Odczyn gleby należy do kluczowych parametrów określających żyzność gleb i wpływających na wysokość plonowania roślin. Definiuje się go jako stosunek stężenia jonów wodorowych do wodorotlenkowych zawartych w roztworze glebowym. Oznacza się go na podstawie pomiaru pH według normy „PN-ISO 10390:1997P. Jakość gleby. Oznaczanie pH” i określa za pomocą skali pH, która obejmuje wartości od 0 do 14 (tabela 1). 

Tabela 1. Odczyn gleby w zależności od wartości pH określanego w KCl oraz w wodzie

​

Skutki zakwaszenia gleby 

Odczyn gleby wpływa na szereg czynników kształtujących plonowanie roślin. Przede wszystkim od pH gleby zależy dostępność składników pokarmowych dla roślin. Nieodpowiedni odczyn powoduje, że składniki pokarmowe nie są dla nich dostępne. Nawet jeśli wraz z nawozami została dostarczona do gleby odpowiednia ilość składników pokarmowych, rośliny rosnące w niskim pH (poniżej 5) nie są w stanie efektywnie ich wykorzystać. Dzieje się tak na skutek nagromadzenia w kwaśnej glebie aktywnego glinu i manganu – pierwiastków ograniczających rozwój korzeni. W rezultacie rośliny nie mogą przyswoić składników pokarmowych w ilościach zapewniających prawidłowy wzrost i rozwój. W kwaśnej glebie następuje pogorszenie struktury gleby wraz ze spadkiem jej zdolności buforujących. W takich warunkach nawożenie jest mało efektywne i nieopłacalne. Rośliny są w słabszej kondycji, więc gorzej znoszą trudne warunki klimatyczno-glebowe. 

Od czego zależy odczyn gleby? 

Zakwaszenie jest obecnie w Polsce najważniejszym czynnikiem ograniczającym plonowanie roślin. Szacuje się, że ok. 50% gleb posiada odczyn kwaśny lub bardzo kwaśny. Sprzyja temu klimat i pokrywa glebowa, z których łatwo jest wymywany wapń i magnez, co skutkuje obniżaniem odczynu gleb. Proces zakwaszenia szybko postępuje na glebach użytkowanych rolniczo, z których wapń jest wynoszony wraz z plonem. Znaczny udział w procesie zakwaszania gleb ma również stosowanie nawozów mineralnych zwłaszcza w postaci saletry amonowej i nawozów siarczanowych. 

Preferencje gatunkowe 

Odczyn obojętny wydaje się być najbardziej pożądaną wartością w kwestii wpływu na wzrost i rozwój roślin. Należy jednak mieć na uwadze, że każdy gatunek posiada swoje preferencje co do tego parametru. Co więcej, odmiany danego gatunku mogą odznaczać się różną tolerancją na zakwaszenie gleby, co na ogół jest uwzględniane w charakterystyce danej odmiany. Do gatunków uprawnych o wyższej tolerancji na zakwaszenie należą ziemniaki, żyto, owies, łubiny, natomiast kukurydza, buraki, pszenica, jęczmień, bobik cechują się wyższą wrażliwością. 

Odczyn gleby wpływa na szereg czynników kształtujących plonowanie roślin. Przede wszystkim od pH gleby zależy dostępność składników pokarmowych dla roślin

Jak korzyści daje wapnowanie gleb? 

Kwaśny odczyn gleby można wyeliminować stosując wapnowanie. Celem wapnowania jest nie tyle zaspokojenie potrzeb pokarmowych roślin na ten pierwiastek, lecz regulacja odczynu gleby do poziomu wymaganego przez uprawiany gatunek. Ponadto wapń poprawia strukturę gleby, co stwarza dobre warunki do rozwoju korzeni oraz nadziemnej części roślin. Dzięki wapnowaniu następuje poprawa przyswajalności składników pokarmowych z gleby oraz redukcja ilości wolnych związków glinu, manganu i żelaza, które uszkadzają korzenie roślin. Wapń ogranicza również zakwaszający wpływ nawozów mineralnych. 

Jak poprawić odczyn gleby? 

Chcąc poprawić odczyn gleby należy w pierwszej kolejności określić jej odczyn. Badanie odczynu można wykonać w Stacjach Chemiczno-Rolniczych lub innych laboratoriach świadczących tego typu usługi. Bardzo ważne jest odpowiednie pobranie próbek glebowych. Należy je pobierać z warstwy ornej (0-20 cm), z kilkunastu miejsc na danym polu, a następnie pobrane próbki połączyć, wymieszać i odważyć ok. 0,5 kg gleby próbki zbiorczej, która zostanie przekazana do badania. Potrzeby wapnowania określa się uwzględniając wartość pH gleby oraz jej kategorię agronomiczną. Wyróżniamy cztery kategorie agronomiczne gleby, określone na podstawie zawartości części spławialnych.

Tabela 2. Potrzeby wapnowania gleb w zależności od pH i kategorii agronomicznej gleby

Tabela 3. Dawki CaO w zależności od kategorii agronomicznej gleby i potrzeb wapnowania

Jaki nawóz wapniowy wybrać? 

Wybierając nawóz wapniowy należy zwrócić uwagę na procentową zawartość tlenku wapnia w produkcie oraz stopień rozdrobnienia. Im większy udział czystego CaO w produkcie oraz stopień rozdrobnienia, tym większa reaktywność nawozu i szybsze tempo działania.

Najprostszy podział nawozów wapniowych opiera się na formie zawartego w nim wapnia, tj. forma tlenkowa lub węglanowa. Produkty zawierające wapń w formie tlenkowej są nawozami wysoce reaktywnymi, szybko działającym, szkodliwymi dla mikroorganizmów glebowych. Zaleca się je stosować na gleby średnie i ciężkie. Produkty z wapniem węglanowym działają wolniej, więc efektów ich stosowania należy spodziewać się w dłuższym okresie czasu od aplikacji. Nie niszczą przy tym mikroorganizmów glebowych, co jest wysoce korzystne dla gleby. Zalecane są na wszystkie typy gleb. Najbardziej rekomendowanym nawozem wapniowym jest kreda nawozowa granulowana, która cechuje się bardzo wysoką reaktywnością, a jednocześnie jest bezpieczna dla roślin uprawnych. 

Kiedy wykonać wapnowanie? 

Wapnowanie jest zabiegiem o działaniu długofalowym, którego efekty utrzymują się przez okres 4-5 lat. Poprawy odczynu gleby można oczekiwać już w pierwszym roku po zastosowaniu nawozu, zwłaszcza gdy użyliśmy szybko działające wapno tlenkowe. Najlepiej wykonać je jak najwcześniej po zbiorze przedplonu, co zapewnia możliwość równomiernego rozprowadzenia nawozu na powierzchni pola oraz dokładnego wymieszania z glebą podczas pożniwnej i przedsiewnej uprawy roli, a tym samym szybszego działania nawozu. Wiosną należy stosować wyłącznie wapno węglanowe. Należy je wysiać równomiernie na polu przed ruszeniem wegetacji roślin.

Źródło: Jadczyszyn T.: Nowe zalecenia w zakresie wapnowania gleb. Studia i Raporty IUNG-PIB, 2021, 65(19): 99-109.