Jedną z metod, obok odpowiedniego płodozmianu, siewu poplonów i stosowania zabiegów agrotechnicznych (m.in. korzystanie z bezorkowego systemu uprawy) jest wprowadzanie do gleby nawozów naturalnych. Nawozy naturalne obok dostarczania do gleby znacznych ilości makro i mikroskładników, wpływają na żyzność gleby, głównie poprzez wzbogacenie jej w materię organiczną i pobudzenie aktywności biologicznej.
Właściwości nawozów naturalnych
Zanim wykorzystamy nawóz naturalny na polu warto poznać jego wartością nawozową, która uzależniona jest od rodzaju nawozu (obornik, gnojowica, gnojówka). Ponadto skład chemiczny nawozów naturalnych uzależniony jest od procentowej zawartości suchej masy, gatunku i sposobu użytkowania zwierząt, rodzaju paszy, a także sposobu przechowywania. Z tego względu zawartość składników pokarmowych w nawozach może ulegać pewnym (niejednokrotnie znacznym) wahaniom. Aby znać dokładnie zawartość składników pokarmowych, które chcemy wnieść do gleby zalecane jest przeprowadzenie analizy ich składu chemicznego.
W ten sposób będziemy pewni, że zastosowane przez nas na polu dawki nie przekraczają norm i są bezpieczne dla środowiska naturalnego. Takie działanie jest niezbędne także w celu skorygowania dawek nawozów mineralnych. Właściwie przechowywany obornik to doskonałe źródło azotu (0,5%), fosforu (0,3%), potasu (0,7%), wapnia (0,4%), magnezu (0,2%), a także mikroskładników, jak mangan, cynk, a także bor, miedź, molibden, kobalt i inne. Gnojówka jest nawozem azotowo-potasowym, starannie przechowywana zawiera ok. 0,3-0,4% N i 0,7-1,0 % K2O. Gnojowica bez wody lub z niewielkim jej udziałem, tzw. gnojowica gęsta zawiera 8-10% suchej masy. Przy zastosowaniu 10 m3/ha dostarczamy roślinom średnio 30-40 kg N, 20-30 kg P2O5, 30-40 kg K2O oraz wapń, magnez, mikroskładniki i substancję organiczną. Jeśli w gnojowicy zwiększa się udział wody, wówczas zawartość składników pokarmowych zmniejsza się. W tabeli 1 przedstawiono przybliżony skład niektórych nawozów naturalnych.
Tab.1. Przybliżona zawartość składników pokarmowych w niektórych nawozach naturalnych (kg/t lub m3).
| Sucha masa (%) | N | P2O5 | K2O | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Obornik bydlęcy | 20-25 | 4-6 | 3-4 | 6-7 | |
| Obornik świński | 20-25 | 6-7 | 7-8 | 5-6 | |
| Obornik drobiowy (świeży) | 18-25 | 10-15 | 6-9 | 6-7 | |
| Obornik drobiowy (suchy) | 45-55 | 20-25 | 15-20 | 12-14 | |
| Gnojowica bydlęca | gęsta | 10 | 4 | 2 | 5 |
| rzadka | 6 | 3 | 1,2 | 3,5 | |
| rozcieńczona | 2 | 1,5 | 0,6 | 2,0 | |
| Gnojowica świńska | gęsta | 6 | 5 | 3 | 3 |
| rzadka | 4 | 4 | 2 | 2,5 | |
| rozcieńczona | 2 | 3 | 1 | 2 | |
| Gnojówka | 3-4 | 7-10 | |||
Źródło: opracowanie własne na podstawie Maćkowiak Cz. 2002
Stosowanie nawozów naturalnych
Systematyczne stosowanie nawozów naturalnych wzbogaca glebę nie tylko w makroskładniki, lecz również w niezbędne dla prawidłowego wzrostu roślin mikroskładniki. Z tego względu należy dążyć do tego, aby efektywność wykorzystania pierwiastków zawartych w nawozie była jak najwyższa, a straty składników pokarmowych jak najmniejsze. W celu ograniczenia strat azotu z nawozów naturalnych, należy stosować je w bezwietrzne i pochmurne dni (wysoka temperatura i wiatr przyspieszają parowanie), lub na krótko przed spodziewanym deszczem, a po rozrzuceniu/rozlaniu wymieszać jak najszybciej z glebą (zgodnie z Ustawą, najpóźniej następnego dnia po zastosowaniu; nie dotyczy: nawożenia lasów, użytków zielonych, a także stosowania np. gnojowicy w trakcie wegetacji roślin w uprawie polowej, np. w kukurydzy, zbożach, za pomocą węży rozlewowych). Niedostosowanie się do powyższych zaleceń powoduje znaczne straty azotu, zwłaszcza azotu amonowego, który łatwo uchodzi do atmosfery (Tabela 2). Ponadto nie należy łączyć np. stosowania obornika z wapnowaniem, ponieważ wprowadzone nawozy wapniowe potęgują ulatnianie się azotu do atmosfery w postaci amoniaku.
