Nawozy wapniowe to kopaliny lub produkty uboczne różnych procesów przemysłowych. Kopaliny to materiały pochodzenia naturalnego, w celu przygotowania do wykorzystania nawozowego mogą być jednak poddawane procesom przerobu, na przykład mieleniu czy prażeniu (w wyniku prażenia z wapna węglanowego uzyskuje się tlenkowe).
Wapno pochodzące z produkcji ubocznej to m.in.: wapno posodowe – odpad przemysłu sodowego,
wapno defekacyjne – odpad przemysłu cukrowniczego,
wapno pokarbidowe – odpad przemysłu chemicznego,
wapno pocelulozowe – odpad przemysłu celulozowo-papierniczego.
Podejmując decyzję o wyborze konkretnego nawozu, warto poznać jego właściwości.
Forma chemiczna: węglan, tlenek
Nawozy wapniowe to najczęściej węglany (CaCO3 – węglan wapnia, MgCO3 – węglan magnezu) i tlenki (CaO – tlenek wapnia, MgO – tlenek magnezu), rzadziej wodorotlenki i krzemiany. Nawozów tlenkowych nie wolno stosować do wapnowania gleb lekkich; na te gleby nadają się nawozy węglanowe. Działanie nawozów tlenkowych jest szybsze niż węglanowych. Szybka, intensywna reakcja nie jest wskazana w przypadku nawożenia gleb lekkich, o małych zdolnościach buforowych.
Zawartość CaO
Najważniejszym składnikiem nawozów wapniowych jest wapń, niektóre z nawozów zawierają też magnez (nawozy wapniowo-magnezowe należy stosować na gleby o niskiej zasobności w magnez przyswajalny). Te dwa pierwiastki wysycają kompleks sorpcyjny gleby, co prowadzi do podniesienia jej wartości pH. Ważne więc, aby wiedzieć, ile wapnia (i magnezu) znajduje się w nawozach wapniowych. Zawartość wapnia i magnezu w nawozach podawana jest jako % CaO i % MgO, nawet jeśli nawóz nie jest chemicznie tlenkiem, a na przykład węglanem. Procentowa zawartość składnika w nawozie z jednej strony zależeć będzie od czystości nawozu (np.: czystości wydobywanej kopaliny), z drugiej – od formy chemicznej nawozu. Czysty chemicznie węglan wapnia zawiera 56% CaO, a więc zawartość CaO w nawozie, który jest węglanem wapnia, nie będzie przekraczać tej wartości. Nawóz tlenkowy może zawierać ponad 80% CaO. Tzw. ogólna alkaliczność nawozu wapniowego to podanie zawartości Ca i Mg w nawozie w % CaO (niezależnie od tego, jaką formę chemiczną ma nawóz i czy zawiera tylko wapń, czy wapń i magnez). Obecnie niektórzy producenci nawozów węglanowych, żeby uniknąć nieporozumień związanych z zawartością wapnia, podają zarówno procentową zawartość CaO, jak i CaCO3.
Reaktywność
Reaktywność to parametr, który podawany jest w wartościach procentowych, nie należy go jednak mylić z zawartością CaO. Reaktywność pozwala ocenić zachowanie danego materiału w glebie (szybkość i efektywność odkwaszania). Oznaczana jest w analizie, w trakcie której przez ustalony czas materiał odkwaszający poddawany jest reakcji z kwasem solnym (PN-EN 13971:2013). Z ilości kwasu zużytego do reakcji oblicza się reaktywność materiału (im więcej kwasu zostało zużyte w reakcji, tym bardziej reaktywne jest wapno, a więc tym intensywniej odkwasi glebę). Ostateczny wynik oznaczenia oblicza się, uwzględniając zawartość CaO w wapnie. Dzięki temu wartość reaktywności odnosi się do aktywnego składnika (CaO) obecnego w odkwaszającym materiale.
Forma fizyczna: pylisty, granulowany
Im mniejsza wielkość ziaren nawozu pylistego (większe rozdrobnienie), tym szybsze jego działanie, ponieważ większa jest powierzchnia kontaktu nawozu z glebą. Ma to znaczenie zwłaszcza w przypadku tych nawozów, które ze względu na postać chemiczną (węglan) i wiek złoża mogą cechować się słabym działaniem. Starsze kopaliny działają słabiej niż młodsze, wynika to z innej struktury materiałów. Młodym geologicznie materiałem jest kreda. Nawozy granulowane wybierane są z reguły ze względu na łatwość aplikacji.
Inne właściwości
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie typów wapna nawozowego (Rozporządzenie… 2010), dla niektórych typów wapna należy podać także zawartość wody, chlorków i siarczków. Zawartość chlorków i siarczków podaje się w wapnie pochodzącym z produkcji ubocznej – obecność chlorków i siarczków w tym wapnie wynika ze specyfiki produkcji (wykorzystywanych substancji, zachodzących reakcji chemicznych). Niektórzy z producentów podają również zawartość mikroelementów w nawozach wapniowych (np.: miedzi – Cu, manganu – Mn, cynku – Zn, żelaza – Fe, boru – B, molibdenu – Mo). Obecność mikroelementów nie musi wynikać z wprowadzania ich do nawozów w procesie produkcji, mikroelementy mogą naturalnie występować w kopalinie wykorzystywanej do produkcji nawozów. W wapnie sprawdza się także zawartość pierwiastków śladowych (kadmu – Cd i ołowiu – Pb) stanowiących zanieczyszczenie. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Rozporządzenie… 2008), dopuszczalna zawartość zanieczyszczeń w wapnie nawozowym wynosi 8 mg Cd i 200 mg Pb w przeliczeniu na 1 kg CaO obecnego w nawozie. W wapnie nawozowym zawierającym magnez jest to odpowiednio 15 mg Cd i 600 mg Pb w przeliczeniu na 1 kg sumy tlenków wapnia i magnezu (CaO + MgO) obecnych w materiale.
Litaratura:
1. PN-EN 13971:2013. Węglanowe i krzemianowe środki wapnujące – Oznaczanie reaktywności – Metoda miareczkowania potencjometrycznego kwasem chlorowodorowym.
2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 września 2010 r. w sprawie sposobu pakowania nawozów mineralnych, umieszczania informacji o składnikach nawozowych na tych opakowaniach, sposobu badania nawozów mineralnych oraz typów wapna nawozowego. Dz.U. 2010 nr 183 poz. 1229.
3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu. Dz.U. 2008 nr 119 poz. 765.
