Aby zboża ozime dobrze przezimowały niezbędne jest ich dobre odżywienie przede wszystkim w fosfor a potas, a niezbyt duże w azot.
Znać potrzeby
Na wytworzenie tony ziarna wraz z odpowiednią ilością słomy wg Czuby (1996) jęczmień, pszenica i pszenżyto ozime muszą pobrać 10 kg P2O5, a żyto 11 kg P2O5. W przypadku potasu potrzeby pokarmowe zbóż wynoszą dla: pszenicy 20 kg K2O, pszenżyta – 23 K2O, jęczmienia – 24 K2O i żyta – 27 K2O. Na wyprodukowanie tony ziarna pszenica potrzebuje poza tym 5 kg MgO i 5 kg CaO, pszenżyto i żyto – 5 kg MgO i 6 kg CaO, a jęczmień – 4 kg MgO i 10 kg CaO. Zboża pobierają również 9 kg SO3. Wykorzystanie fosforu z nawozów mineralnych przez zboża wynosi 30-40%, a potasu jest dwukrotnie większe (60-70%).
Fosfor – potrzebny na starcie
Gleby polskie są bardzo ubogie w fosfor, dlatego konieczne jest nawożenie tym składnikiem. Fosfor nie jest wymywany z gleby, często jednak dochodzi do jego uwstecznienia, czyli przejścia w formy niedostępne dla roślin. Dzieje się tak przede wszystkim na glebach kwaśnych i ubogich w próchnicę. Fosfor zwiększa odporność roślin na niedobór wody, choroby oraz podnosi mrozoodporność. W uprawie zbóż niedobór fosforu powoduje zakłócenia w pobieraniu innych składników pokarmowych i zmniejszenie zawartości białka w ziarnie. Decyduje o prawidłowym i równomiernym rozwoju i dojrzewaniu ziarna oraz jego wypełnieniu. Sprzyja rozwojowi systemu korzeniowego. Większe dawki fosforu powodują wzrost masy 1000 ziaren. Jest to trzecia składowa plonu, po obsadzie kłosów i liczbie ziarniaków w kłosie. Dostępność fosforu polepsza jakość konsumpcyjną i siewną ziarna.
Rośliny szczególnie silnie reagują na brak fosforu w pierwszych fazach wzrostu. Podczas kiełkowania zapotrzebowanie na ten składnik pokrywają z zapasów zgromadzonych w ziarniaku. Zostają one jednak szybko zużyte i rośliny zaczynają głodować. Można to poznać po nagłym zahamowaniu wzrostu i specyficznym jasnozielonym zabarwieniu liści.
Dawki fosforu w zależności od oczekiwanego plonu ziarna i zasobności gleby w przyswajalne formy tego składnika wahają się od 10 kg P2O5/ha (przy b. wysokiej zasobności gleby) do 90 kg P2O5/ha (przy bardzo niskiej).
Potas – wciąż niedoceniany
#----#Najmniej potasu zawierają gleby lekkie, mało próchniczne, nisko nawożone i zalewane. Potas jest dość słabo zatrzymywany w wierzchniej warstwie glebie i łatwo z niej wymywany. Dlatego konieczne jest uprawianie w zmianowaniu roślin głębiej się korzeniących oraz systematyczne dostarczanie go do gleby.
Zboża pobierają dużo potasu, jednak jego efektywność jest mniejsza niż azotu czy nawet fosforu, ale zależy to także od zasobności gleby oraz przebiegu pogody w okresie wegetacji. Potas bierze udział w regulacji gospodarki wodnej rośliny. Przy dobrym zaopatrzeniu roślin w ten składnik ułatwiony jest przepływ wody przez komórki korzenia i jej transport w wiązkach przewodzących. Potas odgrywa główną rolę w otwieraniu i zamykaniu aparatów szparkowych w liściach. Rośliny dobrze odżywione potasem zużywają mniej wody na wyprodukowanie jednostki suchej masy, lepiej znoszą suszę, wolniej więdną. Duże stężenie potasu w soku komórkowym zwiększa turgor komórek i pośrednio przyspiesza wzrost rośliny. Potas występuje w większym stężeniu w młodych, rosnących częściach roślin. Dlatego ważne jest dobre zaopatrzenie roślin w potas już od początku wegetacji.
Potas bierze udział w wytwarzaniu węglowodanów, wpływa głównie na zawartość skrobi w ziarnie. Przyczynia się też do lepszego wykorzystania przez rośliny azotu, co powoduje zwiększenie w ziarnie zawartości białka i glutenu w ziarnie oraz korzystnie wpływa na liczbę opadania. Pod wpływem potasu zwiększa się aktywność fotosyntezy i szybkość odprowadzania składników odżywczych z liści do innych organów. Prawidłowe nawożenie potasem zwiększa masę 1000 ziaren i poprawia ich wyrównanie.
Potas zwiększa też odporność roślin na stresy. Optymalne stężenie jonów potasowych w soku komórkowym podwyższa punkt zamarzania soku i tym samym zwiększa mrozoodporność roślin, a niedobór i nadmiar obniżają mrozoodporność.
