takich glebach dawki fosforu i potasu można obniżyć o około 20 – 25%, zaś gdy zawartości tych składników pokarmowych w glebie mieszczą się w górnych wartościach zasobności średniej można dawki nawozowe zmniejszyć nawet o 50%. Przy wysokiej i bardzo wysokiej zasobności gleby w P i K nawożenie tymi składnikami można zredukować aż o 75% w odniesieniu do potrzeb pokarmowych roślin. Fosfor i potas można zastosować w postaci nawozów pojedynczych, takich jak Super Fos Dar 40 czy sól potasowa, bądź też nawozów wieloskładnikowych, o proporcjach składników dostosowanych do potrzeb pokarmowych konkretnego gatunku zbóż. Z grupy tego typu nawozów w uprawie zbóż ozimych dobrze sprawdza się Holist agro PK.
Dlaczego tak ważny jest fosfor?
Fosfor odgrywa kluczową rolę w początkowych fazach wzrostu zbóż oraz w okresie wiosennego ruszenia wegetacji odmian ozimych. Optymalne przedsiewne zaopatrzenie zbóż w ten pierwiastek wpływa na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego, co w znacznym stopniu przekłada się na ich zdolność do pobierania wody i składników mineralnych. Z kolei w okresie wiosennym odpowiednia ilość fosforu w roślinach oddziałuje korzystnie na wczesne rozpoczęcie wegetacji oraz szybki wzrost odmian ozimych, a także wpływa na lepsze zaziarnienie kłosów, skutkujące uzyskaniem wyższych plonów. Fosfor poprzez zwiększenie zawartości związków budulcowych – lignin – wpływa korzystnie na tkankę mechaniczną łodyg lub źdźbeł, co w znacznym stopniu zwiększa odporność roślin na wyleganie.
Dodatkowo fosfor zwiększa tolerancję roślin na niesprzyjające warunki glebowo-klimatyczne oraz patogeny. W przypadku zbóż ozimych zwiększa ich tolerancję na niskie temperatury, co jest szczególnie ważne w okresie spoczynku zimowego. Dobre odżywienie tym składnikiem wpływa również na większą tolerancję roślin na niedobór wody, w efekcie efektywnego jej pobierania przez dobrze rozwinięty system korzeniowy, co prowadzi do szybkiego wzrostu roślin i wczesnego zakrywania gleby, które ogranicza jej straty. Poza tym fosfor zwiększa odporność zbóż na choroby, wpływając na redukcję w roślinie zawartości niskocząsteczkowych form azotu, które są pożywieniem dla chorobotwórczych mikroorganizmów.
Potas a odporność roślin
Optymalne zaopatrzenie zbóż ozimych w potas w okresie jesiennym wpływa korzystnie na przezimowanie roślin, poprzez zwiększenie ich odporności na niskie temperatury i wymarzanie, co wiąże się przede wszystkim z gospodarką azotową i węglowodanową w roślinie. Potas zwiększa również odporność roślin na suszę poprzez kontrolę gospodarki wodnej, biorąc udział w procesie otwierania i zamykania aparatów szparkowych, przez co zapobiega zbyt dużemu wyparowywaniu wody z roślin. W okresie jesiennym ważną funkcją potasu jest także poprawa odporności roślin na stres poprzez zwiększanie wytwarzania grubszych błon komórkowych, które w dużym stopniu zmniejszają ryzyko porażenia przez patogeny. Dodatkowo pierwiastek ten z fosforem, magnezem i siarką wpływa na zwiększenie efektywności nawożenia azotowego.
Nawożenie magnezem i siarką
Przed siewem zbóż ozimych można również stosować nawożenie magnezem i siarką w postaci nawozów wolno działających. Aplikacja magnezu i siarki jako nawozów szybko działających powinna mieć z kolei miejsce późną jesienią, aby nie doszło do strat składników, w efekcie wymycia w głąb gleby. Składniki te mogą być również stosowane bardzo wczesną wiosną, co sprawia, iż są one dostępne dla roślin od momentu ruszenia wiosennej wegetacji. W przypadku gleb o bardzo niskiej zasobności w magnez zalecane jest regenerujące nawożenie przedsiewne tym składnikiem oraz jego aplikacja uzupełniająca w okresie późnej jesieni, względnie wczesnej wiosny.
Optymalne zaopatrzenie zbóż w magnez wpływa na poprawę gospodarki fosforowej roślin, zwiększając pobieranie tego składnika oraz jego włączanie w związki wysokoenergetyczne, fosfolipidy, kwasy nukleinowe czy nukleoproteidy. Pierwiastek ten pośrednio odgrywa ważną rolę w rozwoju systemu korzeniowego, zwiększając dostępność wody oraz jej wykorzystanie przez rośliny. Magnez zwiększa również odporność zbóż na patogeny, utrudniając ich przenikanie przez ściany komórkowe.
Siarka poza wpływem na metabolizm azotowy w roślinie sprzyja lepszemu wykorzystaniu fosforu z nawozów mineralnych oraz korzystnie wpływa na optymalną zawartość potasu w roślinach, co jest szczególnie ważne w okresie jesiennym. Ważnym aspektem przemawiającym za jesienną aplikacją siarki w uprawie zbóż ozimych jest jej współdziałanie z azotem w budowaniu systemu odporności roślin na działanie patogenów. Obecne w roślinach związki siarki, takie jak na przykład glutation czy sulfolipidy zwiększają naturalną odporność roślin na stresy wywołane przez patogeny, jak również przez niekorzystne czynniki środowiskowe.
A co z jesiennym nawożeniem azotowym?
Przed siewem zbóż ozimych można zastosować również nawożenie azotem najczęściej w dawce od 30 do 40 kg, jednak zabieg ten powinien być przeprowadzany tylko w przypadku uprawy po przedplonach zbożowych. Rośliny te pozostawiają bowiem po zbiorze pożniwne resztki słomiaste o szerokim stosunku C:N – 87:1, co może wpłynąć na częściowe ograniczenie dostępności azotu dla młodych siewek. W przypadku uprawy pszenicy ozimej po przedplonach niezbożowych zastosowanie w okresie jesiennym azotu może wpłynąć negatywnie na przezimowanie roślin. W uprawie zbóż ozimych dobrym źródłem azotu stosowanego przedsiewnie są nawozy wieloskładnikowe o niskiej zawartości tego składnika nawozowego w stosunku do fosforu i potasu, takie jak na przykład Polifoska czy Amofoska.
Literatura:
1. Jasińska Z., Kotecki A. [Red.] 1999. Szczegółowa uprawa roślin. Tom 1. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław.
2. Korbas M. [Red.] 2018. Vademecum ochrony i nawożenia pszenicy. Wydawnictwo Agronom.
