Zasadniczym elementem budowy dobrego fundamentu pod przyszły plon rzepaku ozimego jest właściwie przeprowadzony zabieg nawożenia przedsiewnego roślin, który również wpływa na zimotrwałość rzepaku. W okresie jesiennym prawidłowo rozwinięty rzepak powinien wytworzyć co najmniej 8, a najlepiej od 10 do 12 w pełni rozwiniętych liści oraz grubą szyjkę korzeniową i głęboki system korzeniowy.

Prawidłowy jesienny rozwój rzepaku warunkujący przyszły plon wynika między innymi z faktu, iż rośliny w tym okresie wytwarzają zawiązki rozgałęzień (pędów bocznych) – od fazy 5 – 6 liścia oraz dochodzi w tym czasie do zawiązywania kwiatostanów – od fazy 8 liścia. W przypadku słabo rozwiniętych plantacji rzepaku powyższe procesy zachodzą dopiero w okresie wiosennej wegetacji, co w dużym stopniu rzutuje na uzyskany plon nasion, zwłaszcza przy niesprzyjających warunkach, takich jak przedłużający się okres zimowy czy też chłodna wiosna. Należy pamiętać, że właściwy rozwój rzepaku w okresie jesiennym jest szczególnie istotny w przypadku niekorzystnych warunków panujących w okresie wiosennym oraz w sytuacji skracania się okresu pomiędzy ruszeniem wiosennej wegetacji a kwitnieniem rzepaku, co znacznie ogranicza nadrobienie zaległości przez rozwijające się rośliny.
W uprawie rzepaku zasobność gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych powinno się oceniać jeszcze przed siewem przedplonu, co umożliwia wcześniejszą poprawę zasobności gleby w składniki pokarmowe. Jest to bardzo ważne, bowiem rzepak charakteryzuje się głębokim systemem korzeniowym, co daje mu możliwość korzystania ze składników pokarmowych znajdujących się w podglebiu.

Właściwy odczyn gleby

W uprawie rzepaku istotną rolę odgrywa prawidłowy odczyn gleby, który warunkuje efektywność wykorzystania składników nawozowych. Najlepiej pod uprawę tej rośliny nadają się gleby mieszczące się w granicach odczynu od lekko kwaśnego do obojętnego (pH w KCl od 5,1 do 6,5). W przypadku uprawy rzepaku na glebach kwaśnych dochodzi do ograniczenia jego rozwoju, zaś na glebach bardzo kwaśnych rośliny wykazują objawy chorobowe. Zabieg wapnowania umożliwia optymalizację odczynu gleby pod kątem potrzeb rzepaku. Najlepiej jest przeprowadzić go w czasie uprawy przedplonu. Na glebach zwięzłych, gliniastych i ilastych zalecane jest stosowanie tlenkowych form wapnia, natomiast na pozostałych glebach można stosować wapń w formie węglanowej. Na glebach ubogich w przyswajalne formy magnezu do wapnowania zalecane jest stosowanie nawozów wapniowo-magnezowych.

Przedsiewne nawożenie rzepaku ozimego

Nawożenie przedsiewne rzepaku powinno obejmować przede wszystkim zastosowanie fosforu oraz potasu. W okresie tym zalecana jest również aplikacja niewielkiej dawki azotu, a często również magnezu i siarki. Nawożenie magnezem stosowane jest głównie na glebach o niskiej zasobności w ten składnik pokarmowy. Przy ustalaniu dawek fosforu i potasu powinno się brać pod uwagę potrzeby pokarmowe rzepaku, zasobność gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych, jak również ilość składników dostających się do gleby z przyorywanych resztek pożniwnych, czy też stosowanych nawozów naturalnych, takich jak obornik, gnojówka i gnojowica. W pierwszym roku po zastosowaniu nawozów organicznych czy naturalnych uwalnia się do gleby od 15 do 30% fosforu i od 50 do 70% potasu. W przypadku całego zmianowania wartości te wzrastają do 40 – 60% dla fosforu i 80 – 90% dla potasu.

