W strukturze zasiewów w Polsce przeważają zboża ozime, uprawiane na powierzchni ponad 4 mln ha. Dominuje pszenica ozima zajmująca ok. 2 mln ha i pszenżyto ozime wysiewane na około 1,2 mln ha. Na areale blisko 1 mln ha uprawiany jest rzepak. O dobre plony roślin ozimych rolnik powinien koniecznie zadbać jesienią. Przedsiewne nawożenie powinno wzbogacić glebę w przyswajalne formy fosforu i potasu, ponieważ pierwiastki te spełniają zasadniczą rolę w formowaniu struktury plonu. Oziminy najlepiej reagują na przedsiewną aplikację P i K, ponieważ nawozy wymieszane z glebą zapewnią roślinom efektywne ich pobieranie w dużych ilościach.
Dlaczego P i K jesienią?
1. Fosfor (a także potas) odpowiada za wzrost i rozwój korzeni i tylko rośliny prawidłowo odżywione tymi składnikami są w stanie zbudować silny system korzeniowy, będący narzędziem do pobierania wody i składników pokarmowych.
2. Fosfor i potas „budują” plon od początku wegetacji roślin i powinny być dostępne w pierwszych tygodniach ich wzrostu. Od obecności w glebie przyswajalnego P i K w tym okresie zależy stopień rozkrzewienia zbóż, różnicują się elementy kłosa, ustala się obsada źdźbeł kłosonośnych oraz ilość ziarniaków w zawiązku kłosa. Potas wraz z fosforem pełnią kluczową rolę w tworzeniu rozety rzepaku i jego przezimowaniu.
3. Nawozy fosforowe, jak również potasowe, słabo przemieszczają się w profilu glebowym na glebach cięższych, dlatego powinny być stosowane pod podorywkę bądź orkę siewną. Głębsze umieszczenie w glebie wpływa na lepszą przyswajalność i efektywne pobieranie P i K oraz wpływa stymulująco na rozrost korzeni.
4. W praktyce dopuszczalne jest dzielenie dawki potasu na glebach lekkich i stosowanie tego składnika także wiosną, aby uniknąć wymycia kationów K+ z gleby w okresie jesienno-zimowym. Nawóz fosforowy pozostawiony na powierzchni nie wnika do głębszych warstw.
5. Alternatywne nawożenie fosforowo-potasowe pogłównie jest ryzykowne i mało skuteczne. Wierzchnia warstwa gleby w tym okresie jest zazwyczaj wyschnięta i granule mogą tygodniami „zalegać” na powierzchni w oczekiwaniu na deszcz, co uniemożliwia pobranie składników przez rośliny. Stosowanie nawozów fosforowych i potasowych wiosną powoduje również powierzchniowe ukorzenianie się zbóż.
6. Wiosenne nawożenie fosforem i potasem nie wyrównuje ujemnych skutków ich początkowego niedoboru dla roślin.
Objawy i skutki niedoborów
Na niedobór fosforu szczególnie wrażliwe są zboża. W stanowiskach o niskiej zawartości P-przyswajalnego objawy niedoboru pojawiają się u roślin jesienią w postaci fioletowego przebarwienia starszych liści i łodyg. Niedożywienie zawsze powoduje zahamowanie wzrostu korzeni i pędów. Zboża słabo się krzewią, rzepak wolno buduje masę liściową, rośliny są karłowate. Silny deficyt fosforu dla roślin skutkuje przerzedzeniem łanu czy plantacji, ograniczonym kwitnieniem roślin i zawiązywaniem ziarniaków lub nasion, a w konsekwencji pogorszeniem jakości plonu (mała masa nasion/ziaren).
Niedobór potasu u zbóż objawia się charakterystycznymi przebarwieniami liści. Początkowo są to żółto-białe plamy, które z czasem przypominają przypalenia, krawędzie starszych liści brązowieją. Między nerwami pojawia się chloroza, postępująca w kierunku pochwy liściowej. U rzepaku z powodu braku potasu liście przybierają charakterystyczny niebieskawy odcień, marszczą się, skręcają ku dołowi i tracą zdolność asymilacyjną. Pędy stają się słabe i wiotkie.
Przy ostrym niedoborze tego pierwiastka część plantacji zwykle zamiera. Niedobór u zbóż oznacza w efekcie słabiej wypełnione kłosy i mniejsze ziarniaki. W rzepaku - słaby rozwój pędów, nierównomierne zakwitanie, dojrzewanie i niższy plon nasion.
Ustalanie dawek
Aby ustalić dawki fosforu i potasu pod rośliny na wyznaczonym stanowisku w gospodarstwie musimy znać zapotrzebowanie roślin na te składniki oraz zasobność gleby w przyswajalne formy P i K (analizę gleby wykonują OSChR lub Przedstawiciele Terenowi Grupy Azoty).
