Wyniki analizy chemicznej roślin pomagają ocenić stan odżywienia roślin i dokonać ewentualnych korekt dawek nawozów, w tym nawozów dolistnych. Analiza wykonana w odpowiednim terminie może pomóc w określeniu dawek nawozów, tak aby ich wpływ na elementy struktury plonu był jak najlepszy, największy.
Ocena stanu odżywienia może polegać na stwierdzeniu, czy zawartość składnika w roślinie odpowiada określonej zawartości (ustalonej jako pewna norma). Czasem ważna jest także analiza stosunków ilościowych dla określonych pierwiastków (czyli nie tylko zawartość składników jest istotna, ale także proporcje między nimi, np.: N:P, N:K).
Jak pobierać próbki?
Najważniejsze, co należy uwzględnić przy pobieraniu próbek roślin, to wiek roślin (czy też konkretnych organów) oraz rodzaj pobieranych organów. Należy zwrócić również uwagę na terminy wykonania zabiegów agrotechnicznych (zwłaszcza nawożenia, w tym dolistnego), zmienność pola. Czasami ważne może być uwzględnienie różnic odmianowych.
Podobnie jak próbki gleby, również próbki roślin należy pobierać z miejsc typowych dla danej uprawy. Materiał pobiera się w sposób losowy (poruszając się np. po przekątnych pola lub zygzakiem), a z pobranych w ten sposób próbek pojedynczych tworzy się próbkę średnią (przekazywaną do analizy). Taką próbkę należy odpowiednio zabezpieczyć i opisać. Podstawowe oznaczenia składu chemicznego (zawartości makro- i mikroelementów) wykonuje się z reguły w wysuszonym materiale, a wyniki podaje się w przeliczeniu na suchą masę. Dla niektórych analiz (np.: oznaczenie zawartości azotanów) ważne może być, aby oznaczana była próbka w stanie świeżym.
Co również istotne, obecność patogenów (choroby, szkodniki) może znacznie zniekształcić wyniki analiz, ponieważ zaatakowane rośliny często szybciej się starzeją, czemu towarzyszą zmiany składu chemicznego.
Wiek roślin
Z reguły do analiz pobiera się rośliny młode. W czasie intensywnego wzrostu i szybkiego przyrostu biomasy zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest duże. Ewentualne niedobory składników powinny być więc szybko widoczne.
Jeśli do analiz przeznacza się rośliny młode, zazwyczaj pobiera się je w całości (z reguły ścina się części nadziemne – np. siewki zbóż). Z roślin starszych należy pobrać określone organy (np. liście flagowe zbóż w fazie kłoszenia, u kukurydzy przed kwitnieniem liść poniżej kolby), a czasem tylko określone tkanki. Jeśli analizie chcemy poddać rośliny wieloletnie, z reguły pobieramy najmłodsze, ale w pełni wykształcone liście. Niektóre analizy mogą wymagać pobrania nerwów obecnych w blaszkach liściowych czy ogonków liściowych (np. w celu oznaczenia zawartości azotanów).
W tabeli 1 przedstawiono kryteria pobierania próbek roślin do analiz chemicznych (wg Grzebisza 2009 za różnymi autorami). Zalecenia Stacji Chemiczno-Rolniczej dotyczące pobierania próbek roślin dla potrzeb dolistnego dokarmiania przedstawiono w tabeli 2.