Aplikacja fosforu i potasu

Nawożenie fosforem i potasem powinno być tak dobrane, aby po zbiorze rośliny przedplonowej uzyskać zasobność gleby przynajmniej w górnym zakresie poziomu średniego, a na glebach lekkich – w zakresie zasobności na poziomie klasy wysokiej. W tym przypadku aby uzyskać plon nasion rzepaku na poziomie 4 – 5 ton z 1 ha nawożenie fosforem i potasem powinno zawierać się w przedziale od 80 do 110 kg P₂O₅ na ha oraz od 140 do 180 K₂O na ha. Przy uprawie rzepaku ozimego na glebach charakteryzujących się niską zasobnością w przyswajalne formy składników pokarmowych przedsiewne nawożenie fosforem i potasem należy zwiększyć o około 25, a niekiedy nawet o 50% w stosunku do potrzeb roślin. Nawożenie potasowe może być stosowane w całości przedsiewnie, względnie składnik ten może być aplikowany w dwóch częściach, z których przedsiewna powinna stanowić od 50 do 75% dawki całkowitej. Pozostałą ilość potasu można zastosować w okresie późnojesiennym, względnie wczesną wiosną. Taką strategię nawożenia potasem (przed siewem roślin i wczesną wiosną) można zastosować na glebach o co najmniej średniej zasobności w ten składnik pokarmowy. Przedsiewnie można aplikować nawozy pojedyncze, na przykład Super Fos Dar 40, jako źródło fosforu czy też sól potasową, jako źródło potasu, względnie nawozy wieloskładnikowe o niskiej zawartości azotu, takie jak Polifoska 5 czy Amofoska. Dobrze w uprawie rzepaku sprawdza się Polifoska Plus zawierająca poza azotem, fosforem i potasem również niezbędny dla tej rośliny magnez i siarkę oraz Polifoska Petroplon stanowiąca dodatkowo źródło boru.

Przedsiewna aplikacja azotu

W kształtowaniu plonu rzepaku ozimego znaczącą rolę odgrywa azot, który stanowi podstawowy składnik białek budulcowych i zapasowych. W przypadku jesiennych niedoborów azotu dochodzi do słabego rozwoju roślin i znacznego obniżenia ich mrozoodporności. Natomiast przy nadmiarze azotu w okresie jesiennym obserwuje się nadmierny rozwój roślin oraz znaczące osłabienie ich zimotrwałości. Stąd też przedsiewnie ważne jest umiarkowane nawożenie rzepaku tym składnikiem pokarmowym. W stanowiskach ubogich w azot zaleca się aplikację na poziomie od 40 do 50 kg tego makroskładnika na ha, najlepiej przed uprawą przedsiewną. Pierwiastek ten można zastosować zarówno w formie nawozów takich jak np. Saletrzak 27 standard z borem czy Salmag z borem, stanowiących poza azotem również źródło wapnia, magnezu i boru.

Powschodowe nawożenie rzepaku

W przypadku pojawienia się objawów niedoboru azotu po wschodach rzepaku należy zastosować nawożenie doglebowe, względnie dokarmianie pozakorzeniowe, które jest szczególnie zalecane w późniejszym okresie jesiennej wegetacji. Należy jednak pamiętać, że azot można stosować tylko w przypadku, gdy nie ma niebezpieczeństwa rozhartowania roślin przed okresem zimowym. Zalecane jest wówczas zastosowanie azotu w formie szybko dostępnej dla roślin. Przy dokarmianiu dolistnym możliwe jest również połączenie aplikacji azotu z magnezem, siarką i mikroelementami.

Mikroelementy w dokarmianiu jesiennym rzepaku ozimego

W uprawie rzepaku ozimego ważną rolę odgrywa bor, mangan i molibden, a w dalszej kolejności miedź, cynk i żelazo. Bor wpływa na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego roślin oraz rozety nadziemnej. Jesienna aplikacja boru warunkuje zwiększenie grubości szyjki korzeniowej, w której następuje gromadzenie substancji zapasowych, wykorzystywanych podczas wiosennego ruszenia wegetacji rzepaku ozimego. Odpowiednie zaopatrzenie roślin w mikroskładniki warunkuje szybszą regenerację roślin po okresie zimowym. Dokarmianie dolistne mikroelementami prowadzi się najczęściej w fazie od 5 do 7 liści rzepaku. W okresie jesiennym zalecana jest aplikacja boru w dawce od 100 do 250 g B/ha, manganu od 80 do 200 g Mn/ha i molibdenu od 10 do 20 g Mo/ha. W przypadku długiej i ciepłej jesieni zalecany jest drugi zasięg dokarmiania dolistnego, który wskazany jest ze względu na większe potrzeby pokarmowe rzepaku, wynikające z budowania przez rośliny rozety przekraczającej 10 – 12 liści.

Literatura:
1. Jasińska Z., Kotecki A. [Red.] 1999. Szczegółowa uprawa roślin. Tom 1. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław.
2. Korbas M. [Red.] 2018. Vademecum ochrony i nawożenia rzepaku. Wydawnictwo Agronom.