Azot z praktycznego punktu widzenia jest najważniejszym składnikiem pokarmowym. Wysokość nawożenia tym pierwiastkiem uzależnione jest m.in. od potrzeb rośliny uprawnej, jej fazy rozwojowej, a także stanowiska. Obok ilości stosowanego nawozu azotowego niezmiernie ważna jest forma azotu, jaka zawarta jest w nawozie.
Ważna jest precyzja
W nawożeniu azotem obok prawidłowo obliczonej dawki, terminu stosowania i wyboru właściwej formy azotu zawartej w nawozie, niezwykle ważna jest precyzja. Zanim kupimy nawóz azotowy warto zwrócić uwagę na jego jakość. Tylko odpowiednia granulacja nawozu pozwala na równomierny jego rozsiew na polu. Bardzo ważnym jest, aby stosowane na polach nawozy cechowała odpowiednia, jednorodna granulacja, wytrzymałość mechaniczna oraz twardość, która zabezpiecza nawóz przed zbrylaniem, kruszeniem, ścieraniem podczas transportu.
Nawozy powinny być zawsze stosowane na polu zgodnie z zapotrzebowaniem rośliny. Ze względu na to, że azot jest pierwiastkiem bardzo ruchliwym i łatwo ulega stratom, całkowitą dawkę azotu należy podzielić na części. Azot zawarty w nawozie powinien być dostarczany roślinom w taki sposób, aby były one w stanie go pobrać na początku faz intensywnego wzrostu. Taka aplikacja pozwala zachować ciągłość i korektę żywienia roślin.
Zapotrzebowanie roślin na azot
Ustalając dawkę nawozu azotowego należy ocenić realny plon, jak jesteśmy w stanie osiągnąć. Działanie takie ma na celu nie tylko wysoką efektywność nawożenia, ale również umożliwia ograniczanie nadwyżek azotu, a więc niepotrzebnych kosztów oraz strat. Rośliny uprawne wykazują różne zapotrzebowanie na azot. W tabeli 1 przedstawiono wartość pobrania jednostkowego składnika pokarmowego (azot i inne makroskładniki), który należy pomnożyć przez wysokość zakładanego plonu.
Tabela 1. Średnie jednostkowe pobranie składników pokarmowych przez rośliny uprawne w kg/t ziarna (nasion) wraz z odpowiednią masą słomy
| Roślina uprawna | N | P2O5 | K2O | Mg | S |
|---|---|---|---|---|---|
| Pszenica ozima | 28-32 | 9-13 | 16-24 | 2,5-3,5 | 4,0-5,0 |
| Pszenżyto ozime | 22-26 | 9-13 | 16-24 | 2,5-3,5 | 3,0-4,0 |
| Żyto ozime | 22-26 | 10-13 | 18-26 | 2,0-3,0 | 2,5-3,5 |
| Jęczmień jary | 20-26 | 9-13 | 18-28 | 2,0-3,0 | 3,0-4,0 |
| Pszenica jara | 28-32 | 9-13 | 16-24 | 2,0-3,0 | 3,0-4,0 |
| Owies | 20-32 | 10-15 | 20-30 | 2,0-3,0 | 3,0-4,0 |
| Kukurydza | 30 | 12 | 30 | 6,0 | 3,5 |
| Ziemniak* | 40 | 15 | 55-65 | 3,6-4,8 | 6,0 |
| Rzepak ozimy | 47 | 24 | 50 | 4,8-6,0 | 8-20 |
*plon 10t bulw i odpowiednią masą łęcin
Źródło: wg różnych autorów
Azot pochodzący z gleby
Z gleby rośliny mogą korzystać z azotu mineralnego, którego ilość jest szczególnie ważna przy ustalaniu wysokości pierwszej dawki azotu (oznaczenia Nmin można wykonać w Stacji Chemiczno – Rolniczej) oraz azotu mobilnego (Nmob) pochodzącego z mineralizacji resztek organicznych wprowadzanych do gleby z nawożeniem organicznym czy resztkami pożniwnymi.
Zawartość w glebie Nmin na przedwiośniu jest silnie zróżnicowana i może się wahać w szerokich granicach od 40 do 100 kg N/ha, a niekiedy po dobrych przedplonach może być jeszcze wyższa. Ponadto na zawartość azotu mineralnego w glebie wpływ ma również typ gleby oraz ilość opadów w okresie jesienno-zimowym. Na wartość azotu mobilnego w glebie, który uwolni się w procesie mineralizacji na wiosnę wpływa wiele czynników, m.in. struktura gleby, ilości materii organicznej, przebieg wegetacji. Oszacowanie jego ilości jest bardzo trudne. Wg badań niemieckich wartość ta kształtuje się od 30 kg N/ha na stanowisku po zbożach do 80 kg N/ha - po burakach cukrowych.