Ogólne zasady stosowania nawozów naturalnych:
- nawozy naturalne należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola,
- nawozy naturalne powinny być stosowane w terminie od 1 marca do 30 listopada, z wyjątkiem stosowania nawozów pod osłonami,
- nawozy naturalne stosowane na gruntach ornych powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po wywiezieniu,
- stosowanie nawozów naturalnych w postaci stałej podczas wegetacji roślin (pogłównie) dopuszczalne jest tylko na użytkach zielonych oraz na wieloletnich uprawach polowych. Najlepszym terminem stosowania obornika na użytki zielone jest końcowy okres wegetacji roślin, czyli późna jesień.
- stosowanie nawozów naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin (pogłównie) odbywa się przy pomocy węży rozlewowych, a na użytkach zielonych oraz na wieloletnich uprawach polowych może odbywać się także z zastosowaniem płytek rozbryzgowych lub deszczowni,
- zabrania się stosowania nawozów naturalnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm,
- zabrania się stosowania nawozów naturalnych w strefach ochronnych źródeł wody, ujęć wody, brzegu zbiorników i kąpielisk. Zakaz stosowania obowiązuje na odległości 20 m od tych obiektów.
Tab.2. Straty azotu amonowego z nawozów naturalnych w zależności od pory stosowania i czasy przykrycia gleby w %.
| Terminy stosowania | Straty azotu amonowego | ||
|---|---|---|---|
| obornik | gnojówka | gnojowica | |
| Wiosna | |||
| Przykrycie glebą do 1 godziny | 10 | 30 | 10 |
| Przykrycie glebą do 12 godzin | 15 | 60 | 15 |
| Łąka bez przykrycia | 20 | 80 | 20 |
| Wczesna lato na rosnące uprawy | |||
| Łąka | 50 | 50 | 50 |
| Wczesna jesień | |||
| Przykrycie glebą do 1 godziny | 15 | 40 | 15 |
| Przykrycie glebą do 12 godzin | 30 | 80 | 30 |
| Bez przykrycia | 45 | 80 | 45 |
| Późna jesień | |||
| Przykrycie glebą do 1 godziny | 5 | 30 | 5 |
| Przykrycie glebą do 12 godzin | 10 | 60 | 10 |
| Bez przykrycia | 20 | 70 | 20 |
Źródło: Maćkowiak Cz. 2002
Dostępność składników pokarmowych …
Azot, a także inne pierwiastki uwalniane są z nawozów naturalnych w różnym tempie, np. obornik (poza drobiowym) zalicza się do nawozów o długim działaniu, gdzie składniki pokarmowe uwalniają się do gleby przez kilka lat (4 lata), przy czym większość w przeciągu dwóch pierwszych lat. Natomiast z pomiotu ptasiego większość pierwiastków rośliny mają do dyspozycji w pierwszym roku po zastosowaniu. Zawartość składników pokarmowych z gnojowicy, czy gnojówce jest również szybciej dostępna dla roślin, niż z obornika. Azot z tych nawozów jest lepiej wykorzystywany przez rośliny, niż z obornika, a fosfor i potas są tak samo dostępne, jak z nawozów mineralnych.
Jak obliczyć dawkę nawozu?
Aby wyliczyć ilość składników pokarmowych wnoszonych w nawozach naturalnych, należy ilości te przeliczyć na tzw. składniki działające (Tabela 3).
