Mimo, że odmiany przewódkowe znane są od dawna i zyskują coraz większą popularność, nadal stanowią temat ożywionych dyskusji plantatorów na forach internetowych.

Przykład:
- Chciałbym zapytać co sądzicie o odmianach zbóż które można wysiewać zarówno późną jesienią, gdy jest za późno na normalne oziminy, i na wiosnę. Jak plonują te przewódkowe odmiany i czy ktoś z was takie sieje?
- Słyszałem już od paru osób i czytałem, że sieją jarkę pszenicę późną jesienią, tylko nie wiem kiedy… - Sieje się jakoś koniec października, początek listopada. Ale dokładnie nie wiem, więc mogę się mylić.
- Początek listopada to trochę chyba za wcześnie na siew przewódki.

Artykuł udzieli odpowiedzi na postawione pytania i rozwieje wątpliwości zainteresowanych.

Są to odmiany pszenicy, pszenżyta i żyta o charakterze przejściowym jaro-ozimym. W Europie nazwane są odmianami alternatywnymi. Przewódki, dzięki genowi zimotrwałości powstałemu w efekcie krzyżowania form jarych i ozimych są odporne na niskie temperatury i dobrze znoszą mrozy do -7ºC. Najwięcej odmian jaro-ozimych ma pszenica jara.

Kiedy zdecydować się na siew odmiany przewódkowej?

Kiedy jest za późno na siew ozimin. Zdarza, że nadmiar opadów wczesną jesienią, okresowo występująca susza, bądź jakiś czynnik organizacyjny uniemożliwia wykonanie uprawy i wysiew zboża ozimego w zalecanym terminie. Siew w przesuszoną glebę powoduje wolne i nierównomiernie wschody ziarna i jest ryzykowny. Na poprawę pogody można zaczekać tylko kilka dni, ponieważ mocno opóźniony siew zawsze skutkuje spadkiem plonu. Zboża wysiane po zalecanym terminie agrotechnicznym mają gorzej rozwinięty system korzeniowy, słabiej się krzewią i są bardziej podatne na czynniki stresowe.

Odmiany przewódkowe mogą być siane zamiast zbóż jarych jesienią. Rolnicy coraz częściej rezygnują z uprawy odmian jarych, ponieważ nie są one odporne na wiosenne majowo-czerwcowe susze i przynoszą niskie plony. Przewódki są znacznie lepiej przygotowane do warunków suszy i stanowią dobrą alternatywę dla siewów wiosennych. Odmiany te mogą korzystać z wody zgromadzonej w czasie zimy więc rozwijają silniejszy system korzeniowy, lepiej pobierają składniki pokarmowe i w efekcie wytwarzają większą liczbę pędów kłosonośnych i kłosów. Ziarno przewódek dojrzewa szybciej i zbierane jest wcześniej niż odmian wysianych wiosną i zwalnia się stanowisko np. pod rzepak. Odmiany te są zalecane do uprawy po przedplonach późno schodzących z pola - po burakach, ziemniakach i kukurydzy.

Kiedy i ile wysiać ziarna?

Najlepszym terminem siewu odmian jaro-ozimych jest koniec października, listopad, a nawet początek grudnia. Rośliny mają wówczas najlepszą szansę przezimowania bez uszkodzeń łanu. Najlepiej jak zboże „wchodzi” w okres zimowy w fazie krzewienia bądź w fazie szpilkowania.

Siewu nie należy więc przyspieszać. Najczęściej zaleca się zwiększenie normy wysiewu w stosunku do wiosennej o 10-15% (a nawet o 30%), ponieważ gleba na polu w okresie siewu jest zazwyczaj częściowo zamarznięta i źle uprawiona. Przy sprzyjających warunkach glebowych dawki nie trzeba korygować (Jaśkiewicz, 2016).

Jakich plonów można się spodziewać?

Można uzyskać plon ziarna zbliżony do plonu ozimin sianych w optymalnym terminie. Na glebach lekkich, narażonych na wiosenno-letnie susze glebowe siew przewódek jest zalecanym zabiegiem, który może zapewnić wyższe plony od odmian sianych wiosną. Przewódki lubią łagodne zimy. Ryzyko ich uprawy zwiększa wystąpienie długotrwałych mrozów bez okrywy śnieżnej np. w rejonach Polski wschodniej. Dotychczas przeprowadzone badania wskazują, że siew jesienny odmian jarych najczęściej pozytywnie wpływa na plony, które mogą wzrosnąć nawet o 40%. Zdarza się również, że wysiew formy jarej zamiast ozimej przynosi słabsze efekty. Wpływ na plony ma zmienność warunków pogodowych, na które przewódki reagują bardziej niż odmiany ozime i jare zbóż.

Wyniki badań prowadzonych przez IUNG-PIB świadczą, że dla dobrego przezimowania odmian przewódkowych duże znaczenie ma stopień rozwoju roślin przez zimą. W trzyletnim doświadczeniu wysiewano odmiany pszenicy jarej w 3 terminach: wiosną, w III dekadzie października i w listopadzie. Największe średnie plony ziarna badanych odmian uzyskano po wczesnym siewie w październiku. Plony ziarna z siewu listopadowego były niższe o 0,3 t z ha. Najniższe plony zebrano z siewu wiosennego - o 1,1 t z ha mniejsze w stosunku do październikowych. W innych badaniach natomiast największe plony uzyskano po siewie listopadowym (Grabiński, Wyzińska 2014, 2020). Pszenżyto przewódkowe w doświadczeniach polowych plonowało na poziomie zbóż ozimych. W przypadku pięciu z testowanych odmian wyższe plony uzyskano po wysiewie na początku listopada, a tylko jedna odmiana plonowała wyżej po siewie późniejszym o 2 tygodnie (Jaśkiewicz 2017). W doświadczeniach stwierdzono duże różnice w plonach testowanych odmian. Do siewu jesiennego ważny jest więc wybór konkretnej odmiany.

Jaką odmianę wybrać?

Nie ma zarejestrowanych „odmian przewódkowych”. Do późnojesiennego siewu hodowcy zalecają następujące odmiany zbóż jarych:
pszenica - Arabella, Goplana, Kandela, Struna, Telimena, Tonika, Nawra, Nimfa, Mandaryna, Struna, Ostka Smolicka, Harenda, Izera, Żura, KWS Chamsin, KWS Monsun,
pszenżyto - Dublet, Mazur, Nagano, Andrus, Kargo, Milewo, Milkaro, Matejko,
żyto - Bojko.

Jakie stosować nawożenie?

Dawki nawozów pod zboża przewódkowe są takie same jak dla wszystkich zbóż ozimych. Ustalamy je na podstawie zasobności gleby w składniki pokarmowe. Do przedsiewnego nawożenia najlepiej zastosować nawozy wieloskładnikowe NPK, które w swym składzie zawierają również siarkę, wapń czy krzem np. Polifoska 5, Polifoska 6, Polifoska 8, Polifoska Krzem, Polidap (NP). Azot szybkodziałający w pierwszej dawce wiosennej należy podać roślinom np. w postaci Saletry Amonowej 32.

Literatura:
1. Wyzińska M., Grabiński J. Możliwość uprawy odmian przewódkowych w Polsce. Studia i raporty IUNG-PIB. 2020, 61.
2. Grabiński J. Wyzińska M. Jesienne siewy pszenicy jarej w Polsce. Studia i raporty IUNG-PIB. 2014, 41.
3. Jaśkiewicz B. Przewódki - korzystna alternatywa. 2017. Przedsiębiorca Rolny. 2017, 10.