Soja to gatunek bardzo pożądany w zmianowaniu, zwłaszcza w tych w których przeważają zboża i rzepak. Zanim przystąpimy do jej uprawy warto poznać jej wymagania.

Uprawa soi w Polsce ma zarówno wielu zwolenników, jak również przeciwników. Tych ostatnich niestety przybyło, po ubiegłorocznym sezonie, gdy pogoda nie sprzyjała uprawie tego gatunku. Niemniej trzeba pamiętać, że ubiegłoroczny przebieg warunków atmosferycznych nie sprzyjał uprawie roślin jarych. Brak opadów i upały spowodowały znaczne straty zarówno w zbożach jarych, jak również w kukurydzy i burakach cukrowych. W tych warunkach znacznie ucierpiała również soja.

Gleba pod zasiewy soi

Soja nie ma zbyt wygórowanych wymagań i może być uprawiana na różnych glebach. Pod jej uprawę nie nadają się gleby ciężkie, podmokłe, zlewne, z natury zimne, a także gleby piaszczyste, zakwaszone, suche. Nie powinna więc być uprawiana na zaniedbanych stanowiskach, silnie zachwaszczonych, wyjałowionych pozbawionych struktury. Optymalne pH gleby dla uprawy tego gatunku powinno wynosić 6,0-7,0.

Soja wymaga ciepła

Soja jest rośliną dnia krótkiego o dużych wymaganiach termicznych. Optymalne kiełkowanie nasion następuje, gdy temperatura powietrza wynosi 10-15°C, a gleby 8-10°C. Fenologicznym wskaźnikiem terminu siewu jest okres kwitnienia klonu zwyczajnego. Z tego względu gatunek ten nie jest polecany do uprawy w chłodniejszych regionach naszego kraju. Niskie temperatury po siewie nasion ograniczają kiełkowanie i początkowy rozwój roślin. Natomiast lokalnie występujące przymrozki mogą uszkadzać wschodzące rośliny. Dla przykładu przymrozki od -1,4°C do -4,3°C, które w dniach 8-19 maja 2012r. wystąpiły na terenie Głubczyc, nie miały ujemnego wpływu na młode rośliny soi, natomiast temperatura -8,1°C, która wystąpiła w Dobrzyniu (pow. brzeski) zniszczyła siewki roślin.

Soja jest odporna na okresowe niedobory wody. Łodygi, liście i strąki pokryte są włoskami, które chronią rośliny przed nadmiernym parowaniem. Silnie rozwinięty system korzeniowy, umożliwia pobieranie wody z głębszych warstw gleby. Największe zapotrzebowanie na wodę występuje w okresie kiełkowania i wschodów, kwitnienia oraz zawiązywania strąków. Gatunek źle reaguje na zaskorupienie gleby. Uprawie soi nie sprzyja również nadmiar opadów.

Zmianowanie i wybór przedplonu

Soję najczęściej uprawia się po zbożach, które pozostawia stanowisko wolne od chwastów i średnio zasobne w azot. Jeśli wybierzemy stanowisko po kukurydzy koniecznie należy zwrócić uwagę na herbicydy stosowane w kukurydzy, gdyż s.a. mezotrion, może hamować rozwój soi. Soi nie należy uprawiać na stanowiskach zasobnych w azot, nawożonych obornikiem, bądź gnojowicą. Zbyt duża podaż azotu wpływa na „rozleniwienie się” bakterii brodawkowych oraz może powodować wyleganie roślin. Soja pozostawia bardzo dobre stanowisko pod uprawę np. pszenicy ozimej w systemie uproszczonej uprawy.

Ważny wybór odmiany

Do uprawy w polskich warunkach nadają się odmiany, których okres wegetacji nie przekracza 135 dni. Na rynku w Polsce jest kilkanaście odmian soi, niestety nie wszystkie z nich są przebadane przez COBORU, stąd bardzo trudno określić ich walory i przydatność do uprawy w Polsce (cechy rolniczo-użytkowe, długość okresu wegetacji). Województwo opolskie (jako pierwsze) po serii badań prowadzonych w ramach programu PDO ustaliło Listę Odmian Zalecanych dla tego gatunku. Na liście znalazły się 3 odmiany soi, które wyróżniały się spośród innych badanych odmian (tabela 1).

