Trwałe użytki zielone (TUZ) stanowią jedną ze składowych budujących rolniczy krajobraz naszego kraju. Są to stanowiska uprawy samosiewnych bądź celowo wysiewanych traw i innych pastewnych roślin zielnych, których producent rolny nie uwzględnił w zmianowaniu przez co najmniej 5 lat. W Polsce zajmują obszar ponad 3,2 mln ha, z czego 0,415 mln ha stanowią pastwiska trwałe. Sumaryczny udział TUZ w całkowitej powierzchni użytków rolnych naszego kraju wynosi ponad 20%. Natomiast w skali całej Unii Europejskiej, stanowiska te stanowią około 34% użytków rolnych.
Na przestrzeni lat (2010-2020) zmniejszyła się powierzchnia pastwisk trwałych w ogólnej powierzchni TUZ naszego kraju, przy jednoczesnym zwiększeniu się udziału łąk trwałych
Mamy coraz mniej użytków zielonych
Na całym świecie obserwuje się zmniejszanie powierzchni użytków zielonych, czego główną przyczyną jest zmiana ich użytkowania oraz prowadzenie niewłaściwie dobranych zabiegów pielęgnacyjnych. Brak odpowiedniego utrzymania tych stanowisk stwarza zagrożenie dla ich istnienia oraz prowadzi do ograniczenia lub całkowitej utraty ich potencjału produkcyjnego i funkcjonalności. Wśród przyczyn degradacji tych zbiorowisk znajduje się m.in. niezrównoważone nawożenie (nie uwzględniające potrzeb roślinności), bądź odwrotnie – całkowite zaniechanie wykonania tego zabiegu. Użytki zielone to stanowiska zróżnicowane botanicznie, co w praktyce oznacza występowanie roślinności cechującej się odmiennymi wymaganiami pokarmowymi. Specyfika ich wykorzystania jest związana z produkcją dużej ilości biomasy w krótkim okresie czasu. Wskutek tego dochodzi do znacznego i nieustannego wynoszenia składników pokarmowych z gleby. W przypadku łąk, składniki te zostają bezpowrotnie wyniesione wraz ze skoszoną i zebraną biomasą. Natomiast w przypadku pastwisk – częściowo powracają w formie odchodów, pozostawionych przez wypasane zwierzęta. Brak równowagi w ilości dostarczanych roślinom niezbędnych makro- i mikroelementów powoduje stałe ubożenie podłoża, ograniczenie jakości i ilości uzyskiwanego plonu czy eliminację cennych gatunków roślin. Przykładowo, intensywne nawożenie azotem i potasem prowadzi do zmniejszenia udziału roślin motylkowatych, a równocześnie sprzyja rozwojowi niepożądanych gatunków azotolubnych, obniżających wartość użytkową łąki. Dodatkowo, obniżenie smakowitości runi prowadzi do zwiększenia udziału niedojadów. Generalnie, użytki zielone to często uprawy wieloletnie i mogą być wykorzystywane intensywnie lub ekstensywnie w systemie kośnym, kośno-pastwiskowym, bądź pastwiskowym. Stopień uwilgotnienia podłoża stanowi czynnik determinujący poziom intensywności ich wykorzystania. Z reguły, intensywność i efektywność stosowania nawozów zwiększa się w miarę zwiększającego się stopnia uwilgotnienia gruntu.
Przekonaj się, czy pamiętasz o tych zasadach…
Nawozy mineralne powinny zostać zaaplikowane w momencie wznowienia wegetacji, w dawkach obliczonych w oparciu o wyniki badań próbek glebowych. Generalnie, stosowane dawki powinny co najmniej pokryć wielkość ubytku składników z gleby wskutek zbioru lub wypasu roślinności. Aplikacja nawozów w okresie wczesnowiosennym umożliwia wykorzystanie zasobów wody po sezonie zimowym. Takie podejście stanowi także kluczowy element dla zapewnienia odpowiedniej bazy żywieniowej dla zwierząt, aż do rozpoczęcia kolejnego sezonu wegetacyjnego. Z reguły, im większa wydajność użytku zielonego, tym większe zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe.
Z punktu widzenia producenta rolnego, nadrzędną rolą użytków zielonych jest zapewnienie pełnowartościowej paszy do skarmiania zwierząt gospodarskich
Nawożenie azotem użytków zielonych
Ilość dawek azotu powinna być dopasowana do ilości pokosów łąki czy wypasów pastwiska. Dodatkowo, intensywność nawożenia azotem zależy od obecności w runi roślin motylkowatych. Z reguły, wraz z ich zwiększającym się udziałem – intensywność nawożenia azotem powinna być proporcjonalnie zmniejszana. Aplikowana dawka tego składnika jest również mniejsza w sytuacji przedłużającego się okresu bezdeszczowego. Wynika to ze zwiększonej intensywności mineralizacji organicznych połączeń azotu w takich warunkach. Pierwszą dawkę tego składnika stosuje się w okresie wczesnowiosennym. Zwykle jest ona większa niż pozostałe, ze względu na intensywny rozwój roślinności w tym czasie. Równocześnie, warto rozważyć także możliwość aplikacji siarki, przykładowo stosując Saletrosan 26. Uwzględnienie siarki w planie nawozowym przyczyni się do zwiększenia efektywności stosowanego azotu i jakości białka w paszy, a w okresie wczesnowiosennym – ułatwi pobieranie tego składnika w niższej temperaturze.