Tab. 1. Kryteria pobierania próbek roślin do analiz chemicznych.
| Roślina uprawna | Faza rozwoju | Część rośliny | Liczba próbek (roślin/organów) | |
|---|---|---|---|---|
| Rośliny rolnicze | Buraki cukrowe | 5/6 liść | Blaszki liściowe lub/i ogonki liściowe | 15-20 |
| 50-60 dni po wschodach – rozeta | Młode, dojrzałe liście | 10-20 | ||
| Kukurydza | Do 30 cm wysokości/7-9 liść | Całe rośliny | 15-20 | |
| Do wiechowania | Najmłodszy, w pełni rozwinięty liść | 15-20 | ||
| Przed kwitnieniem | Liść poniżej kolby | 15-20 | ||
| Rzepak ozimy | Rozeta | Całe rośliny | 10-15 | |
| Pąkowanie | Młode, w pełni rozwinięte liście | 30-40 | ||
| Rośliny rolnicze | Zboża | Pełnia krzewienia | Całe rośliny | 15-20 |
| Kłoszenie | Liść flagowy | 15-20 | ||
| Trawy | Przed kłoszeniem | Całe rośliny lub górna część (15 cm) runi | 25-30 | |
| Ziemniaki | Młode rośliny | Całe rośliny | 20-25 | |
| Do kwitnienia | Najmłodszy, dojrzały liść | 20-25 | ||
| Warzywa uprawy polowej | Cebula, czosnek | 1/3-1/2 okresu wegetacji | Całe rośliny | 30-50 |
| Początek zawiązywania cebulki | Całe rośliny | 25-30 | ||
| Kalafior, brokuły | Przed zawiązywaniem róży | Najmłodszy, dojrzały liść | 15-20 | |
| Kapusta | Wiek: 2-6 tygodni | Całe rośliny | 20-30 | |
| Wiek: 2-3 miesiące | Liście osłonowe | 15-20 | ||
| Warzywa uprawy polowej | Marchew | Pełnia wegetacji | Młode, dojrzałe liście | 25-50 |
| Pomidory | 5. liść | Całe rośliny | 20-25 | |
| Pełnia kwitnienia | 3./4. liść od wierzchołka | 25-50 | ||
| Sałata | 8. liść | Całe rośliny | 20-30 | |
| Pełnia wegetacji | Najmłodszy, dojrzały liść | 20-30 | ||
| Owoce jagodowe | Truskawki | Wegetatywna, do owocowania | Najmłodsze, dojrzałe trójlistki | 50-60 |
Źródło: Grzebisz 2009 za różnymi autorami.
Tab. 2. Kryteria pobierania próbek roślin dla potrzeb dolistnego dokarmiania (liczba próbek: z reguły 20-30).
| Roślina uprawna | Faza rozwoju | Część rośliny | |
|---|---|---|---|
| Rośliny rolnicze | Buraki cukrowe | 50-60 dni po wschodach | Liście wraz z ogonkami (nie najstarsze i nie najmłodsze)ze środkowej części rozety |
| Kukurydza | Wysokość roślin 40-60 cm | Rozwinięte liście | |
| Rzepak ozimy | Na początku wegetacji lub w fazie zielonego (zwartego) pąka | Rozwinięte liście | |
| Zboża | 60-80% roślin ma pierwsze kolanko na wysokości 2 cm nad ziemią (wysokość roślin 10-18 cm) | Całe rośliny | |
| Trawy | Początek wegetacji, w fazie kwitnienia | Całe rośliny | |
| Ziemniaki | Przed zwarciem rzędów | Liście wierzchołkowe | |
| Warzywa | W pełni rozwinięte liście | ||
Źródło: Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Warszawie. Instrukcja pobierania próbek materiału roślinnego.
Im starsza roślina, tym mniej w jej tkankach wody, zwiększa się natomiast zawartość suchej masy. Procesy wzrostu prowadzą do zwiększenia zawartości tkanek strukturalnych (ich budulcem są celuloza i lignina). Im roślina starsza, tym większy jest udział wapnia i magnezu w jej tkankach, a mniejszy ˗ azotu, fosforu i potasu.
Źródło:
1.Grzebisz W. 2009. Nawożenie roślin uprawnych. Tom 2. Nawozy i systemy nawożenia. PWRiL, Poznań.
2.Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Warszawie. Instrukcja pobierania próbek materiału roślinnego. https://www.schr.gov.pl/p,155,instrukcje (dostęp on-line: 05.12.2017 r.)