Tabela 1. Soja. Odmiany zalecane do uprawy w województwie opolskim

KR – Krajowy Rejestr Odmian
CCA – Wspólnotowy Katalog Odmian
wzorzec – średnia dla wszystkich badanych odmian
dla plonu nasion 25,3 dt/ha
dla plonu białka 9,2 dt/ha
dla plonu tłuszczu 5,7 dt/ha
Źródło: opracowanie wstępne udostępnione przez SDOO w Głubczycach

 

ALDANA
Odmiana wczesna, odporna na pękanie strąków i osypywanie nasion. Rośliny niskie o większej odporności na wyleganie. Osadzanie dolnych strąków i liczba strąków na jednej roślinie niższe. Masa tysiąca nasion średnia. Zawartość białka wyższa, tłuszczu niższa. Plon nasion, białka i tłuszczu niższy.

MAVKA
Odmiana średniowczesna, odporna na pękanie strąków i osypywanie nasion. Rośliny wysokie o większej odporności na wyleganie. Osadzanie dolnych strąków wyższe, liczba strąków na jednej roślinie niższa. Masa tysiąca nasion duża. Zawartość białka niższa, tłuszczu wyższa. Plon nasion wyższy, białka średni, tłuszczu wyższy.

LISSABON
Odmiana średniowczesna, odporna na pękanie strąków i osypywanie nasion. Rośliny niskie o większej odporności na wyleganie. Osadzanie dolnych strąków niższe, liczba strąków na jednej roślinie wysoka. Masa tysiąca nasion niższa, zawartość białka i tłuszczu średnie. Plon nasion wysoki, białka i tłuszczu wyższy.

W 2015 roku w wyniku suszy i bardzo wysokich temperatur w okresie dojrzewania nasion, na terenie Opolszczyzny odmiany Augusta (bardzo wczesna) i Mavka (wczesna) bardzo silnie osypały się (pękanie strąków). Odmiany późniejsze dojrzały bez osypania nasion.

Nawożenie mineralne – fosfor i potas

Wg IUNG-PIB Puławy do wytworzenia 1 dt nasion wraz z plonem ubocznym soja pobiera kg: N – 6,8 , P₂O₅ – 1,70 i K₂O – 3,32. Nawożenie fosforem i potasem powinno być oparte o wyniki analizy gleby. Na glebach o wysokiej i bardzo wysokiej zasobności w fosfor i potas z nawożenia tymi pierwiastkami można zrezygnować. Na glebach o średniej zawartości fosforu i potasu stosować przedsiewnie, odpowiednio: 40-50 kg P₂O₅/ha np. w postaci Super FOS DAR 40™ - superfosfat wzbogacony i 60-80 kg K₂O/ha. Natomiast na stanowiskach o niskiej zasobności, nawożenie fosforem należy zwiększyć do 70 kg P₂O₅/ha, a potasem do 120 kg K₂O/ha.

Azot - ostrożnie

Z nawożenia przedsiewnego azotem najlepiej zrezygnować… Startowe nawożenie azotem wpływa pozytywnie na kiełkowanie, lecz hamuje rozwój brodawek i samych roślin soi po 4 tygodniu od momentu siewu. Na glebach ubogich w próchnicę, na których podaż azotu glebowego jest niewielka oraz gdy rośliny słabo wiążą brodawki warto zastosować azot pogłównie. Zaleca się wysiew azotu (40-50 kg N/ha) najlepiej w nawozach dodatkowo wzbogaconych w siarkę np. Saletrosan® 26, Polifoska® 21 w fazie początek kwitnienia.

Szczepienie i siew nasion

Nasiona soi przed siewem powinny być zaprawiane zaprawą fungicydową przeciwko zgorzeli siewek wywoływanych przez różne gatunki grzybów oraz zaszczepione bakteriami brodawkowymi Bradyrhizobium japonicum, które nie występują w stanie naturalnym, w środowisku naszych gleb. Soję wysiewa się do dobrze doprawionej, ogrzanej gleby. Norma wysiewu soi zależy od typu odmiany. Przy ustalaniu normy wysiewu warto uwzględniać zalecenia hodowcy. Dla przykładu Firma Saatbau Polska zaleca wysiew soi w obsadzie 60–70 nasion/m2, tj. 4,0–4,5 jednostki siewnej na hektar, w której znajduje się 150 000 kiełkujących nasion. Odmiany polskie i ukraińskie nie rozgałęziają się, wymagają wyższych norm wysiewu nawet do 100 nasion/m².

