Mocznik jest jednym z najpopularniejszych nawozów azotowych stosowanych w rolnictwie. Jego cena i dostępność sprawiają, że często wybierany jest przez rolników jako źródło azotu. Jednak czy mocznik rzeczywiście nadaje się do zastosowania w pierwszej dawce nawożenia? Z analizy wielu czynników wynika, że użycie mocznika na początku sezonu może być niewłaściwym wyborem. 

Specyfika mocznika – jak działa w glebie?

Mocznik (CO(NH₂)₂) to związek organiczny, który po wprowadzeniu do gleby przechodzi proces hydrolizy, przekształcając się w formę amonową. Proces ten jest katalizowany przez enzym ureazę, który występuje naturalnie w glebie. Następnie w procesie nitryfikacji przechodzi do formy saletrzanej.

Niestety, przekształcanie mocznika w formy dostępne dla roślin wiąże się z kilkoma problemami: 

1. Ryzyko strat azotu przez ulatnianie amoniaku i fitotoksyczność
   W trakcie hydrolizy mocznika dochodzi do alkalizacji gleby w mikro-środowisku, co sprzyja ulatnianiu amoniaku (NH₃). Straty te mogą wynosić od kilku do nawet kilkudziesięciu procent azotu zawartego w moczniku, zwłaszcza przy deficytach wody. W przypadku stosowania mocznika na osłabione oziminy amoniak może uszkadzać rośliny - fitotoksyczność. 
   
   
2. Zależność od temperatury i wilgotności
   Hydroliza mocznika jest uzależniona od dostatecznej wilgotności i temperatury gleby. Poniżej 5°C – 10°C proces ten zachodzi bardzo wolno. Na przedwiośniu, gdy temperatura gleby jest jeszcze niska, proces hydrolizy może trwać ponad 14 dni, co opóźnia dostępność azotu dla roślin. 
   
   
3. Wysokie pH w mikro-środowisku
   Miejscowe podwyższenie pH podczas rozkładu mocznika może negatywnie wpływać na rozwój korzeni roślin, szczególnie we wrażliwych fazach początkowego wzrostu. 
   

Dlaczego pierwsza dawka azotu jest tak istotna?

Pierwsza dawka nawożenia azotowego, często określana mianem “startowej”, ma kluczowe znaczenie dla rozwoju roślin uprawnych. 

Jej celem jest:

• Pobudzenie wzrostu systemu korzeniowego i nadziemnej biomasy roślin. 
• Zapewnienie szybkiego dostępu do azotu w momencie intensywnego wzrostu na początku wiosennego wznowienia wegetacji. 
• Poprawa kondycji roślin po zimie poprzez regenerację tkanek. 

Po okresie zimowego spoczynku rośliny potrzebują azotu w formach łatwo dostępnych, dzięki którym będą miały odpowiednie warunki podczas wiosennego startu. Mocznik, ze względu na konieczność przejścia przez złożony proces przemian, nie spełnia tych wymagań. 

Skuteczne nawożenie to nie tylko wybór odpowiedniego nawozu, ale także dostosowanie jego do specyfiki gleby, klimatu oraz wymagań uprawianej rośliny

Kluczowe wady stosowania mocznika w pierwszej dawce 

1. Opóźniona dostępność azotu
   Na przedwiośniu gleba jest zimna, a wilgotność nie zawsze wystarcza do szybkiej hydrolizy mocznika. W efekcie rośliny mogą cierpieć na niedobory azotu w krytycznym momencie wzrostu. 
   
   
2. Negatywny wpływ na środowisko
   Straty azotu w postaci amoniaku i gazów cieplarnianych prowadzą do zanieczyszczenia powietrza i wód gruntowych. Stosowanie mocznika w niewłaściwych warunkach przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego. 
   
   
3. Potencjalne zakwaszenie gleby
   Choć mocznik bezpośrednio nie zakwasza gleby, to procesy zachodzące podczas jego przemian i przyswajania przez rośliny mogą prowadzić do wzrostu zakwaszenia. Równoważnik kwasowy dla mocznika wynosi 82 kg CaCO3. 

Lepsze alternatywy na pierwszą dawkę azotu

Zamiast mocznika, zaleca się stosowanie nawozów azotowych w formach, które są szybko dostępne dla roślin: 

1. Saletra amonowa
   Saletra amonowa zawiera azot w dwóch formach: amonowej i azotanowej. Forma azotanowa jest natychmiast dostępna dla roślin, co czyni ją idealnym wyborem na pierwszą dawkę. Forma amonowa lepiej radzi sobie w niskich temperaturach. Polecane saletry amonowe to: megAN 33,5, Zaksan i Pulan. 
   
   
2. Roztwory saletrzano-mocznikowe (RSM)
   RSM łączy mocznik z azotem w formie azotanowej i amonowej, co poprawia jego dostępność dla roślin w chłodniejszych warunkach, pozwala to na zastosowanie większych dawek i zagwarantowanie większej dostępności azotu przez dłuższy okres wegetacji. Świetnie sprawdzi się tu cała gama dostępnych na rynku nawozów RSM, RSM Optima i RSMS .
   
   
3. Saletrzak
   Saletrzak zawiera azot w formie azotanowej oraz amonowej, a dodatkowo wzbogacony jest w wapń lub i magnez, co poprawia strukturę gleby i ogranicza jej zakwaszenie. Wymienione składniki pokarmowe można znaleźć w nawozach saletrzanych takich jak: Salmag i Saletrzak 27 Standard Plus. 
   
   
4. Nawozy azotowe z dodatkiem siarki
   Siarka znacząco zwiększa skuteczność i wydajność użytych nawozów azotowych. Rośliny dobrze odżywione azotem i siarką wbudowują więcej azotu w struktury organiczne i produkują więcej białka o lepszej jakości. Na uprawy o dużym zapotrzebowaniu w siarkę dobrze sprawdzą się nawozy: eNpluS, Salmag z siarką, Saletrosan 30, Saletrosan 26 plus, Saletromag 25.
   
   
5. Nawozy azotowe z inhibitorem ureazy lub nitryfikacji
   W przypadku konieczności zastosowania mocznika warto sięgnąć po preparaty z dodatkiem inhibitorów, które ograniczają straty azotu. Najlepszym wyborem będzie Pulrea +INu. Jednak ich skuteczność w niskich temperaturach jest ograniczona, dlatego nie są one idealnym rozwiązaniem na pierwszą dawkę. Nadają się świetnie pod uprawę kukurydzy, która wysiewana jest gdy temperatury są wyższe. 

Podsumowanie – czy warto stosować mocznik w pierwszej dawce?

Chociaż mocznik jest popularnym nawozem azotowym, nie jest najlepszym rozwiązaniem na pierwszą dawkę (N1). Opóźniona dostępność azotu, wysokie ryzyko strat przez ulatnianie oraz niekorzystne warunki wczesnowiosenne sprawiają, że jego efektywność jest znacznie niższa niż innych nawozów.

W przypadku pierwszej dawki rolnicy powinni wybierać nawozy, które zapewnią szybki i efektywny dostęp azotu w kluczowym momencie rozwoju roślin- a tego mocznik nie jest w stanie zagwarantować. Saletra amonowa, saletrzak, saletrosiarczan amonu, czy roztwory saletrzano-mocznikowe to lepsze alternatywy, które gwarantują wyższe plony, mniejsze straty azotu oraz bardziej zrównoważone gospodarowanie zasobami gleby.