Pierwiastek ten wpływa na wzrost odporności roślin na porażenie przez bakterie i grzyby poprzez wytwarzanie przez rośliny grubszych błon komórkowych. Poza tym w soku zmniejsza się stężenie rozpuszczalnych związków azotowych, z których bakterie i grzyby czerpią azot mineralny.
Nawożenie potasem zwiększa liczbę kłosów u roślin. Przy niedoborze potasu zboża łatwo wylegają i są mało odporne na suszę. Dobre zaopatrzenie zbóż w potas zmniejsza ich wrażliwość na mszyce.
Zboża ozime pobierają potas głównie we wczesnych fazach rozwojowych. Pod koniec wegetacji rośliny wydalają część potasu do gleby. Dlatego powinny być dobrze zaopatrzona w potas już od początku wegetacji.
Niedostateczne zaopatrzenie zbóż w potas w okresie intensywnego wzrostu powoduje zmniejszenie liczby kłosów i ziarniaków w kłosie i przyspieszenia dojrzewania w latach suchych, co prowadzi do spadku masy ziarniaków, opóźnienia dojrzewania w latach mokrych oraz zwiększenia wydatków na ochronę chemiczną.
Stosowanie zbyt dużych dawek potasu jest szkodliwe, gdyż zwiększają one jego wymywanie z gleby, niszczą strukturę gleby oraz prowadzą do nadmiernego gromadzenia się potasu w roślinach.
Dawki potasu powinny zależeć od zasobności gleby w przyswajalne formy tego składnika i od wielkości oczekiwanego plonu, i wahają się od 30 do 140 kg K2O/ha.
Magnez na chlorofil
Magnez jest pierwiastkiem, który jest niezbędny w fotosyntezie roślin. Niedobór magnezu w glebie powoduje zahamowanie wytwarzania przez rośliny skrobi i cukrów. Rośliny ozime łatwo wymarzają. Dochodzi do zaburzeń w gospodarce wodnej roślin. Tymczasem połowa (około 32%) polskich gleb jest uboga w magnez, dlatego tak ważne jest nawożenie tym składnikiem.
Rośliny często cierpią na niedobór magnezu. Powodem jest nie tylko mała zasobność gleby w ten składnik, ale też jej zakwaszenie lub okresy suszy albo nadmiernych opadów. Na glebach bardzo kwaśnych rośliny pobierają zamiast magnezu glin i wodór, które są dla nich toksyczne. Magnez jest łatwo wymywany w głąb gleby, szczególnie na glebach lekkich. W ciągu roku straty magnezu następujące w wyniku wymywania wynoszą 20-40 kg MgO/ha. W glebach ciężkich magnez jest silniej zatrzymywany niż na lekkich, dlatego na glebach ciężkich pobieranie magnezu przez rośliny jest utrudnione. Pobieranie magnezu utrudnia też przenawożenie potasem i przewapnowanie. Dawki magnezu stosowane w uprawie zbóż wahają się od 0 do 55 kg MgO/ha.
Nie zapominać o siarce
W ostatnim czasie coraz większą uwagę poświęca się nawożeniu siarką i to nie tylko w uprawie rzepaku, ale także i zbóż. Dobre odżywienie roślin tym pierwiastkiem zapewnia właściwą gospodarkę azotem i jego przekształcanie w białko. Zgodnie z zaleceniami IUNG-PIB w Puławach (2008) dawki siarki w uprawie zbóż powinny wynosić od 25 kg S/ha (przy średniej zawartości tego makroskładnika w glebie) do 35 kg S/ha (przy bardzo niskiej zawartości). Dostarczana jest głównie w nawozach wieloskładnikowych, np. w Polifosce® 6 lub Polifosce® 8. Stosując 100 kg Polifoski® 6 wnosi się 7 kg SO3 (2,8 kg S) a Polifoski® 8 – 9 kg SO3 (3,6 kg S).
Z azotem ostrożnie
Dawki azotu stosowane przedsiewne pod zboża powinny być ograniczone do maksymalnie 30 kg N/ha. Większe są niewskazane, bo mogą sprzyjać nadmiernemu wzrostowi roślin przed zimą, a stosowane w formie saletrzanej zawsze zwiększają uwodnieniue tkanek, co zmniejsza ich mrozoodporność. Dawki startowe azotu są szczególnie wskazane przy nawożeniu słomą po zbiorze przedplonu.
Dawki z Internetu
Do ustalenia właściwej wysokości dawek nawozów potrzebna jest znajomość zasobności w gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych. Warto przypomnieć, że wyniki badań zasobności gleby ważne są przez 4 lata. Poza tym trzeba brać pod uwagę kompleks przydatności rolniczej, kategorię agronomiczną gleby oraz oczekiwaną wysokość plonu. Wygodną pomocą w ustalaniu dawek nawozów jest program nawozowy PoliceNaw. Program ten wylicza zapotrzebowanie na składniki pokarmowe uwzględniając gatunek rośliny uprawnej, planowane nawożenie nawozami naturalnymi, przedplon (gatunek rośliny, zastosowane nawozy naturalne i ich dawki, wykorzystanie plonu ubocznego, wielkość zebranego plonu) oraz charakterystykę warunków glebowych (kategorię agronomiczną gleby, jej zasobność w przyswajalne formy fosforu, potasu i magnezu oraz pH).