Zwalczanie chwastów w soi to konieczność

W celu uzyskania zadowalających wyników zaleca się stosowanie dwóch zabiegów przeciwko chwastom dwuliściennym (przedwschodowy i w fazie 1-2 pary trójlistków). Graminicydy zarejestrowane w innych bobowatych mogą skutecznie ograniczać chwasty jednoliścienne w soi. Niemniej brak jest odpowiednich rejestracji, co może stanowić duży problem. Obecnie sytuacja na rynku dostępnych i zarejestrowanych w soi herbicydów poprawiła się w stosunku do roku 2015, gdy jedynym herbicydem zarejestrowanym był Sencor Liquid – s.a. metrybuzyna. Herbicyd ten zarejestrowany jest do przedwschodowego zwalczania chwastów. W bieżącym sezonie mamy do dyspozycji dodatkowo preparat Stomp Aqua (s.a. pendimetalina), który został zarejestrowany do przedwschodowego zwalczania chwastów oraz Corum 502,4 SL (s.a. bentazon + imazamoks) do stosowania powschodowego.

Dokarmianie dolistne

Soję warto 1-2 razy w sezonie wegetacyjnym dokarmiać siarczanem magnezu. Dodatkowo w uprawie tego gatunku ważny jest cynk i molibden (na glebach lekkich). Niedobory mikroskładników należy uzupełniać nawozami dolistnymi nie później niż w fazie drugiej-trzeciej pary przylistków. Absolutnie, nie należy stosować nawozów zawierających miedź i mangan, które są zabójcze dla bakterii brodawkowych!!!

Czy soja może być alternatywą dla wielu gospodarstw?

Bardzo duży udział zbóż i rzepaku w strukturze zasiewów powoduje szereg niekorzystnych zjawisk (zubożenie gleb w materię organiczną, choroby, szkodniki itp., a w konsekwencji spadek plonowania roślin). Soja to gatunek, który pozostawia bardzo dobre stanowisko, jest rośliną strukturotwórczą, posiada silny i dobrze rozbudowany system korzeniowy, który „drenuje” i rozluźnia glebę. Cenne resztki organiczne (liście, łodygi, strączyny) po uprawie soi wzbogacają glebę w próchnicę. Soja podobnie jak inne gatunki z rodziny bobowatych (strączkowych) współżyje z bakteriami brodawkowymi Bradyrhiziobium japonikum, która daje możliwość wiązania wolnego azotu z powietrza. Bakterie brodawkowe mogą związać wg różnych autorów 50, a nawet 100 kg N/ha rocznie. W chwili obecnej gatunek ten nie jest porażany przez patogeny grzybowe i szkodniki (brak nakładów na środki ochrony roślin). Do siewu i zbioru można wykorzystać maszyny, które są dostępne w gospodarstwie (siewnik zbożowy, buraczany, kombajn zbożowy). Siew i zbiór roślin nie powoduje spiętrzenia prac polowych i pozwala na poprawę organizacji i planowanie prac w gospodarstwie. Z tego względu gatunek ten wart jest zauważenia i o ile pozwalają na to warunki glebowo-klimatyczne, rozważenia możliwości jego uprawy.

Literatura:
1. Kościelniak W. 2016. Unikajmy błędów w uprawie soi. Kurier Rolniczy. Wyd. OODR Łosiów; 8-10
2. Koscielniak W., Pyziak K. pod red. Krawczyk A. 2015. Soja – uprawa z perspektywą. Poradnik agrotechniczny. Broszura informacyjna. Wyd. OODR Łosiów; ss.43.
3. Poradnik dla praktyków rolnictwa. Soja. 2015. Ulotka informacyjna Saatbau Polska Sp. z o.o.
4. Soja – poradnik agrotechniczny.2016. Ulotka informacyjna BASF Polska Sp. zo.o.