Okrywa śnieżna a przezimowanie roślin – kluczowe zależności, o których musi pamiętać każdy rolnik 

Zima to okres, który może zarówno chronić uprawy, jak i je niszczyć. O sukcesie przezimowania decyduje grubość, struktura i trwałość okrywy śnieżnej, a także temperatury, wiatry i tempo topnienia śniegu. W obliczu coraz bardziej nieprzewidywalnych zim warto wiedzieć, jak poszczególne czynniki wpływają na oziminy. 

Rola okrywy śnieżnej – naturalna kołdra ochronna dla roślin

Odpowiednia warstwa śniegu działa jak izolacja. Najkorzystniejsza grubość okrywy śnieżnej to 10–30 cm – taka warstwa stabilizuje temperaturę gleby, ogranicza przemarzanie korzeni i zmniejsza wpływ skrajnych temperatur powietrza.

Najważniejsze korzyści z okrywy śnieżnej:

• Utrzymanie dodatniej temperatury gleby, co chroni system korzeniowy. 
• Ograniczenie wysmalania roślin przez mroźny wiatr. 
• Stabilne warunki wilgotnościowe, bez gwałtownych wahań. 
• Ochrona przed uszkodzeniami mrozowymi korony wzrostu. 

Zamarznięta i zbita okrywa śnieżna – kiedy staje się zagrożeniem? 

Nie każda pokrywa śnieżna działa korzystnie. 

​Gdy śnieg topnieje i ponownie zamarza, powstaje szklarnia lodowa, która: 

• odcina dopływ tlenu do roślin, 
• powoduje duszenie i wymarzanie pod lodem, 
• zwiększa ryzyko pleśni śniegowej i innych chorób grzybowych. 

Rośliny mogą przetrwać do kilku tygodni pod zlodowaciałą pokrywą, ale tylko przy niskiej aktywności patogenów. Wraz z upływem czasu ryzyko strat gwałtownie rośnie. 

Co dzieje się, gdy okrywa śnieżna się nagle roztapia?

Nagłe odwilże stają się coraz częstsze. Gwałtowne topnienie śniegu oznacza dla roślin: 

• szok termiczny – rośliny tracą stabilne warunki cieplne, 
• zalewanie plantacji i ryzyko zastoisk wodnych, 
• zdzieranie okrywy ochronnej gleby, co odsłania system korzeniowy, 
• większą podatność na wahania temperatury – zwłaszcza na przemienne odwilże i mrozy.

Najgroźniejszy scenariusz: Śnieg znika, gleba pozostaje nasycona wodą, a po kilku dniach wracają silne mrozy. W takich warunkach dochodzi do masowego wypadania roślin. 

Grubość i trwałość okrywy śnieżnej decydują o skutecznym przezimowaniu roślin

Brak okrywy śnieżnej – największe ryzyko silnych mrozów

Zimy bezśnieżne to jedno z największych wyzwań współczesnej produkcji roślinnej.

Gdy śnieg nie chroni roślin, są one narażone na: 

• przemarzanie gleby nawet do 20–30 cm, 
• uszkodzenia systemu korzeniowego, 
• przemarzanie stożka wzrostu, 
• wysuszanie mrozowe wywołane silnymi wiatrami, 
• większe straty po epizodach mocnych mrozów. 

Najbardziej narażone są uprawy w fazie słabego rozwoju jesiennego, a także siewy opóźnione. 

Wpływ wiatru – cichy niszczyciel ozimin

Silne, suche wiatry przy mrozie powodują tzw. wysmalanie roślin, czyli ich stopniowe wysychanie wskutek utraty wody z tkanek.

Największe zagrożenie występuje wtedy, gdy: 

• nie ma okrywy śnieżnej, 
• gleba jest zmarznięta i korzenie nie pobierają wody, 
• rośliny są odsłonięte na długotrwałe działanie mroźnego wiatru. 

W takich warunkach rośliny mogą tracić turgor, brunatnieć, a nawet całkowicie zamierać. Wysmalanie jest szczególnie groźne dla zbóż i rzepaku. 

Ocena przezimowania – co powinien zrobić rolnik?

Wczesną wiosną warto wykonać: 

• lustrację plantacji po roztopach, 
• ocenę przezimowania roślin, 
• kontrolę uszkodzeń mrozowych stożka wzrostu.

Podsumowanie

Okrywa śnieżna jest jednym z najważniejszych czynników determinujących powodzenie przezimowania.

Najlepiej chroni warstwa 10–30 cm świeżego, puszystego śniegu, natomiast zlodowaciała pokrywa czy brak śniegu znacząco zwiększają ryzyko wymarzania roślin.

W czasach dynamicznych zmian klimatu rolnicy muszą szczególnie uważnie monitorować zimowe warunki, bo to one w dużej mierze decydują o starcie wegetacji i ostatecznym plonie.