Drugą i ewentualnie trzecią dawkę azotu należy zaaplikować kilka dni po drugim i trzecim pokosie. W tym celu najlepiej wybrać formę amidową, która ogranicza nagromadzenie azotanów w tkankach roślinności wchodzącej w skład runi. Szczególnie na pastwiskach nie zaleca się wykorzystywania azotu w formie azotanowej (saletrzanej) w trakcie wypasu zwierząt, ponieważ zwiększa ona poziom nagromadzenia azotanów w biomasie roślin. Nawozy powinny być stosowane na krótko przed spodziewanymi opadami atmosferycznymi (co ogranicza straty azotu). Co więcej – azot nie powinien być stosowany w okresie jesiennym pod ostatni wypas. Warto pamiętać, że istnieje możliwość zasilania użytków zielonych nawozami w formie dolistnej, zarówno wczesną wiosną, jak i w okresie 4-6 dni każdorazowo po wypasie lub pokosie.
Fosfor i potas w nawożeniu użytków zielonych
Dobrym pomysłem w nawożeniu użytków zielonych jest stosowanie nawozów kompleksowych, które dostarczają roślinom także innych składników pokarmowych – m.in. magnez, wapń, siarkę. Pierwiastki te usprawniają rozbudowę systemu korzeniowego czy budują ściany komórkowe roślin, stymulują pobranie innych składników oraz wspomagają przebieg procesu fotosyntezy i syntezy aminokwasów. W tym celu można wykorzystać przykładowo Polifoskę 5. Należy pamiętać, że zapotrzebowanie roślinności łąk i pastwisk na potas jest kilkukrotnie większe od zapotrzebowania na fosfor. Stąd, wybrany nawóz kompleksowy powinien cechować się szerszym stosunkiem tych pierwiastków do siebie. W przypadku nawożenia łąk, całkowita dawka fosforu powinna zostać podzielona na dwie dawki cząstkowe (zaaplikowane w okresie wiosny i jesieni). Na pastwiskach pierwiastek ten powinien zostać dodatkowo zastosowany po trzecim wypasie. Natomiast nawożenie potasem powinno przyjąć podobną formę do nawożenia azotem. Oznacza to podział całkowitej dawki składnika na dawki cząstkowe i ich aplikacja pod każdy pokos. A w przypadku pastwisk – aplikacja blisko połowy całkowitej ilości wiosną i pozostałej ilości po drugim i czwartym wypasie. Należy unikać stosowania potasu w jednej dużej dawce, ponieważ rośliny wykazują zdolność do pobierania tego pierwiastka w znacznie większej ilości niż wynoszą ich potrzeby pokarmowe. A to z kolei może stać się przyczyną wystąpienia problemów żywieniowych u zwierząt. Stosowanie fosforu i potasu na użytkach zielonych jesienią sprzyja przygotowaniu roślinności do zimowego spoczynku (w odróżnieniu do azotu).
Użytki zielone wymagają regulacji odczynu
Wapnowanie gleby zbiorowisk trawiastych sprzyja poprawie warunków siedliskowych i zwiększa udział w runi wartościowych gatunków roślin. Zabieg ten należy wykonywać jesienią (po zbiorze wszystkich pokosów i zakończeniu wypasu) i nigdy z wykorzystaniem wapna tlenkowego (zalecane jest wapno węglanowe). Warto mieć na uwadze, że gleba użytków zielonych powinna cechować się odczynem kwaśnym lub lekko kwaśnym. Optymalna wartość tego parametru wykazuje zróżnicowanie w zależności od rodzaju podłoża (mineralne, organiczno-mineralne, organiczne). W przypadku gleb organicznych, wapnowanie powinno być prowadzone z większą częstotliwością i wykorzystaniem jak najmniejszych dawek (wapnowanie przyśpiesza mineralizację substancji organicznej). Na stanowiskach o właściwej wartości pH i niewystarczającej zasobności w magnez, warto stosować wapno magnezowe. Takie podejście dodatkowo sprzyja zwiększeniu udziału roślin motylkowatych w runi (również w przypadku wykorzystania nawozów azotowych).
Literatura:
Eurostat. 2020. Share of main land types in utilised agricultural area (UAA) by NUTS 2 regions.
GUS. 2022. Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2022. Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa, ss. 440.