Potrzeby pokarmowe = plon (możliwy do osiągnięcia na danym stanowisku) x pobranie jednostkowe składnika.
Pobranie obu pierwiastków według Zaleceń nawozowych, IUNG-PIB przedstawia tabela poniżej. Inni autorzy podają wyższe wartości pobrania K2O przez rzepak, nawet 80 kg K2O/ha (Szczepaniak 2022). Pobranie P i K zostało wyliczone dla warunków średniej zawartości składników w glebie.
Pobranie fosforu i potasu w kg/t plonu (główny+uboczny)
| Gatunek | P2O5 | K2O |
|---|---|---|
| zboża* | 9-13 | 15-22 |
| rzepak | 20-25 | 50 (80) |
* zakres wartości dla zbóż ozimych
Optymalnym przedziałem zasobności gleby w przyswajalny potas i fosfor jest zakres zawartości średniej. Gdy wycena informuje o bardzo niskiej bądź niskiej zasobności „naszej” gleby w fosfor, czy potas uzyskanie wysokich plonów jest niemożliwe i wyliczoną według wzoru dawkę musimy odpowiednio zwiększyć, jeśli zaś stwierdzona zawartość jest wysoka bądź wysoka - dawkę obniżamy.
Przykład:
Roślina uprawna - pszenica ozima, zakładany plon - 6 t z ha. Pobranie P2O5 wynosi 6 x 10kg = 60kg, pobranie K2O wynosi 6 x 15 = 90kg. Jeśli w glebie na polu stwierdzono średnią zawartość P i K przyswajalnego, przyjmujemy wyliczone dawki składników przedstawione w tabeli. Gdy zawartość jest niska bądź wysoka dawki odpowiednio zwiększamy bądź obniżamy.
Dawki nawozowe fosforu i potasu dla pszenicy ozimej (plon 6 t z ha, słoma zbierana z pola)
| Zawartość w glebie | Korekta | P2O5 | K2O |
|---|---|---|---|
| średnia | - | 60 kg | 90 kg |
| bardzo niska | + 50 kg | 110 kg | 140 kg |
| niska | + 30 kg | 90 kg | 120 kg |
| wysoka | - 20 kg | 40 kg | 70 kg |
| bardzo wysoka | - 40 kg | 20 kg | 50 kg |
Uwaga: w gospodarstwach, w których słoma pozostaje na polu należy obniżyć dawką P i K.
Nawożenia fosforem nie należy stosować, jeśli jego zawartość w glebie przekracza 40 mg P2O5/100g. Nawożenia potasem można zaniechać, jeśli zawartość składnika jest większa niż: 40 mg w glebach lekkich, 50 mg w glebach średnich i 60 mg K2O/100 g w glebach ciężkich.
Jaki nawóz wybrać?
Podstawowym źródłem potasu dla roślin są sole potasowe, a najbardziej popularnym nawozem jest chlorek potasu KCl znany na rynku jako sól potasowa, zawierający 60% K2O. Sole potasu można mieszać z superfosfatami (np. Super fos dar 40), co umożliwia jednoczesny wysiew nawozów. Bardzo dobre rezultaty plonotwórcze przynosi stosowanie nawozów wieloskładnikowych granulowanych, zawierających oprócz potasu azot i fosfor typu Polifoska. Nawozy kompleksowe charakteryzują się różnym stosunkiem P:K.
Zalecenia:
Kiedy uprawiamy zboża i zbieramy słomę z pola, wybieramy nawóz o stosunku P:K - 1:1,5 (Polifoska 6). Gdy słomę przyorujemy wybieramy nawóz o węższym stosunku P:K - 1:1 (Polifoska 8). Do nawożenia rzepaku, który pobiera około 3 razy więcej potasu niż fosforu do nawożenia wybieramy Polifoski o jak najszerszym stosunku fosforu do potasu P:K-1:2(3) (Polifoska 5, Polifoska Plus, Polifoska Krzem). W przypadku uprawy na oborniku, szczególnie bydlęcym lub na glebach zasobnych w potas można stosować nawóz o węższym stosunku P:K (za Grześkowiakiem).
Źródło:
T. Jadczyszyn. Dobre praktyki w nawożeniu użytków rolnych. Radom 2013.
A. Podleśna. Potrzeby pokarmowe i nawozowe rzepaku ozimego. Studia i raporty IUNG-PIB, 2014.
D. Pikuła; Jak niedobór potasu wpływa na zboża i rzepak? ING-PIB, Poradnik rolniczy, 2019. Zalecenia nawozowe IUNG-PIB 2010; https://iung.pl/dpr_eng/publikacje/ZaleceniaNawozowe.pdf