Zbyt wysokie dawki azotu mogą szkodzić roślinom
Azot, warunkuje nie tylko ilość, ale również jakość uzyskiwanego plonu. Niedobór tego składnika w glebie ogranicza plonowanie roślin. Zastosowany w nadmiarze wpływa na gorsze zimowanie, wyleganie roślin, nierównomierne i opóźnione dojrzewanie, zwiększoną podatność na choroby i szkodniki oraz wpływa na pogorszenie jakości plonu. Dla przykładu nadmierna akumulacja azotu w korzeniach buraków cukrowych wpływa na spadek zawartości sacharozy i wzrost zawartości azotu szkodliwego, natomiast w rzepaku, spadek zawartości tłuszczu. W uprawie zbóż zwiększenie akumulacji azotu wpływa na wzrost zawartości białka w ziarnie, co nie jest pożądane jedynie w przypadku uprawy jęczmienia browarnego.
Forma azotu – ważny wybór
Wybierając nawóz azotowy, należy zwrócić uwagę na formę azotu w nim zawartą. Dobór nawozu azotowego jest równie ważny jak wyliczenie jego dawki, wiąże się z kondycją roślin i terminem jego stosowania. Azot zawarty w nawozach mineralnych występuje w formie saletrzanej, amonowej i amidowej (mocznik). Forma saletrzana NO3- to typowo pogłówna forma azotu. Nie jest zatrzymywana w glebie i bardzo łatwo ulega wymyciu. Lepiej działa w wyższych temperaturach. Powoduje bardzo szybki wzrost masy nadziemnej. Zastosowanie tej formy wpływa na większe uwodnienie roślin, przez co obniża ich mrozoodporność. Forma amonowa NH4+ to przedsiewna forma azotu. Jest dobrze zatrzymywana w glebie, wolno i równomiernie pobierana przez rośliny. Dobrze działa w niskich temperaturach. Stosowanie tej formy sprzyja budowaniu przez rośliny silnego systemu korzeniowego, wpływa na lepsze krzewienie roślin oraz ich wspomaga ich odporność. Azot amonowy zawiera Siarczan Amonu AS 21, Polidap®, Polimag® S, a także nawozy typu Polifoska®, Amofoska®.
Najbardziej uniwersalną formą azotu, łączącą cechy formy azotanowej (saletrzanej, pogłównej) i amonowej (przedsiewnej) jest forma saletrzano- amonowa (NH4+ i NO3-). Nawozy zawierające azot w tej formie, jak: Zaksan®, Saletra Amonowa 32, PULAN®, polecane są do wczesnowiosennego (dobre rozwiązanie w przypadku chłodnej wiosny), jak również wiosennego (II i III dawka azotu) nawożenia upraw. W warunkach dobrego uwilgotnienia gleby można stosować wzbogacone w wapń i magnez: Salmag®, Saletrzak, Salmag z borem®, Salmag z siarką®. Wolnodziałąjącą formą azotu, polecaną szczególnie do wiosennego (osłonowego) nawożenia roślin, jak również jesiennego nawożenia ozimin (nie powoduje rozhartowania roślin) jest forma amidowa azotu (C-NH2). Formę amidowa azotu to forma uniwersalna. Jej doglebowe stosowanie jest szczególnie polecane w uprawie kukurydzy. Natomiast dolistna aplikacja w roztworze wodnym o stężeniu dostosowanym do wymagań dokarmianego gatunku i fazy rozwojowej rośliny pozwala na korektę dawki azotu i może być stosowana praktycznie z każdym zabiegiem ochrony roślin. Formę amidową azotu zawierają Mocznik.pl®, Mocznik Granulowany 46%, PULREA®.
Azot zawarty w nawozach mineralnych może być efektywnie wykorzystany wówczas, gdy gleba jest zasobna we wszystkie niezbędne dla roślin składniki pokarmowe. Jeśli w glebie brakuje fosforu, potasu, magnezu, siarki, boru, a także innych pierwiastków efektywność nawożenia azotem, a więc jego działanie plonotwórcze maleje.
Literatura:
1. Grześkowiak A. 2013. Vademecum nawożenia. Grupa Azoty
2. Szczepaniak W. 2014. Poradnik nawożenia roślin uprawnych. Wyd. Hortpress
3. Wykład dr H. Schönberger – Seminarium uprawowe „Top Agrar Polska” – „Jak uzyskać wysokie plony zbóż, rzepaku i kukurydzy”; 08.01.2015, Prószków