Tab.3. Równoważniki nawozowe azotu i współczynniki wykorzystania P i K.
| Rodzaj nawozu | Pierwszy rok po zastosowaniu | Drugi rok po zastosowaniu | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| N | P2O5 | K2O | N | P2O5 | K2O | |
| Obornik | 0,3 | 0,4 | 0,8 | 0,1 | 0,3 | 0,1 |
| gnojowica | 0,5*-0,6** | 0,7 | 0,8 | 0,0 | 0,1 | 0,1 |
| gnojówka | 0,5*-0,8** | - | 0,5 | 0,0 | - | 0,1 |
| Równoważniki nawozowe N i współczynniki wykorzystania P i K : * stosowane jesienią; ** stosowane wiosną | ||||||
Źródło: Pikuła D. 2017
Równoważnik nawozowy – wartość ustalona doświadczalnie, określa jaka część danego składnika pokarmowego zawartego w nawozach naturalnych wywołuje taki sam skutek, co jednostka nawozu mineralnego, zastosowanych w konkretnych warunkach siedliskowych. Równoważnik 1 oznacza takie samo działanie danego składnika zarówno w nawozach naturalnych jak i mineralnych.
Dostępność składników pokarmowych …
Azot, a także inne pierwiastki uwalniane są z nawozów naturalnych w różnym tempie, np. obornik (poza drobiowym) zalicza się do nawozów o długim działaniu, gdzie składniki pokarmowe uwalniają się do gleby przez kilka lat (4 lata), przy czym większość w przeciągu dwóch pierwszych lat. Natomiast z pomiotu ptasiego większość pierwiastków rośliny mają do dyspozycji w pierwszym roku po zastosowaniu. Zawartość składników pokarmowych z gnojowicy, czy gnojówce jest również szybciej dostępna dla roślin, niż z obornika. Azot z tych nawozów jest lepiej wykorzystywany przez rośliny, niż z obornika, a fosfor i potas są tak samo dostępne, jak z nawozów mineralnych. Ilość składnika działającego oblicza się mnożąc ilość pierwiastków wprowadzonych w nawozach naturalnych przez odpowiedni równoważnik nawozowy N lub współczynnik wykorzystania P i K.
Przykład:
Chcemy zastosować 30 t obornika bydlęcego na ha.
Z nawozem dostarczamy:
150 kg N/ha (5 x 30); 90 kg P2O5/ha (3 x 30); 210 kg K2O/ha (7 x 30).
Teraz należy wykorzystać przeliczniki zawarte w tabeli 3:
W pierwszym roku po zastosowaniu obornika dla roślin dostępnych będzie:
45 kg N/ha (150 x 0,3); 36 kg P2O5/ha (90 x 0,4); 168 kg K2O/ha (210 x 0,8).
W drugim roku po zastosowaniu, do wykorzystania przez rośliny pozostanie:
15 kg N/ha (150 x 0,1); 27 kg P2O5/ha (90 x 0,3); 21 kg K2O/ha (210 x 0,1).
Uzyskane z wyliczeń ilości składników pokarmowych w całości odejmujemy od planowanej dawki nawozów mineralnych pod rośliny, pod które stosujemy te nawozy. Należy jednak pamiętać, że dynamika uwalniania azotu z nawozów naturalnych jest różna. Azot pochodzący z obornika uwalniany jest stopniowo w procesie mineralizacji materii organicznej (co nie jest zawsze zbieżne z fazami krytycznego zapotrzebowania roślin) natomiast azot z gnojówki i gnojowicy jest łatwiej dostępny dla roślin.
Nawozy mineralne, a gleba…
Na proces tworzenia materii organicznej gleby wpływa, choć w mniejszym stopniu, niż nawożenie naturalne, także nawożenie mineralne. Zbilansowanie dawek i dostarczenie roślinom potrzebnych im do prawidłowego wzrostu składników pokarmowych to wzrost wysokości uzyskiwanych plonów, a także ilości pozostawianych resztek pożniwnych w tym „ukrytej” w glebie masy korzeniowej, np. dzięki prawidłowemu stosowaniu nawozów azotowych, zawartość próchnicy w glebie może wzrosnąć nawet o 10-12 %. Z tego względu niezwykle ważne jest odpowiednie bilansowanie dawek i uzupełnianie potrzeb roślin, nawozami mineralnymi. W nawożeniu warto wykorzystywać sprawdzone, dobrze rozpuszczalne, czyli łatwo dostępne dla roślin, nawozy mineralne produkowane przez Grupę Azoty.
